به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، تاریخ‌نگاری دفاع مقدس ازجمله وظایف مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است که با توجه به اسناد و مدارک مستدلی که در اختیار دارد توسط محققان و پژوهشگران این مجموعه به نگارش درمی‌آید. تاریخ‌نگاری دارای محورهای مختلفی است، ازجمله تاریخ‌نگاری با محوریت پرداختن به نقش مقاومت مردمی در ابعاد مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی در طول هشت سال جنگ تحمیلی که به‌عنوان یکی از حوزه‌های اصلی تاریخ‌نگاری دفاع مقدس موردتوجه پژوهشگران و نویسندگان قرار گرفته است. در این میان کتاب «دشمن، پشت دروازه‌های شهر» نمونه بارز یک کتاب پژوهشی است که به روایت مقاومت مردمی آبادان پرداخته است.

اکبر رستمی؛ مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و نعمت‌الله سلیمانی‌خواه؛ نویسنده این کتاب توضیحاتی درباره این اثر و اهمیت پژوهش در این حوزه ارائه کردند.
 
«دشمن، پشت دروازه‌های شهر»؛ روایتگر فرهنگ مقاومت
رستمی؛ مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به اهمیت تاریخ‌نگاری پرداخت و با بیان اینکه تاریخ‌نگاری دفاع مقدس جمهوری اسلامی ایران در برابر تجاوز دشمن بعثی بیشتر مبتنی بر توصیف و تبیین رویکردها، راهبردها و اقدامات و عملکرد گروه‌ها و نخبگان نظامی بوده و کمتر به نقش مردم و توده عادی جامعه در جنگ پرداخته، گفت: با توجه به اینکه یکی از دلایل و علل اصلی موفقیت رزمندگان اسلام در هشت سال جنگ تحمیلی وجود روحیه مقاومت و پایداری در نزد آنان بوده است، لذا پرداختن به آن امری ضروری و انکارناپذیر است. اما اینکه چگونه این مقاومت در ابتدای جنگ به‌عنوان یک فرهنگ برخاسته از عقاید و ارزش‌های دینی و انقلابی شکل گرفت و سپس به‌تمامی ابعاد جامعه تسری پیدا کرد کمتر موردتوجه واقع شده است.
 
وی اظهار کرد: مقاومت مردم آبادان در برابر تجاوز دشمن بعثی را می‌توان یک پدیده تاریخی در آن مقطع زمانی به شمار آورد که بعدها در صورت‌بندی هویت و حیات اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران اسلامی نقشی بی‌بدیل ایفا کرد. کتاب «دشمن پشت دروازه‌های شهر» به نویسندگی نعمت‌الله سلیمانی خواه، روایتگر چگونگی انجام این مقاومت مردم و شکل‌گیری فرهنگی است که در طول دوران دفاع مقدس به یک عنصر اصلی و تعیین‌کننده در گفتمان سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران تبدیل شد.
رستمی با اشاره به اینکه این اثر در پنج فصل تدوین و تألیف شده است، عنوان کرد: فصل اول پیرامون اوضاع سیاسی، اجتماعی و نظامی آبادان، طرح و بررسی رویکرد تهدید از سوی عراق در قالب تهاجم‌های هوایی، زمینی و دریایی و در مقابل آن شکل‌گیری هسته‌های اولیه مقاومت و پایداری را موردتوجه قرار می‌دهد. فصل‌های دوم تا چهارم نیز مقاومت و پایداری در عرصه عمل را ذیل دو رویکرد پایداری در مقابل تجاوز و تهاجم به دشمن اشغالگر را بررسی کرده است. فصل پنجم کتاب، نتایج و دستاوردهای مقاومت مردمی آبادان را به‌عنوان مصداقی از فرهنگ مقاومت و پایداری مردم معرفی می‌نماید.
 
