خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- در دوره قاجار و پهلوی افرادی باعنوان ایرانشناس پا به خاک ایران گذاشتند و تحقیقات فراوانی در زمینه‌های زبان، مذهب، صنایع دستی و آثار باستانی انجام دادند. این ایرانشناسان در شناخت تمدن باستانی و سایر ویژگی‌های مردم ایران و معرفی آن به اروپاییان و آمریکایی‌ها نقش مهمی داشتند.
البته درمیان ایرانشناسان افرادی نیز دیده می‌شوند که با توجه به نفوذ و نزدیکی به دولتمردان و دربار ایران در دستیابی به آثار نفیس و ارزشمند تاریخی ایران از راه امانتداری خارج شده و دست به غارت و چپاول اموال زدند. اما در این میان برخی از ایرانشناسان نیز وجود دارند که با تمام حرف و حدیث‌هایی که پشت سر آن‌هاست خدمات بزرگی به تمدن ایران کرده‌اند. یکی از این ایرانشناسان پروفسور آرتور اپهام پوپ است.
مجموعه 20 جلدی «بیوگرافی جاری» پیشینه پوپ را شرح می‌دهد
چارلز موریتز، نویسنده آمریکایی در کتابی 20جلدی با عنوان «بیوگرافی جاری» که به شرح زندگی و فعالیت چهره‌های علمی، سیاسی و ورزشی ایالات متحده آمریکا می‌پردازد، اطلاعات مهمی از اسرار و پیشینه زندگی پوپ ارائه می دهد.
وی درباره فعالیت این ایرانشناس در ایران می‌نویسد: «وی در 1925 به همراه همسرش، سفری طولانی را جهت بررسی هنر و آثار باستانی روسیه (قفقاز) و ایران به این دو کشور آغاز نمود. او اولین کتابش موسوم به هنر ایرانی را در سالی که رضاخان پهلوی به پادشاهی رسید چاپ نمود. او حدود 10 هزار عکس از معماری ایران گرفت و این عکس‌ها را در پایتخت کشورهای اروپایی، موزه‌های آمریکایی و مجموعه‌های هنری به نمایش گذاشت. او نمایشگاه هنر ایرانی را درکاخ برلینگتن لندن، تحت نظارت اسمی شاه ایران و پادشاه بریتانیا در سال 1931 برگزار نمود. در سال 1940 در نمایشگاه ایران که در شهر نیویورک تشکیل داد، دوهزار و 800 اثر فرهنگی و باستانی ایران را که میلیون‌ها دلار ارزش داشتند، به معرض تماشا گذاشت. هزینه چاپ کتاب او راجع به تاریخ معماری ایران که شامل پنج‌هزار تصویر است، بالغ بر 34 هزار دلار بود.»
تالیفات ایرانشناس آمریکایی در یک نگاه
دکتر پوپ کتاب‌هایی درباره هنر و معماری ایران به رشته تحریر درآورده است که بزرگترین و مهمترین آنها اثری است با عنوان «بررسی هنر ایران» در 16 جلد که از قرار معلوم جامع‌ترین مرجع و ماخذ درباره هنر ایرانی به‌شمار می‌رود. پوپ این کتاب را که دارای 200 کلیشه بزرگ و یک‌هزار و 500 عکس سیاه و سفید و 350 نقشه و 80 فصل است به کمک 65 نفر از اشخاص متخصص در مدت هشت سال فراهم کرد.
«معماری ایران» یکی از آثار برجسته وی است. در این کتاب تصاویری از هنر ایران مربوط به نخستین تمدن‌ها تا دوره صفویان دیده می‌شود. از دیگر تالیفات پوپ «شاهکارهای هنر ایران» نام دارد. در این اثر هنر ایران پیش از تاریخ در زمینه صنایعی چون ساخت اشیای سفالی، مفرغی، نقره‌ای و فلزی، گچ‌بری، نقاشی، سنگ‌تراشی، منبت‌کاری، کتابسازی، جلدسازی، تذهیب و قالی‌بافی همراه با ارایه تصاویر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
«سفالگری ابتدایی ایران» عنوان کتابی دیگر از پوپ است که تصاویری از هنر سفالگری ایران در آن گنجانده شده است. اثر برجسته دیگر از این ایرانشناس کتابی است با عنوان «آشنایی با مینیاتورهای ایران». این کتاب تصاویر جالب و جذابی از سبک‌ها و دوره‌های مختلف مینیاتوری در ایران را دربرمی‌گیرد.
