خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)_ پژوهش در هر رشته‌ای به مثابه دریچه‌ای است که راه‌های نوینی را برای گسترش و ارتقای ابعاد ناشناخته یک دانش پیش روی محقق قرار می‌دهد. در این میان هر‌قدر یک پژوهش از عمق و استناد بیشتری برخوردار باشد،‌ به‌نوعی بر صحت آن دستاورد مهر تایید زده می‌شود. 

تحقیق در برخی حوزه‌ها به‌ویژه علوم انسانی و در رده رشته‌ای مانند فلسفه،‌ دقت و ریزبینی خاصی را طلب می‌کند و محقق یا مترجم این حوزه باید بتواند فهم متن را برای مخاطب و خواننده خود ایجاد کند و این کار ممکن نخواهد شد مگر آن‌که پژوهشگر با هنجارهای یک کار تحقیقی در حوزه فلسفه آشنا باشد و بتواند پژوهشی مبتنی بر استدلال و استنادات تخصصی را ارایه کند. البته برخی مولفه‌ها در این روند به نسبت سایر عوامل نقش کلیدی‌ را در روند یک پژوهش فلسفی بازی می‌کنند، که از جمله آن‌ها می‌توان به ارایه ترجمه‌ و شرح‌های متنوع، روش‌مندی در بیان موضوع،‌ گریز به مطالعات میان‌رشته‌ای،‌ بهره جستن از میراث فقهی،‌ اشاره کرد.

در این راستا خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ طی سلسله گفت‌وگوهایی با مدرسان فلسفه دانشگاه‌ها،‌ نویسندگان،‌ محققان و مترجمان این حوزه بر آن شد تا چالش‌ها و لوازم ارایه یک پژوهش مطلوب در حوزه فلسفه را با عنوان «بایدها و نبایدهای پژوهش‌های فلسفی» بررسی کند.

در این روند علاوه بر بیان ملزومات تحقیقات فلسفی، به حوزه ترجمه آثار این گستره نیز توجه شد.‌ بسیاری از محققان بر این باور بودند که مترجم اثر فلسفی باید بر مکاتب مختلف این حوزه دانش، تسلط داشته باشد، چراکه ترجمه صرف و کلمه به کلمه هرگز نخواهد توانست مقصود متن مادر و نویسنده را بیان کند. در ادامه، مهم‌ترین نظرات بیان شده توسط کارشناسان این حوزه را که در 13 شماره گفت‌وگو بیان شدند، با هم مرور می‌کنیم.

ترجمه و شرح از تمهیدات پژوهش‌های فلسفی‌اند

محمد فنایی اشکوری،‌ عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) درباره نیاز امروز تحقیقات فلسفی در جامعه علمی ما،‌ گفت: ترجمه و شرح، تمهیدات پژوهش‌های فلسفی‌اند و از آن‌جایی که هر پژوهش اصیل با طرح پرسش آغاز می‌شود، هر کار تحقیقی به‌ویژه در حوزه فلسفه باید بتواند پرده از مجهولات مخاطب بردارد. بنابراین ترجمه و شرح‌نویسی بر آثار سبب می‌شود تا مخاطبان ما بتوانند علاوه بر یافتن پاسخ سوالات خود،‌ با اندیشه دیگران نیز آشنا شوند. به این دلیل نه ترجمه کاری لغو و بی‌حاصل است و نه شرح‌نویسی، بلکه ضرورت دارند چرا که با ترجمه و شرح‌نویسی است که ما به فهم یافته‌های دیگران نایل می‌شویم و مترجمان و شارحان حق بزرگی به گردن اهل تحقیق دارند. 

روشمند تحقیق و ترجمه کنیم

دکتر سید محمدتقی موحد ابطحی،‌ عضو گروه فلسفه علوم انسانی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه‌ نیز در حوزه ترجمه آثار فلسفی بر این اعتقاد است که آشنایی با مکاتب، اولویت تحقیق و ترجمه‌های فلسفی است،‌ یعنی مترجم باید با مکاتب آشنا باشد تا بتواند اندیشه این نحله‌ها را به مخاطب منتقل کند.