وی با اظهار به اینکه در طی این فصول بیان‌شده، نویسنده بر آن بوده است تا چند مؤلفه اصلی را به‌عنوان کانون و هدف، بیشتر برجسته سازد، افزود: ازجمله آن‌ها می‌توان به نشان دادن بنیان‌ها و اساس مقاومت مردمی آبادان، سازمان و سازوکار این مقاومت، نتیجه این مقاومت و دستاورد آن به‌عنوان یک فرهنگ متأثر از اندیشه و باورهای دینی و انقلابی اشاره کرد.
 
مدیر گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با بیان اینکه در این کتاب پژوهشی که با رویکرد توصیفی- تبیینی است نویسنده تلاش داشته تا به این پرسش پاسخ دهد که چرا آبادان سقوط نکرد؟ گفت: به همین منظور در کتاب «دشمن، پشت دروازه‌های شهر» تلاش شده است تا ضمن برخورداری از یک ساختار روایی حماسی با تکیه‌بر اسناد موجود در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و سایر آرشیوهای نظامی و غیرنظامی، یادداشت‌ها، خاطرات، مصاحبه‌ها و تاریخ شفاهی رزمندگان و فرماندهان آن دوره، اثری مستند پیرامون مقاومت 45 روزه در خرمشهر و شکل‌گیری فرهنگ مقاومت به‌عنوان یک فرهنگ تأثیرگذار در طول دوران دفاع مقدس تولید کند.
 
وی تأکید کرد: حضور نگارنده یعنی نعمت‌الله سلیمانی خواه به‌عنوان یکی از ناظرین و حاضرین در این مقاومت و قلم شیوا و روان ایشان در پرداختن به حوادث و اتفاقات این مقطع ارزش و اهمیت این اثر را دوچندان کرده است.
 
رستمی از فرآیند طولانی پژوهش برای نگارش کتاب «دشمن، پشت دروازه‌های شهر» گفت و بیان کرد: در ابتدا مرحوم دکتر حسین اردستانی نظارت این پژوهش را بر عهده داشته است و در ادامه با فوت دکتر اردستانی این اثر با راهنمایی‌های مهدی خداوردی بالاخره در سال 1400 به چاپ نهایی رسید.
«دشمن پشت دروازه شهر» یک کتاب ملی است
در ادامه نعمت‌الله سلیمانی‌خواه؛ نویسنده کتاب «دشمن، پشت دروازه‌های شهر» با اظهار به متمایز بودن کتاب «دشمن پشت دروازه های شهر» با سایر کتاب‌هایی که تابه‌حال به نگارش درآورده است، گفت: در واقع کتاب «دشمن پشت دروازه های شهر» یک کتاب مقاومتی است و از نظر ادبیات، متفاوت است. ضمن اینکه یک کتاب پژوهشی و تحقیقی و قابل استناد است. از نظر قلمی و سبک نوشتن نیز حالت حماسی و ملی دارد.
 
وی با تأکید بر اینکه کتاب «دشمن پشت دروازه شهر» یک کتاب ملی است و از نظر سبک‌شناسی هم یک کار ادبی است که با کارهای دیگری که در حوزه ادبیات و تاریخ دفاع مقدس نوشته شده است فرق دارد، افزود: در اینجا من هم از سبک رئال و واقع‌گرایی استفاده کرده‌ام و هم از سبک سورئال و هم تحقیق و پژوهش برای مطالب بیان‌شده انجام شده و برای موضوعات مطرح‌شده سند آورده شده است.
 
نویسنده کتاب «دشمن، پشت دروازه‌های شهر» با بیان اینکه کتاب «دشمن پشت دروازه شهر» هم به شکل موضوعی و هم به شکل روند زمانی به نگارش درآمده است، گفت: در نگارش کتاب سعی شده تا موضوع و زمان رعایت شود و همین بر سختی‌های کار می‌افزود. در حالت روندی‌ مجبور بودیم که زمان را رعایت کنیم به دلیل اینکه مقاومت تابع حرکت ارتش عراق بود، مثلاً وقتی‌که دشمن به سمت ذوالفقاری آمد فلان تاریخ آمد، شما باید تاریخش، حوادثی که در آنجا اتفاق افتاده و خاطرات و آن حماسه‌هایی که آنجا آفریده شد را هم ذکر کنید.
 