«سیر و صور نقاشی ایران» مصور به نقاشی‌های ایرانی و «معماری ایران، پیروزی شکل و رنگ» دربردارنده تصاویر و توضیحاتی درباره معماری ایران از تخت‌جمشید تا اواخر دوره صفویه دو اثر ارزشمند دیگر پوپ به‌شمار می‌رود. یکی دیگر از تالیفات پوپ که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته، اثری است با عنوان «هنر ایران در گذشته و آینده». در این کتاب متن کامل سخنرانی پوپ به همراه توضیحات کوتاهی از زندگی و مرگ وی به چاپ رسیده است.
ماجراجویی پوپ در سرزمین کهن
اولین مسافرت پوپ به ایران در فروردین 1304 انجام شد. وی در این زمان به‌عنوان کارشناس و رایزن موسسه هنری شیکاگو فعالیت می‌کرد. هدف پوپ از این مسافرت، دیدار و آشنایی با آثار باستانی ایران و ترغیب بزرگان دولت جهت اقدام به بررسی و کشف آثار تاریخی و هنری ایران بود. وی در این سفر با استقبال گرم و صمیمانه حسین علا، نماینده مجلس شورای ملی وقت که مدتی وزیر مختار ایران در امریکا بود و با پوپ سابقه دوستی داشت قرار گرفت و به درخواست علا در جمع بزرگان کشور درباره هنر ایرانی سخنرانی کرد.
پوپ در این جلسه سخنرانی درباره هنر ایرانی گفت: «هنر ایرانی، سرمایه این کشور است. زیرا نه فقط ثروت و حیثیت برای آن به‌وجود آورده، بلکه در هر دوره و هرجا برای ایران، دوستان زیادی ایجاد کرده است و امروز هیچ مملکت متمدنی نیست که مجموعه‌هایی از آثار هنری ایران را نداشته باشد. تنها ایران که در ایجاد هنرهای اسلامی، مادر و نیروی الهام‌بخش بوده هنوز بدون مجموعه مهمی از بهترین کارهای بزرگ خود است. با وجود صدور بی‌اندازه زیاد کارهای هنری بزرگ از ایران به تمام جهان، بازهم کارهای بزرگ عالی در ایران در دل خاک وجود دارند که هنوز به دست نیامده‌اند.»
پس از این سخنرانی، انجمن فرهنگی ایران و آمریکا تاسیس شد. پوپ در این سفر کوشید تا گزارش مصوری از معماری ایران تهیه کند. به توصیه علاء، رضاخان دربرابر منع مذهبی و بدگمانی عمومی ایستاد و اجازه داد پوپ و همراهانش به مساجد و بناهای مذهبی وارد شوند و پژوهش و عکسبرادری لازم را انجام دهند. در تهیه این عکس‌ها، آنتوان سوریوگین، مرتضی رستمی و اسد بهروزان همکاری داشتند. از پوپ به‌عنوان یکی از پیشگامان تاریخ عکاسی ایران نیز یاد می‌شود.
حاصل کنگره‌ها، فعالیت‌ها و سفرهای پوپ درایران، خرید اشیای هنری و باستانی برای موزه‌ها، تاسیس موسسه مطالعات هنر و باستانشناسی ایران، تاسیس مدرسه مطالعات آسیایی، حمایت از برنامه‌های کاوش و باستان‌شناختی در ایران و حمایت از محققان مهاجر اروپایی، همگی منجر به ماندگارترین فعالیت‌های پوپ در قالب تدوین یک دوره 6جلدی با عنوان «بررسی هنر ایران» شد که در سال 1938 میلادی به چاپ رسید.
در 1960 پوپ توانست چهارمین کنگره را برپا کند که در نمایشگاه همراه آن تنها مجموعه‌های موجود در موزه‌های آمریکا به نمایش گذاشته شد. کنگره با دعوت از 20 کشور و با حضور 70 عضو از ایرانشناسان در موسسه هنرهای زیبای دانشگاه نیویورگ گشایش یافت. در کنار این نمایشگاه اشیا، مجموعه‌ای از اسناد و عکس‌ها نیز عرضه شد. همین کنگره تصمیم گرفت کنگره پنجم را در تهران برگزار کند. در این کنگره پوپ به ریاست برگزیده شد و گیریشمن معاونت او را برعهده گرفت.
