به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در آذربایجان‌غربی، مهاباد از قدیم الایام به عنوان شهری فرهنگی و محل رشد و نمو چهره‌های اثرگذار در تمدن این منطقه شناخته شده و طی چند سال اخیر نیز به عنوان «شهر خلاق در ترویج کتاب‌خوانی» برگزیده و در این زمینه در سطح کشور مطرح شده است.

یکصد سال پیش مردی در مهاباد متولد شد که اکنون از او به عنوان پدر کتاب‌فروشی مدرن در این دیار یاد می‌شود؛ کسی که از تهران و دیگر شهرهای ایران و حتی بغداد و قاهره و استانبول و ... کتب مورد نیاز علاقەمندان را به این شهر می‌آورد تا آنها را با اقساط طویل‌المدت در اختیار علاقەمندان کتاب بگذارد.

بسیاری بر این باورند که «حاج خلیل موفقی» نقشی بنیادین و انکارناپذیر در تاریخ کتاب و کتاب‌خوانی و به تبع آن، در ارتقای سطح فرهنگ عمومی شهر و منطقه مهاباد ایفا کرده و از همین دیدگاه بسیاری از فرهیختگان منطقه، آنگونه که در آثار و نوشتەهایشان اشاره کرده‌اند، مرهون و مدیون او هستند.

زنده‌یاد موفقی در سال 1300 خورشیدی در شهر مهاباد متولد شد. او بنیانگذار اولین کتابفروشی در این شهر است و در سال 1328 هم یک چاپخانه در مهاباد تأسیس کرد. با همه محدودیت‌ها، یک سری کتاب ارزشمند ادبی و دینی را نیز در همان چاپخانه و با امکانات کم به چاپ رساند و منتشر کرد.

او درواقع بانی نخستین کتا‌ب‌فروشی به روش مدرن در شهر مهاباد بود. تاسیس و راه‌اندازی چند کتابفروشی دیگر در مهاباد با تشویق و پشتیبانی‌های «موفقی»، بخش فراموش ناشدنی از کارنامه اوست.

حاج خلیل موفقی بعد از نزدیک به شصت سال فعالیت و کار کتاب‌فروشی و حضور مفید و موثر در عرصه فرهنگی منطقه، در 16 تیرماه سال 1387 خورشیدی چشم از جهان فرو بست. 11 سال بعد و در آبان ماه سال 1398 خانواده مرحوم حاج محمد خلیل موفقی در اقدامی شایسته 4 هزار جلد کتاب در زمینه‌های مختلف روانشناسی، تاریخ، ادبیات و مذهبی به کتابخانه‌های عمومی این شهرستان اهدا کردند که این گنجینه مشتمل بر کتاب‌هایی در زمینه‌های تاریخ، ادبیات فارسی و کُردی، دین، رمان، روانشناسی، جامعه‌شناسی، آرشیو مجلات و روزنامه‌ها و ... است؛ آثاری که از کتابخانه مرحوم «محمدخلیل موفقی» صاحب نخستین چاپخانه و کتاب‌فروشی مهاباد به یادگار مانده است.

بخشی از این کتاب‌ها شامل کتاب‌های آرشیوی، مرجع و کُردی بودند. «نسرین موفقی» دختر مرحوم حاج خلیل موفقی در گفت‌وگویی با خبرنگار ایبنا انگیزه خانواده وی از اهدای این گنجینه را خدمت به شهروندان و توسعه فرهنگ مطالعه عنوان کرده و می‌گوید: پدرم فردی اهل علم و مطالعه بود و در دهه 1320 نخستین کتاب‌فروشی مدرن مهاباد را به عنوان «کتاب‌فروشی موفقی» تاسیس کرد و با وجود فشارهای رژیم پهلوی و کارشکنی‌های مسئولان، به فعالیت خود در این زمینه ادامه داد.

به گفته فرزند مرحوم موفقی، وی سعی می‌کرد جوانان را به مطالعه و تحصیل ترغیب کند و کم‌کم احساس نیاز به چاپخانه در مهاباد، او را تشویق به تاسیس چاپخانه کرد که البته در این راه با مشکلات و کارشکنی‌های بسیاری مواجه شد ولی با پشتکار توانست چاپخانه را دایر کند.

نسرین موفقی ادامه داد: پدرم در طول این سال‌ها همیشه کتاب را نقد می‌خرید و نسیه و با اقساط طویل‌المدت می‌فروخت و به امانت می‌داد. او از این راه توانست جوانان بسیاری را تشویق و حمایت کند. همچنین پدرم از شهرهای داخل ایران، بغداد، قاهره، استانبول، افغانستان و پاکستان کتاب می‌خرید و بر هیمن اساس می‌توانم بگویم او نقش انکارناپذیری در تاریخ کتاب و کتابخوانی و به تبع آن در ارتقای سطح فرهنگ عمومی شهر و منطقه ایفا کرد و از همین درگاه بسیاری از فرهیختگان منطقه خود را مدیون و مرهون او می‌دانست.

