سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): این کتاب در ۲۸۶ صفحه با شمارگان ۵۰۰ نسخه زمستان ۱۴۰۲ منتشر خواهد شد.
سیدقاسم یاحسینی در این باره به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر گفت: در جریان نگارش یک کار مفصل دربارۀ فایز دشتی که بخشی از آن به‌صورت مقالات مطبوعاتی در نشریات بومی استان بوشهر منتشر باشد، از وجود نسخۀ دست‌نویسِ مفتون بردخونی از ترانه‌های فایز که دربرداندۀ ۱۲۴ ترانه است، مطلع شدم، از آقای علوی، استاد دانشگاه و پژوهشگر هم‌استانی دعوت کردم تا این این نسخه را بیابد و از روی آن رونویسی کند که او با یافتن این نسخه، زحمت بسیاری در ضبط و تدوین آن کشید.
وی افزود: این نسخه از اشعار فایز به گونهای به دست جمالخان و بعد از آن به دست داراب‌خان رسیده است. گفته شده که مفتون با جمالخانِ حسینخان و نوۀ دختری وی، یعنی داراب‌خان ارتباط داشته است و به گفتۀ رئیس عباس فایزی، زمانی که بچههای فایز خردسال و نوجوان بودهاند، از طرف داراب‌خان، افرادی برای امانتگرفتن و مطالعهکردنِ دوبیتی‌های فایز، نسخۀ دست‌نویس فایز را میگیرند و ظاهراً این نسخه به دست مفتون رسیده و مفتون از آن برای خود نسخه‌ای نگاشته است.
این فایزپژوه و مورخ اجتماعی ادامه داد: باز به گفتۀ رئیس‌عباس فایزی، در ادامه با پافشاری خانوادۀ فایز مبنی بر برگرداندنِ نسخۀ مذکور از مفتون، بالاخره نسخه‌ای مخدوش و مندرس با اندک کاغذهای باقیمانده به دست بازماندگان فایز میرسد و در ادامه جناب عبدالمجید زنگویی همین چند برگ ماندۀ فایز را برای نشر دوبیتی‌های فایز از او به امانت میگیرد که متأسفانه در محاصره و بمباران آبادان و گم شدن آرشیو کتابخانه و آرشیو آقای زنگویی از جمله نسخۀ دست‌نویس فایز، همین نسخۀ مندرس و ناقص نیز به دست بازماندگان فایز نمیرسد.
یاحسینی تأکید کرد: آقای زنگویی نیز در آبادان و بعدها در تهران دوبیتی‌های فایز را منتشر می‌کند و به گفتۀ خود او از این همه دوبیتی فقط حدوداً پنجاه دوبیتی کموبیش از آن نسخه بوده که متأسفانه مشخص نکرده که کدام دوبیتیها را از نسخۀ فایز برداشت کرده و اکنون نیز در گذر زمان فراموش کرده است.
نویسندۀ کتاب «از فیض فایز» یادآور شد: مفتون نسخه‌ای از اشعار مختلف خود را طبق حروف الفبای قافیه و ردیف تنظیم کرده است که هماکنون این نسخه از سوی بازماندگان مفتون به کتابخانۀ بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر اهدا شده است. خوشبختانه مفتون در آخرِ این دفتر، دوبیتی‌های فایز را با خطِ خود، طبق حروف الفبای قافیه و ردیف نگاشته است. این دوبیتیها شامل حروف «الف، ت، د، ر، ن، ه» است که به ترتیب به هرکدام ۹، ۴۹، ۲۸، ۳۲، ۱۳ و ۱۱ دوبیتی اختصاص داده شده است که در کل شامل ۱۴۲ دوبیتی می‌شود.
بشیر علوی، دیگر گردآورندۀ کتاب «فایز مفتون» در خصوص اصالت نسخۀ خطی مفتون از دوبیتی‌های فایز دشتی به خبرنگار ایبنا در بوشهر گفت: بی‌شک در پاسخ به این سؤال مبنی بر اینکه اصالت نسخۀ مفتون که رونوشتی از نسخۀ دست‌نویس فایز است، چگونه قابل اثبات و داوری است؟ باید بگویم که بنا به دلایلی که وجود دارد تا یافته شدن دلیلی قاطع و علمی که این نظر را رد کند، نگارندگان این کتاب بر این باور هستند که این نسخه رونوشتی از نسخۀ دست‌نویس فایز است که مفتون در اختیار داشته است.
