محمود محمدهدایتی، مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ‌اظهار کرد: این کتاب را پس از مطالعات تاریخی در این منطقه به رشته تحریر درآورده‌ام. در این مطالعات تاریخی اطلاعات گوناگونی در حوزه‌های تاریخی، تمدن کهن این منطقه، فرهنگی،‌ اقتصادی،‌ مردم‌شناسی، شهری و شهرداری، اجتماعی و مراسم‌های آیینی و مذهبی مختلفی شهرستان نمین در استان اردبیل به دست آورده‌ام که تاکنون کمتر به آن‌ها پرداخته شده‌اند.

محمدهدایتی ادامه داد: از  مطالب موجود در این کتاب، اطلاعاتی از اهالی شهرستان نمین در دوران قاجار است که نشان می‌دهد اغلب آن‌ها باسواد بودند و نخستین مدرسه دخترانه در استان اردبیل در شهر نمین بنا شد. همچنین درباره ارتباط فرهنگی نمینی‌ها با مناطق مرکزی ایران اطلاعاتی ارایه می‌شود. در این کتاب آورده شده که یکی از علل این سطح فرهنگ، حضور خواهر عباس میرزا در نمین بود، زیرا وی عروس خان‌نشین‌های این شهر بوده است.

وی با بیان این‌که در این نوشتار روند روی کارآمدن شهرداران و قدامات آن‌ها ارایه شده است، ادامه داد: در کتاب «تاریخ شهر و شهرداران نمین» به «تَکَم» و «تَکَم‌گردانی» به عنوان یکی از مراسم‌ها نوروزی نمینی‌ها توجه شده است. «تکم» به معنای «بز» است و «تکم‌گردانان» پیام‌آوران سال جدید و نوروزند.

نویسنده کتاب «تاریخ شهر و شهرداران نمین» درباره دوران مختلف سیاسی و اجتماعی نمین بیان کرد: در سال 1320 «صدآفرین» مبارز نمینی، به همراه گروهش مقابل ارتش روسیه ایستادگی کرد، بدون آن‌که برای این مقابله از حمایت‌های دولتی برخوردار باشد. از سال 1324 نمین دوران «دموکرات» را به خود می‌بیند. دوره دموکرات تقابل خان‌نشین‌ها و کشاورزان این منطقه است و اعضای دموکرات‌های نمین خلیل اشراقی، ننه‌کرانی و حسین فلاح ‌اند که از نفوذ زیادی در شهر نمین برخوردارند.

محمدهدایتی افزود: اسناد موجود درباره دوره دموکرات به زبان ترکی است و من نیز کوشیده‌ام این اسناد را بدون قضاوت و جهت‌گیری به زبان فارسی برگردانم و مخاطب با خواندن اثر خودش درباره دوره دموکرات‌ها و اقداماتی که رخ داده است،‌ قضاوت می‌کند.

مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل همچنین با اشاره به وجود مطالبی درباره مقبره و اماکن قدیمی شهرستان نمین در این کتاب گفت: شهرستان نمین از نظر داشتن مقبره و اماکن متعدد قدیمی در رتبه دوم استان اردبیل یعنی پس از شهرستان خلخال قرار دارد. اکنون در مناطقی از نمین خانه‌های قدیمی خان‌ها پابرجایند. خانه‌های دراج محمدی‌ها،‌ اسبقی‌ها و تکیه فرهنگ و نیز زیارتگاه‌های باباحمزه، پیر بدرالدین، باباخضری، محمدسعید نقش‌بندی، سیدمحمدطاهر قریشی و صوفی نورعلی از اماکن متبرکه و قدیمی نمین به شمار می‌آیند.

وی درباره محتوای سایر بخش‌های این کتاب عنوان کرد: در این نوشتار از آثار ثبت ملی، بازار هفتگی، صنعت گردشگری و بازی‌های نمین هم سخن به میان می‌آید. در بازار هفتگی این منطقه اهالی نمین با گویش‌ها و لهجه‌های تاتی، ‌تالشی، اردبیلی و ترکی گردهم جمع می‌شدند و به فروش محصولات، میوه‌های فصلی باغات و صنایع دستی می‌پرداختند.