وی افزود: یکی از نگرانی‌های پدرم در آن دوران، چاپ اثر شاعران و نویسندگان کُرد بود به همین خاطر هم با تلاش‌های فراوانی توانست مجوز راه‌اندازی نخستین چاپخانه را در سال ۱۳۳۵ در این شهرستان اخذ کرده و دستگاه‌های چاپ و تکثیر (روسی) را از تبریز خریداری کند. یکی از مشکلات اساسی پدرم علاوه بر فشارها و کارشکنی‌های مسئولان وقت در دوره پهلوی، این بود که کسی با فن حروفچینی در چاپخانه آشنا نبود و به همین خاطر پدرم یک مربی حروفچینی را از تبریز استخدام کرد تا به کارکنان چاپخانه که بیشتر آنها بی‌سواد بودند، هم سواد و هم کار با دستگاه‌های چاپ را یاد بدهد.
 

فرزند زنده‌یاد موفقی بیان کرد: با راه‌اندازی چاپخانه موفقی در مهاباد بسیاری از شاعران و نویسندگان این منطقه آثار و کتاب‌های خود را برای انتشار به چاپخانه موفقی می‌آوردند و بسیاری از آنان حق چاپ دوباره اثر را به این چاپخانه می‌دادند. در آن دوران پدرم هم کتاب‌فروشی و هم چاپخانه را با هم اداره می‌کرد و بسیاری از کتاب‌های تازه انتشار یافته چاپخانه را در کتاب‌فروشی عرضه می‌کرد و با توجه به عشق و علاقه‌ای که به کتاب داشت، همیشه با جدیت اصول و قواعد چاپ را قبل از انتشار مطالب پیگیری می‌کرد.

وی ادامه داد: پدرم با همه محدودیت‌هایی که برای چاپخانه وجود داشت، یکسری کتاب ارزشمند ادبی، دینی را در همان جا با امکانات کم به چاپ رسانده و منتشر کرد از جمله آثار شاعران و نویسندگان برجسته کرد چون وفایی، هژار، هیمن و محمد قاضی، از جمله این افراد هستند.

نسرین موفقی با اشاره به کتاب‌های اهدا شده که در چاپخانه موفقی منتشر شده بود، افزود: نماز فرمان خدا (مصطفی خرم‌دل)، فقه محمدی (مردوخی)، شرعیات (ملا حسین مجدی)، واپسین سخنان بزرگان جهان (طه فیضی‌زاده) و دیوان وفایی و ... از جمله کتاب‌های منتشرشده در چاپخانه موفقی بود که به کتابخانه‌های عمومی مهاباد اهدا شد.

وی ادامه داد: پدرم در سال‌های پایانی عمر خود گنجینه کتابخانه‌ خود را به قسمتی از منزل شخصی خود که فضایی ۳۰۰ مترمربعی داشت، منتقل کرد و در همین فضا با دوستان و نویسندگان خود به گفت‌وگو می‌پرداخت. این گوهر تابناک دنیای کتاب و نشر سرانجام در تیر سال ۱۳۸۷ در سن ۸۷ سالگی دیده از جهان فرو بست و دوستان و نزدیکان خود را با گنجینه‌ای از یاران مهربانش که سال‌ها برای انتشار و جمع‌آوری آنها تلاش کرده بود، تنها گذاشت.

فرزنده حاج خلیل موفقی افزود: یکی از دغدغه‌های خانواده موفقی پس از فوت پدر، مراقبت و نگهداری از یادگاری‌های وی بود، در سال‌های قبل برخی از اسباب و اساس قدیمی و قیمتی از جمله صندوقچه قدیمی (هشته‌رخان) که جهزیه مادرم بود، به همراه برخی وسایل سنتی در زمینه پخت نان به موزه مردم‌شناسی «حمام میرزا رسول» مهاباد اهدا شد.

این بانوی خیر گفت: از این گنجینه ابتدا 400 جلد به دانشگاه آزاد مهاباد اهدا شد بعدا با پیگیری‌های آقای سیامند جوانبخت، رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مهاباد و یز رییس کتابخانه‌های عمومی شهرستان بالغ بر 4500 جلد به کتابخانه فجر انتقال یافت. این کتاب‌ها شامل کتب در زمینه تاریخی، ادبی، دینی، روانشناسی، جامعه‌شناسی و کتاب‌های مرجع بودند که بخشی از آن به سایر کتابخانه‌های عمومی شهر و کتابخانه شهر خلیفان و روستای داشخانه اهدا شد. چندین‌بار هم از دانشگاه‌های کردستان، تبریز، ارومیه و تهران برای خرید آن تماس گرفتند و حتی مبالغ بسیار زیادی نیز پیشنهاد می‌کردند ولی سرانجام با تصمیم فرزندان و با هدف ماندگاری آنها در مهاباد و استفاده و مطالعه اهل علم و اندیشه به کتابخانه‌های عمومی این شهر اهدا شد.