به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نخستین نشست تخصصی «تاريخ جغرافيا در ايران» با عنوان نقد و بررسی «دومین اطلس‌ جغرافیایی دوره قاجار شامل نقشه‌های ایران، تهران و قاره‌های جهان در یکصد و بیست سال قبل» یکشنبه (30 مهر) با حضور غلامرضا سحاب، جواد صفی‌نژاد، سعید بختیاری و جمعی از کارشناسان این حوزه در آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

سحاب در ابتدای جلسه گفت: در دوره صفویه به‌دلیل توجه به منطقه خاورمیانه به‌ویژه ایران نقشه‌هایی از سوی خارجیان و جهانگردان اروپایی تهیه شد. پس از صفویه تا دوره قاجار نقشه‌ای از کارتوگرافان ایرانی یافت نشده بود اما حدود 150 سال پیش در دوره ناصری با  تاسیس دارالفنون، نخستین نقشه‌ها به‌چاپ رسید. مسیو کرشیش‌(کرزیر) با دستیاری ذوالفقاربیک و محمدتقی‌خان که از شاگردان دارالفنون بود، نخستین نقشه دارالخلافه تهران را با چاپ سنگی منتشر کردند.

وی افزود: در دوره اسلامی حدود قرن چهارم هجری قمری کارتوگرافان برجسته‌ای مانند ابن حوقل، اصطخری و خوارزمی با علم ستاره‌شناسی و نقشه ارتباط داشتند اما تا قرن دهم هجری قمری جای خالی نقشه در آثار دانشمندان ایجاد شده بود و علمای این حوزه در این سال‌ها با اقتباس از یونانیان تصویرهایی از منطقه‌های مختلف می‌کشیدند.  

این استاد کارتوگرافی افزود: ایران در این دوران در وزارت خارجه دارای اتاقی به نام جغرافیا بود و نقشه‌هایی از ایران و جهان تهیه و هر ساله برای ناصرالدین‌شاه ارسال می‌‌کرد. این نقشه‌ها با چاپ سنگی و سیاه‌وسفید، آماده و با دست رنگ‌آمیزی می‌شد. 

سحاب در ادامه توضیح داد: در دوران رضاشاه، مساله مرزها از اهمیت زیادی برخوردار شدند، بنابراین مهندس محمدعلی مخبر مسوول شد تا دورتادور ایران را میله‌گذاری و مرزها را مشخص کند، مرزها همیشه براساس یک عامل طبیعی مانند کوه و رود مشخص می‌شد. در این زمان مردم محلی زابل از «پاگاو» برای اندازه‌گیری استفاده می‌کردند و کارتوگرافان نیز از این روش برای اندازه‌گیری و مشخص‌سازی مرز بهره می‌گرفتند اما خارجیان آن را با لفظ محلی «پاگو» به‌نام کشور یونان ثبت کردند.

سپس صفی‌نژاد ادامه داد: در گذشته نصف‌النهار در هر کشوری با عبور دادن مبدا آن خط از پایتخت آن کشور ترسیم می‌شد، در نقشه‌های ایرانی آن دوره نیز تهران به‌عنوان مبدا نصف‌النهار مشخص شده است. پس از یکسان‌سازی نصف‌النهارها در کشورهای مختلف دنیا، در ایران از دو نصف‌النهار خالدات و نصف‌النهار پاریس استفاده می‌شد. نقشه‌های نخستین اسلامی نیز نصف‌النهار را از مکه ترسیم کرد و اساس آن چیزی شد که دنیای غرب و شرق نامیده می‌شود.

وی به مرزبندی‌های رسمی بعد از جنگ جهانی اول اشاره کرد و گفت: پس از شکست عثمانی در جنگ و تکه‌تکه شدن این کشور، مساله تقسیم‌بندی دوباره مرزها با ایران مطرح شد. در این دوران نمایندگانی از ایران، عثمانی، به‌همراه سفیر انگلیس و روس برای تعیین مرزها فرستاده شدند که با مقاومت سران عشایر مرزنشین قرار بر این شد تا این روسا مرزها را تعیین کنند.

بختیاری نیز در آغاز نشست با اشاره به کتاب «دومین اطلس جغرافیایی در عصر قاجار» گفت: نخستین اطلس جغرافیایی با 48 نقشه رنگی به‌دست علی‌محمد عبدالغفار در سال 1302هـ.ق (1884 م.) چاپ مدرسه دارالفنون است. اطلس دوم، به‌دست میرزا رضاخان مهندس‌ (معتمدالسلطان)، فارغ‌التحصیل از همین مدرسه و تحت‌تاثیر فرهنگ نقشه‌کشی فرانسه، براساس نصف‌النهار پاریس در سال 1319 قمری برابر با 1901 میلادی منتشر شد. 

در پایان این نشست نیز کارشناسان به بیان دیدگاه‌ها پرداختند و به پرسش‌های مطرح شده پاسخ دادند.