نویسنده کتاب «تاریخ شهر و شهرداران نمین» با بیان این‌که «سعی کردم کتاب را بهترین شکل بنویسم و هنوز این اثر روانه بازار نشر نشده است. بنابراین، تاکنون بازخوردی درباره آن دریافت نکرده‌ام» افزود: ساکنان نمین از یک تقویم خاص برای مراسم‌های خود در طول سال شمسی استفاده می‌کردند. من نیز تلاش کردم این مراسم‌ها گاه‌شمارها را در این نوشتار بیاورم، زیرا تاکنون کمتر به این اطلاعات پرداخته شده است. در کتاب «تاریخ شهر و شهرداران نمین» نام روزهای هفته، ماه‌ها، فصل‌ها و‌ روزهایی مانند چهارشنبه‌سوری، سیزده‌ بدر و لحظه تحویل سال بر اساس اصطلاحات چوپانان این منطقه آورده شده است و درباره مراسم‌های و آداب و رسوم آن‌ها به مخاطبان اطلاعاتی ارایه می‌شود. 

مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل اظهار کرد: در تقویم نمینی‌ها از ابتدای سال شمسی هر 10 روز از یک نام ویژه‌ای برخوردار است و روزهای هفته طبق اصطلاحات و زبان چوپانان نام گرفته‌اند، مانند «سوت گونی» به معنای روز شیر و یکشنبه و «دوز گونی» به معنای روز نمک و دوشنبه که چوپانان یکشنبه از طریق شیر دستمزد می‌گرفتند و روز دوشنبه به گوسفندان نمک می‌دادند.

محمدهدایتی بیان کرد: نمینی‌ها پیش از این در هر فصل سال مراسم خاصی را برگزار می‌کردند و در نخستین پنجشنبه سال آتش روشن می‌کردند که این از آیین‌های ایران باستان هم به شمار می‌آید. نمینی‌ها همچنین در تابستان هنگام خرمن‌چینی رسمی به نام «الله لاما» داشتند این رسم به عنوان ذکات و به معنای مال خدا اجرا می‌شد و در هر روستا یک روحانی دریافت کننده «الله لاما» بود؛ مانند میرزاعلی اکبر روحانی آن زمان در نمین. من تمامی مطالب این حوزه را در کتابم آورده‌ام. 

وی درباره دیگر بخش‌های کتاب «تاریخ شهر و شهرداران نمین» عنوان کرد: در بخش‌های دیگر این کتاب به مراسم‌های موردی و رایج در نمین نیز اشاره شده است، مانند «باران‌خواهی»، «زنجیرزنی برای آب»، «قطع باران و تگرگ» و «خورشید گرفتگی». همچنین به فنون و صنایع متداول نمین نظیر ساخت داس و بافت گلیم که از شهرت خاصی در میان ایرانیان برخوردار است، پرداخته‌ام.

مدیر موسسه مطالعات و تدوین تاریخ اردبیل ادامه داد: در بخشی دیگر از کتاب «تاریخ شهر و شهرداران نمین» نیز به ریشه‌یابی کلمه «نمین» در فرهنگ‌نامه‌های مختلف توجه کرده‌ام که در آن وجه تسمیه‌ای یافتم. در زبان پهلوی «نمین» یا «نمیر» به معنای آب خوش‌گواراست و این منطقه یکی از غنی‌ترین بخش‌های استان اردبیل محسوب می‌شود. 

وی در باره اثر دیگر در دست تالیف‌اش توضيح داد: اینک کتاب تاریخ شهر و شهرداران سرعین را به پایان رسانده‌ام و در نظر دارم تا درباره سایر شهرستان‌های استان اردبیل نیز تاریخچه‌ای به رشته تحریر درآورم.

نخستین چاپ کتاب «تاریخ شهر و شهرداران نمین» با شمارگان یک هزار نسخه، 240 صفحه و به بهای 100 هزار ريال از سوی نشر «محقق اردبیلی» منتشر شده و به زودی روانه بازار کتاب خواهد شد.