وی با بیان اینکه کتاب «دشمن، پشت دروازه های شهر» دارای فرازوفرود است، تصریح کرد: این کتاب همانند همه کتاب‌هایی که به‌اصطلاح حماسی هستند، گاهی حماسه‌ها به اوج می‌رود مثل حماسه ذوالفقاری، حماسه مارد، حماسه فیاضیه.
 
سلیمانی‌خواه ضمن بیان اینکه راوی در کتاب «دشمن، پشت دروازه های شهر» سوم شخص است، ولی دانای کل نیست، دانای جزء است، اظهار کرد: دانای جزء یعنی اینکه شما در ذهن خودت فقط هستی مثلاً فرض کنید رزمنده‌هایی که شب در دل تاریکی منتظر دشمن هستند چون خودم با آن‌ها بودم این حالت را داشتم، این حالت را به همه عمومیت دادم یا به تعداد کمی مثل فرماندهان عمومیت دادم که منتظر دشمن هستیم و اینکه اضطراب داریم، الآن دشمن از کجا دارد می‌آید، چقدر تاریک است و ما درست نمی‌بینیم، صدای شنی تانک‌هایشان را می‌شنویم ولی خودشان را نمی‌بینیم، این‌ها را با یک حالتی به هم وصل کردم که تأثیرگذار باشد. آن حالت سوم شخص دانای جزء است با ذکر یک گام‌هایی هم تبدیل به اول‌شخص می‌شود که نقل‌قول مستقیم است، یکجاهایی نقل‌قول غیرمستقیم است که تقریباً می‌شود گفت که حرف‌های آن فرد را از زبان خودم گفتم، بعد سند آوردم یا بازهم به شکل نقل‌قول مستقیم گفتم ولی آن را تغییر دادم و قلمی‌اش کرده‌ام ولی چیزی از واقعیت را حذف یا اغراق نکرده‌ام.
 
وی با بیان اینکه در این کتاب به مقاومت مردم آبادان در چهار، پنج ماه اول پرداخته شده، گفت: این کتاب از مقطع تقریبا دو ماه قبل از جنگ شروع می‌شود و تا قبل از عملیات ثامن‌الائمه ادامه دارد.
 
نویسنده کتاب «دشمن، پشت دروازه‌های شهر» تأکید کرد: این کتاب همانند سکه با ارزشی است که دو رو دارد؛ یک روی آن اشک و ترس و آه و غم و هراس و زجر و دردی است که مردم آبادان و خرمشهر و رزمنده‌هایی که از شهرهای مختلف آمدند وارد این شهر شدند و در دوران محاصره و سختی‌هایی است که کشیدند و یک روی دیگر سکه حماسه و شجاعت، ایثار و جان‌فشانی است. باور کنید من وقتی‌که یک قسمت‌هایی از کتاب را می‌خوانم خودم اشک می‌ریزم و برایم نوشتن این کتاب خیلی سخت بود.
 
وی اظهار کرد: اذعان می‌کنم بااینکه کتاب‌های متعددی در زمینه رمان، داستان کوتاه و کتاب‌های تحقیقی و پژوهشی نوشته‌ام اما برای نوشتن این کتاب و برای اینکه درباره این حماسه صحبت کنیم کم آوردم. من احساس می‌کنم قلمم توان اینکه بتواند در مقابل بزرگی و سترگی شهدا و خانواده شهدا و رزمنده‌هایی که آنجا بودند و سختی‌هایی که کشیدند، حق مطلب را ادا کند کم آورده است و اظهار عجز می‌کنم.
 
سلیمانی‌خواه ضمن اشاره به اینکه نگارش این کتاب، پنج سال به طول انجامیده است، در خصوص منابع مورداستفاده گفت: منابع این کتاب از اسناد مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است که در طول جنگ جمع‌آوری‌شده است. برخی از اسناد را که در آن‌ها شک داشتم با تحقیق میدانی به نتیجه رسیده‌ام هرچند برخی از مطلعین یا شهید شده بودند و یا فوت کرده بودند. از نظر اسناد و منابع مردمی هم از مصاحبه‌های میدانی که در آن سال‌ها جمع‌آوری ‌شده بود، استفاده کردم.
 