ایران، سرزمین مقدس
پروفسور پوپ در چهارمین کنگره جهانی «هنر و باستانشناسی ایران» که در سال 1339 در شهرهای نیویورک، فیلادلفیا، بالتیمور و واشنگتن به ریاست وی تشکیل شد از محمدرضا پهلوی اجازه گرفت تا پس از مرگش، جنازه او را در اصفهان به خاک سپارند. محمد رضا با این درخواست موافقت کرد و آرامگاهی برای وی در کنار زاینده‌رود ساخته شد.
پوپ درباره علت انتخاب اصفهان برای بنای آرامگاهش می‌نویسد: «اصفهان مورد عشق من است. در آنجا مهمترین کارهای خود را انجام داده‌ام. منظور عمده من از این انتخاب آخرین منزل در اصفهان، این است که به مردم ایران نشان داده شود اندیشمندان بزرگ و هنرمندان و سخنوران و رهبران خلاق و دانشمندان آنها، چنان اوصاف و خصایلی دارند که باعث ژرف‌ترین ستایش متفکرین مشابه سایر کشورها است تا که ابراز حق‌گذاری و اخلاص آنها تنها زبانی نباشد و به زائرانی که بدانجا می‌آیند، ثابت کند اگر کسی در ایران به خاک سپرده شده، به این علت نیست که تصادفا در آنجا جهان را بدرود گفته بلکه در اثر اعتقاد راسخ به مقدس بودن آن سرزمین است و برای کسانی که به مقام معنوی ایران پی برده‌اند، مزیت و افتخاری است که ایران را آخرین منزل خود قرار داده‌اند تا بدین وسیله ایمان خود را به سرزمین و مردان بزرگ آن و آینده با افتخاری که برایتان پیشگویی می‌کنند، ابراز دارند.»
قدرشناسی ایرانیان از پوپ!
سرانجام پرفسور پوپ در سال 1969 برابر با هشت شهریور 1348 در سن 88 سالگی درگذشت و در کنار زاینده رود ایران به خاک سپرده شد. پوپ خدمات شایسته تقدیری در راه شناخت و معرفی هنر و فرهنگ ایران به مردم سراسر جهان انجام داد. وظیفه‌ای که ما آن را سال‌هاست به فراموشی سپرده‌ایم و هنگامی که فردی از بیرون به آن می‌پردازد، او را متهم به خیانت و سرقت و دروغ می‌کنیم. درست است که ایرانشناسانی بوده‌اند که پژوهش‌های آنها درباره ایران اهداف استعماری را دنبال می‌کرده‌اند اما در این میان افرادی نیز وجود دارند که سفر به ایران و آشنایی با فرهنگ و تاریخ و هنر غنی آن، آنها را شیفته خود کرد و وظیفه خود دانستند که در راه معرفی آن عمرشان را صرف کنند. گاهی فراموش‌مان می‌شود، قضاوت درباره افرادی که دست از این دنیا شسته‌اند، وظیفه ما نیست. وقتی یادمان رفت این بایدها را، بعد از 45 سال دست به تخریب مقبره‌ای می‌زنیم که کوچکترین آسیبی به ما نمی‌زند.
ابتدای امسال در جریان درگذشت ایرانشناس برجسته، ریچارد فرای و درخواست وی برای به خاک سپرده شدن در اصفهان، گروهی به مقبره پروفسور پوپ حمله و شعارهایی را بر در و دیوار این مقبره نوشتند. اقدامی که برخلاف فرهنگ اصیل و غنی ایرانیان است.
این عده که شاید تابه حال یکی از کتاب‌های این ایرانشناس را ورق هم نزده باشند و تنها به دلیل برخی تعصبات بی‌اساس دست به چنین اقداماتی زده‌اند، پوپ را متهم به جاسوسی و خیانت به ایران و سرقت اموال و اشیای تاریخی ایران کردند و اقدامات ارزشمند وی در معرفی فرهنگ و هنر ایرانی به جهان را نادیده گرفتند و تصاویری را از ایرانی و فرهنگ آن به جهانیان نشان دادند که نه معرف فرهنگ ایرانیان بلکه تنها نشان‌دهنده درک عده‌ای ناچیز و اندک‌شمار از مردمان این سرزمین است.
نظر شما