«روح‌الله سلطانی» مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) اظهار کرد: شابک (شماره استاندارد بین‌المللی کتاب)، نماینده‌ای برای سایر مشخصات کتاب در سیستم‌های مکانیزه است. در میان انبوهی از کتاب‌ها با استفاده از شابک می‌توانیم کتاب مورد نظر خود را پیدا کنیم، بدون آن‌که به مشخصات کتابشناختی آن از جمله عنوان، نویسنده، ناشر و ... دسترسی داشته باشیم. به این ترتیب از اشتباهاتی که در نتیجه یکسان بودن عنوان‌ها، مشخصات پدیدآور، ناشر و نیز قطع‌های مختلف کتاب به وجود می‌آیدجلوگیری می‌شود. به کمک این شماره می‌توان، انبارگردانی، فروش و توزیع کتاب را به آسانی انجام داد.



ضرورت به‌وجود آمدن نظام شابک
وی با اشاره به تاریخچه چگونگی تولد شابک توضیح داد: در طول دهه 50 و 60 میلادی هر سال تعداد کتاب‌های منتشر شده و انواع دیگر نشریات در سراسر دنیا با رشد قابل توجهی روبه‌رو بود و به همین نسبت هم به تعداد مراکز فروش و انتشار افزوده می‌شد. صرف مدت زمان زیاد برای یافتن کتاب یا نشریه مورد نظر، پیامد اجتناب‌ناپذیر این افزایش بود. با افزایش تعداد کتاب‌ها، دیگر بکارگیری عنوان کتاب، پدیدآورنده، ناشر و سایر مشخصات کتاب‌شناختی برای یافتن یک کتاب امکان‌پذیر نبود و برای افزایش بهره‌وری، صرفه‌جویی در هزینه‌ها و رفع مشکلاتی که بر اثر تنوع و پراکندگی منابع چاپی به وجود می‌آمد، باید راهکاری اندیشیده می‌شد. 

سلطانی افزود: ناشران به مرور از شماره‌هایی که نوعی شماره ثبت کتاب بود و برای خودشان معنی‌دار بود برای شناسایی کتاب‌هایشان استفاده می‌کردند، اگرچه روشی مناسب بود اما با گسترش بازار بین‌المللی و ملی کتاب این شیوه پاسخگوی نیازها نبود. زیرا این شیوه‌های شماره‌گذاری تنها استفاده داخلی داشت و از یک موسسه به موسسه دیگر متفاوت بود. 

مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب ادامه داد: در سال 1967 «اسمیت» که فروشگاه‌های کتاب اسمیت و پسران را اداره می‌کرد، ISBN یا شماره استاندارد کتاب را پیشنهاد داد. در سال 1968 کمیته فنی مستندسازی ایزو، گروهی متشکل از کارشناسان حوزه نشر و کتابداران را زیر نظر موسسه استاندارد انگلستان برای تحقیق درباره امکان بسط نظام انگلیسی برای شماره‌گذاری در مقیاس بین‌المللی تعیین کرد. نتیجه این کنفرانس‌ها طراحی شماره استاندارد بین‌المللی کتاب (شابک) شد. 

شابک در ایران
وی اظهار کرد: با گسترش روزافزون نشر کتاب در ایران و استفاده هر چه بیشتر از رایانه و سیستم‌های داده‌پردازی برای کارهای نشر و اطلاع‌رسانی، به‌تدریج ضرورت وجود شابک در ایران نیز بیش از پیش احساس و در نتیجه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی کار نشر تصمیم به عضویت در نظام شابک و اخذ نمایندگی از موسسه جهانی شابک گرفت. در سال 1372 ایران به عضویت در نظام شابک درآمد. بر اساس آمار خانه کتاب تعداد ناشران عضو نظام شابک بیش از 9000 نشر است. 



کاربردها و مزایای شابک
سلطانی درباره کاربردهای شابک گفت: در حال حاضر با گسترش شبکه‌های اطلاع‌رسانی به‌ویژه اینترنت، اطلاع‌رسانی، سفارش، توزیع و فروش کتاب‌ها به مساله‌ای بین‌المللی تبدیل شده است و جست‌وجوی کتاب در سطح بین‌المللی از طریق مشخصات کتابشناختی با توجه به محدودیت‌های زبانی، حجم زیاد کتاب‌های منتشر شده و یکسانی عنوان و موضوع امکان‌پذیر نیست. به منظور برطرف کردن این محدودیت‌ها و اطلاع‌رسانی، جست‌وجو و سفارش دقیق یک کتاب خاص، شابک به تنها کلیدواژه برای بازیابی سایر مشخصات کتاب تبدیل شده است.

کاربرد شابک در مراکز نشر، توزیع، فروش و کتابخانه‌ها به صورت خلاصه عبارت است از:
شابک در مراکز نشر، توزیع و فروش
- کنترل موجودی
- مدیریت حق مولف (Copy Right): موسسات شابک در کشورهای مختلف با سازمان‌های متولی حق مولف همکاری می‌کنند و به این ترتیب بر حق مولف نظارت دارند.
- فرایند سفارش‌ها
- محاسبات و صدور صورتحساب
- کنترل اطلاعات فروش
- آمار تولید
- انبارگردانی
- توزیع

شابک در کتابخانه‌ها
- سفارش و فراهم‌آوری یا مجموعه‌سازی کتابخانه
- امانت بین‌کتابخانه‌ای
- فهرست‌های ماشینی و فهرست‌های مشترک
- ثبت آمار
- جست‌وجو در بانک‌های اطلاعاتی
- سیستم گردش در امانت کتابخانه

کاربرد به عنوان رمزینه
مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب گفت: با تلاش خانه کتاب از سال 1376 قابلیت تبدیل شابک به رمزینه در واحد شابک به‌وجود آمد و ناشران متقاضی می‌توانند شابک خود را به رمزینه تبدیل کنند. با درج رمزینه بر روی کتاب‌ها تمام فرایندهای مربوط به سفارش، توزیع، انبارگردانی، کنترل موجودی، فهرست‌نویسی و کارهای جاری مربوط به کتاب به صورت ماشینی انجام می‌شود. استفاده از رمزینه سرعت و دقت را در خرید و فروش کتاب‌ها بالا می‌برد و مانع ورود شابک به صورت دستی در سیتم‌های ماشینی می‌شود. همچنین از طریق ابزارهای پویشگر، رمزینه قابل خوانش بوده و کار سفارش و انبارداری از طریق آن انجام می‌شود.

*دراین باره بخوانید:
(1) حذف شابک رایگان/ ناشران از مرداد ماه شابک خریداری کنند/اینجا را بخوانید.
(2) سلطانی: شابک در زنجیره جهانی تولید کتاب موفق عمل کرده است/ تشریح سطوح مدیریت نظام شابک/اینجا را بخوانید.