وی ادامه داد: براساس خاطرات شفاهی از سیدعلیاکبر حسینی، فرزند مفتون بُردخونی، سیدبهمنیار حسینی به خواست و تقاضای داراب‌خان، خان شُنبه و سنا، دفتری از دوبیتی‌های فایز دشتی گردآوری و تهیه کرده بود. همچنین براساس برخی خاطرات شفاهی، مفتون بُردخونی نسخه‌ای از دیوان فایز بهخط خود فایز را در اختیار داشته است. این نخستین احتمال ماست که نسخۀ مفتون بر اساس نسخۀ دست‌نویسِ خودِ فایز رونوشت شده است.
احتمال می‌دهیم که مفتون از روی نسخۀ خطی فایز برای خود رونوشتی برداشته است
علوی تأکید کرد: ما احتمال می‌دهیم که مفتون از روی نسخۀ خطی فایز برای خود رونوشتی برداشته که این رونوشت اینگونه به دست ما رسیده و در حقیقت این، همان نسخه‌ای است که بعدها به قول رئیس عباس فایزی، مندرس و ناقص به دست بازماندگان فایز میرسد که در ادامه نیز به دست جناب زنگویی رسیده و به سرقت رفتنش در آبادان گزارش شده است.
نویسندۀ کتاب «نیم‌قرن شعر بوشهر» یادآور شد: دلیل دیگر در اصالت نسخۀ مفتون این است که در برخی منابع و نسخه‌ها دوبیتی‌های فایز از زبان رسمی تبدیل به گویش دشتی شده‌است و این حالت، بهخاطر حضور دوبیتی‌های فایز در شروهها و خوانش سینهای و نقلی و مردمی ایجاد شده است.
وی افزود: آدمیت نیز در مقدمۀ ترانه‌های فایز در کتاب دانشمندان و سخنسرایان فارس، بیان کرده که دوبیتیها با گویش دشتی بوده و برای کسانی که گویش دشتی را متوجه نمیشوند، قابل درک و دریافت نیست. این باور آدمیت بهخاطر دریافت دوبیتیها به صورت شفاهی و سینه به سینهای است، وگرنه دوبیتی‌های فایز به‌صورت زبان رسمی و معیار سروده و نوشته شده است. خب. با این توضیح باید بگوییم که در نسخۀ فایزِ مفتون هیچ واژه یا مصراع یا بیتی با گویش دشتی سروده نشده است و کاملاً زبانِ معیار دارد. همین نیز از مواردی محسوب می‌شود که اصالت نسخۀ فایز مفتون را تائید می‌کند.
علوی گفت: دلیل دیگر تائیدِ اصالت نسخۀ فایز مفتون از نسخۀ دستخط خودِ فایز که در اختیار مفتون بوده، این است که آقای زنگویی در پایان کتاب «ترانه‌های فایز» هشت دوبیتی را از دستخط خودِ فایز به‌صورت تصویر آورده است. سه تا از این دوبیتیها در ردیف دوبیتیهایی است که کلاً در نسخۀ مفتون از بین رفته و متأسفانه آن صفحات در این نسخه وجود ندارد.
وی افزود: پنج دوبیتی دیگر عیناً و بدون هیچ تغییری در نسخۀ مفتون نیز وجود دارد. با این ادله، این نظر استوارتر می‌شود که مفتون از نسخۀ دست‌خطی که از فایز در دست داشته است، رونوشتی گرفته که به‌دست ما رسیده است و جالب است که از این هشت دوبیتی یا در نسخههای دیگر مانند آدمیت و معرفت و خلیجی نیست یا با تغییرات زیادی ثبت شده‌است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: برای مثال، دوبیتی «عرق بر چهره یا بر گل گلاب است / و یا پروین به روی ماهتاب است؟ / نشانده یار فایز نقره بر آل / و یا بر آتشِ تر خشک آب است» که در نسخۀ دست‌نویس فایز و در نسخۀ مفتون وجود داشت، در نسخۀ خلیجی نبود، ولی در نسخۀ آدمیت و معرفت وجود داشت با این تفاوت که تغییر عمدهای در دوبیتی داده شده است یا این دوبیتیِ «اگر در عهد، ابروت منکر ماست / ولی تصدیق من چشمان شهلاست / لب و دندان و زلف و خال فایز / مرا زین چار شاهد قطع دعواست» که در دو نسخۀ مفتون و دست‌نویس فایز وجود دارد، در هیچ‌کدام از نسخههای معرفت و خلیجی و آدمیت نیست.
به گزارش ایبنا؛ «فایز مفتون» تازه‌ترین اثر دربارۀ دوبیتی‌های کمتر شناخته‌شدۀ فایز دشتی، دوبیتی‌سرای پرآوازۀ جنوبی است که به خط مفتون بردخونی نوشته شده است و با کوشش سیدقاسم یاحسینی و بشیر علوی گردآوری و تدوین شده و به همت انتشارات «شروع» به‌زودی راهی بازار کتاب خواهد شد.
نظرات