وی در پاسخ به چرایی ضرورت نگارش این کتاب گفت: پس زمینه این سؤال یک سؤال دیگر باشد که مردم بپرسند چرا بعد از گذشت سی و خرده‌ای سال از جنگ شما هنوز صحبت از جنگ می‌کنید؟ چرا می‌گویید دفاع مقدس؟ هیچ‌کس جنگ را تقدیس نمی‌کند، اصلاً جنگ ‌ چیز خوبی نیست، ما اصلاً نمی‌خواستم وارد جنگ شویم و مجبور به دفاع شدیم. بچه‌های یازده تا هفده‌ساله تعداد زیادی هستند که من درباره این‌ها در کتاب گفته‌ام، این‌ انسان‌ها ماندند و دفاع کردند. این بچه‌ها مجبور شدند در عرض یک سال مرد شوند، یعنی می‌خواهم بگویم آدم‌های عادی که نه از بهشت روی زمین افتاده بودند و نه از ماورای طبیعت آمده بودند.
 
نویسنده کتاب «دشمن، پشت دروازه‌های شهر» به موقعیت آبادان در ابتدای جنگ اشاره کرد و یادآور شد: آبادان در آن دوران یک شهر غرب‌زده نیمه اروپایی و مرفهی بود که پالایشگاه در آن بود و فرهنگ انگلیسی، آمریکایی‌ها و خارجی‌هایی که می‌آمدند در آنجا کار می‌کردند بر آن قالب بود، با این فرهنگ عراق تصور می‌کرد که می‌تواند سه‌روزه بیاید خوزستان را بگیرد و مثلا یک‌هفته‌ای ایران را ساقط کند.
 
وی افزود: جواب من به این سؤال بزرگ که شما چرا بعدازاین همه مدت بازهم دارید درباره جنگ صحبت می‌کنید؟ این است که جنگ یک عبرت است، به‌هرحال بخشی از تاریخ نزدیک ما جنگ آن‌هم به مدت هشت سال بوده است. ما همیشه از جنگ‌ها و از حوادث تاریخی باید برای حالمان و برای آینده عبرت بگیریم.
 
سلیمانی‌خواه در خصوص اثرگذاری تاریخ‌نگاری بر مردم اظهار داشت: خواندن چنین کتاب‌هایی با این سطح از نوشتن علاوه بر اینکه می‌تواند تأثیرات آنی روی افراد بگذارد، می‌تواند آن‌ها را به تأمل و به تفکر وادار کند که آیا ما آمادگی لازم را در مواجهه با منازعات و جنگ‌ها داریم. چنین کتاب‌هایی که از گذشته نزدیک ما دارد صحبت می‌کند می‌تواند بسیار راهگشا باشد که مردم به چه شکلی این کارها را انجام می‌دادند. این کتاب به نگارش در آمد به‌عنوان اینکه عبرتی باشد و مردم و مخاطب‌ها بتوانند استفاده کنند برای کسب تجربه و کسب علم و آگاهی از اینکه چگونه با سختی‌های زندگی، سختی‌های فرهنگی، سختی‌های اقتصادی مواجه شوند.
 
وی در پایان با تأکید بر اینکه کتاب «دشمن، پشت دروازه های شهر» مقدمه‌ای برای نگارش چندین جلد کتاب در حوزه مقاومت آبادان است، عنوان کرد: اولین باری که من این پروژه را ارائه دادم یازده جلد کتاب بود، ولی به علت سنگین بودن پروژه و زمان‌بر بودن آن را تبدیل به یک جلد کتاب کردیم. این کتاب در واقع خلاصه و چکیده‌ای از هزاران مطلب و موضوع است.
 
کتاب «دشمن، پشت دروازه‌های شهر (روایت مقاومت مردمی آبادان – 1359)» از سوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است.