حجت‌الاسلام  امیرحسین مالک‌‌پور در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، اظهار کرد: بیشتر مکتوبات سیره‌نگاری ائمه(ع) به دست دانشمندان و علمای این حوزه نگاشته شده‌اند و همه این افراد از روی اخلاص و ارادت به اهل‌بیت(ع) در این حوزه فعالیت می‌کنند. بنابراین، همه کتاب‌های این حوزه معتبر و قابل تجلیل‌اند اما از نظر محتوا و متون تاریخی مانند بقیه کتاب‌ها قابل نقد و برررسی مجددند. 

وی با بیان این‌که در حوزه تاریخ اهل‌بیت(ع) دوگونه کتاب نوشته شده‌است، افزود:گونه نخست، کتاب‌های اصلی و گونه دوم کتاب‌های واسطه‌اند. کتاب‌های اصلی، کتاب‌هایی‌اند که نویسندگان آن از علمای مشهور و بزرگان دین محسوب می‌شوند و معمولا نثر این کتاب‌ها مستند به کلام راوی معتبر  یا معصوم(ع) است. تالیف این کتاب‌ها از قرن یکم آغاز می‌شود و تا قرن‌های ششم و هفتم ادامه دارد. کتاب‌های واسطه نیز  که نگارش آن‌ها از سده‌های ششم و هفتم آغاز شده‌اند، کتاب‌هایی‌اند که نقل‌های خود را به نقل‌های کتاب‌ها و نویسندگان دسته نخست مستند می‌کنند و با امانتداری خاصی، متن را از کتاب‌های اصلی نقل می‌کنند. به عنوان مثال، می‌توان از کتاب‌های «بحارالانوار» و «نفس‌المهموم» نام برد که در هر نقل نشانی کتاب منبع یا نام آن نویسنده ذکر شده‌است.

وی با بیان این‌که اعتبار کتاب‌های واسطه به کتابی بستگی دارد که از آن نقل می‌کنند و هر اندازه که آن کتاب‌ها معتبر باشند کتاب واسطه نیز معتبر خواهد بود، عنوان کرد: اگر متنی بدون ذکر منبع اصلی یا با لفظ «قیل» یا «رُوِیَ» یا «رُوِیَ بعض اصحابنا» آورده شود، قابل اعتنا و قبول نیست. ملاک اعتبار کتاب‌های بعد از سده‌های ششم و هفتم نیز همین مطلب است. بنابراین، کتاب‌هایی که از منابع معتبر نقل شده‌اند، معتبرند و کتاب‌هایی که در نقل‌های خود منبع اصلی را ذکر نکرده‌اند، از منابع واسطه یا متأخر استفاده کرده‌اند یا متن را بر اساس«قیل» به معنای قول ضعیف استفاده کرده باشند، معتبر نیستند. البته معتبر نبودن به معنای اعتبار نداشتن همه متن کتاب نیست، بلکه آن متونی را که از کتاب‌های معتبر نقل شده، معتبر می‌دانیم و آن متونی را که از متون غیر معتبر نقل شده‌اند، نامعتبر می‌نامیم.

این محقق و پژوهشگر موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث یادآور شد: اگر کتابی بیشتر متون را بدون ذکر منبع اصلی آورده باشد، می‌توان ادعا کرد که کاملا نامعتبر است، چون دلالت بر این دارد که نویسنده، نه تنها بر منابع مسلط نبوده، بلکه اصل امانت را در متون دینی رعایت نکرده‌است. 

حجت‌الاسلام  مالک‌پور افزود: مشخصات کتاب‌های ضعیف را می‌توان در چند نکته بیان کرد. کثرت نقل متون بی‌منبع، استفاده از لفظ «قیل» و «رُوِیَ»، قصه‌پردازی و خیال‌پردازی در ذکر متون، ناسازگاری و مخالفت متون با مسلمات تاریخی، مراعات نکردن شئون اهل‌بیت(ع) و غیرمعقول بودن متن، مشخصات اصلی این‌گونه کتاب‌هاست. باید توجه داشت از آن‌جا که هرچه از تاریخ اهل‌بیت(ع) دورتر شویم احتمال تحریفات بیشتر است، بنابراین شایسته است برای استفاده از کتاب‌های تاریخی و سیره‌نگاری از کتاب‌های اصلی استفاده کنیم و اگر از کتاب‌های واسطه یا متأخر استفاده می‌کنیم، حتما به منبع اصلی آن رجوع کنیم، زیرا خطای نقل در کتاب‌های واسطه بسیار دیده می‌شود. توصیه من به صاحبان قلم این است که در شناخت منابع اصلی تلاش مضاعف داشته باشند و به هیچ عنوان به منابع واسطه اعتماد نکنند و به منبع اصلی رجوع کنند.

وی در پاسخ به این سوال که «چه جنبه‌هایی از زندگی ائمه(ع) مورد غلفلت واقع شده‌است؟» گفت:جنبه‌های فراوانی از زندگی ائمه(ع) در کتاب‌ها آمده و موسوعه‌های فراوانی نگاشته شده‌اند. از آن‌جا که بزرگان تلاش داشته‌اند همه جنبه‌ها را ذکر کنند، به همین دلیل این کتاب‌ها مفصل و حجیم‌اند.  البته این تلاش قابل قدردانی است، اما برای الگوسازی در جامعه باید کتاب‌ها خلاصه‌تر و به صورت تک‌جنبه‌ای نوشته شوند تا خواننده مشتاق خواندن باشد و از توضیح واضحات پرهیز و تنها کلام معصوم(ع) آورده شود.

حجت‌الاسلام مالک‌پور گفت: امام رضا(ع) در روایتی فرموده‌اند: «خداوند رحمت کند بنده‌ای را که امر ما و دین ما را زنده کند، راوی سوال می‌کند چگونه امر شمارا زنده کند؟ فرمودند با یاد گرفتن علوم ما و آموختن آن به دیگران، زیرا مردم اگر محاسن کلام ما را بدانند ما را پیروی خواهند کرد.» بنابراین، انتخاب احادیث برای بیان کردن و ارایه دادن مهم است و باید شرایط اجتماعی و زمان مورد توجه قرار گیرد. به عنوان نمونه، در جامعه‌ای که مورد هجمه اعتقادی واقع شده‌است باید روایات اعتقادی و مناظرات اهل‌بیت(ع) را بیان کرد و در جامعه‌ای که در آن ارکان خانواده سست شده‌است باید روایاتی بیان شوند که به بهبود بنیان خانواده کمک کند.

این محقق حوزه سیره اهل‌بیت(ع) گفت: برای همه جنبه‌های زندگی فردی، اجتماعی و شخصی از معصومین(ع) دستورالعمل و روایت به یادگار مانده‌است و علما و بزرگان فراوانی به این موضوع پرداخته‌اند، اما در این میان، توجه به زندگی خانوادگی اهل‌بیت(ع) کمتر دیده می‌شود. 

وی عنوان کرد: برای محبان اهل‌بیت(ع) جالب است که بدانند ائمه(ع) در اوقات فراغت خود مشغول به انجام چه کارهایی بودند و چه رفتاری را در خانواده خود داشته‌اند، چه غذایی را می‌خوردند، برای امرار معاش چگونه تلاش می‌کردند، در جامعه با افراد مختلف چگونه رفتار می‌کردند یا نحوه جهاد هر امام چگونه بوده‌است، زیرا در زیارت‌نامه‌ها می‌خوانیم که «اشهد انکم جاهدتم فی الله حق جهاده». باید به مردم گفت که تبیین راه‌های عمل به سیره اهل‌بیت(ع) در کانون خانواده و اجتماع چگونه است. این‌ موضوعات و ده‌ها موضوع دیگر، خلاءهایی محسوب می‌شوند که در سیره‌نگاری معصومین(ع) دیده می‌شوند و به پژوهش نیاز دارند و نمی‌توان به پژوهش‌های موجود اتکا و در همین سطح توقف کرد.

حجت‌الاسلام مالک‌پور گفت: پژوهش‌های گذشته در حوزه سیره‌نگاری ائمه(ع) پژوهش‌های کلی‌اند و جنبه‌های مختلف زندگی آن‌ها به صورت پراکنده بررسی شده‌اند. اگر محققان، نکات زندگی اجتماعی و شخصی ائمه(ع) را از بطن کتاب‌ها استخراج و آن‌ها را به صورت کتابی مجزا منتشر کنند، الگویی مناسب از سیره امامان معصوم(ع) در اختیار جامعه قرار داده خواهدشد.