او معتقد است تاریخ در سیر پژوهش‌های فلسفی نقش اساسی را ایفا می‌کند،. به عم دکتر موحد ابطحی،‌ در هر حوزه­ای از دانش حیطه­های تخصصی برای بررسی وجود دارند و از این حیث هیچ تفاوتی بین فلسفه و دیگر حوزه­های دانش نیست اما شاید بتوان از یک جهت وجه تمایزی قایل شد و آن هم‌ این‌که تفاوت فلسفه و دیگر حوزه‌های علمی در بیان موضوعات،‌ روش مطالعه و نوع مسایلی است که در بستر تاریخی علوم شکل گرفته و تحول یافته­اند. بنابراین، با توجه به این سابقه،‌ فلسفه با طیفی از دانش‌ها روبه‌روست و در روند یک پژوهش فلسفی گستره‌های مختلفی در تحلیل یک موضوع عنوان می‌شوند. 

وی تاسیس نهاد جداگانه‌ای برای نظارت بر ترجمه آثار فلسفی را ضروری دانست.

پژوهش فلسفی، نیازمند ترجمه اندیشه‌های مستقل

نظریات حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالفضل ساجدی،‌ مدیر قطب علمی فلسفه دین اسلامی نیز خواندنی است. او با اشاره به ملزومات تحقیقات فلسفی، گفت: این حوزه به ترجمه اندیشه‌های مستحکم و مستقل نیاز دارد. در واقع، پژوهش در حوزه فلسفه کار سنگینی محسوب می‌شود که نیاز به دقت بالایی دارد. ضمن آن‌که با در نظر گرفتن روند نسبتا آزادی که در حوزه تحقیقات فلسفی با آن مواجه‌ایم،‌ ترجمه سبب می‌شود اندیشه فیلسوفان دیگر ممالک بیان شوند.

ساجدی البته ترجمه را کافی نداست و افزود: من معتقدم در حوزه پژوهش‌های فلسفی نیاز به تغییرات بنیادینی داریم تا به طور بنیانی فلسفه را متحول کند. با توجه به سابقه مسلمین در حوزه فلسفه، نیاز به فعالیت‌های پژوهشی بیشتری برای شناساندن آرای فلاسفه مسلمان وجود دارد. 

افزایش قوت تحقیقات فلسفی با مطالعات میان‌رشته‌ای 

اسدالله فلاحی، عضو هیات علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران نیز با اشاره به مسایل پیرامونی پژوهش‌های فلسفی،‌ گسترش مطالعات میان‌رشته‌ای را به ‌عنوان راه حلی برای برطرف ساختن چالش‌های پژوهشی در حوزه فلسفه عنوان کرد و گفت: باید واسطه‌هایی از دانش را در قالب فلسفه‌ مضاف و واقعیات زندگی قایل باشیم. در این راستا مطالعات میان‌رشته‌ای می‌تواند راهکاری برای ارتقای سطح پژوهش‌ها قلمدا شود. به نظر من، باید کتاب‌های متعددی را برای آشنایی هرچه بیشتر پژوهشگران حوزه فلسفه با رویکرد مطالعات میان‌رشته‌ای منتشر کنیم. 

شاهراهی برای تولید فکر فلسفی 

در این میان برخی اندیشمندان حوزه فلسفه اساسا پژوهش‌های این گستره را قابل قبول نمی‌دانند و معتقدند آن‌چه امروز ارایه شده است، تمام توان و ظرفیت ما نیست.

 به عنوان مثال، کتر عادل پیغامی،‌ مترجم،‌ محقق و مدرس دانشگاه امام صادق(ع) در این باره گفت: میراث فقهی ما، شاهراهی برای پژوهش‌های علوم انسانی است و ما باید در حوزه‌های مختلف از جمله فلسفه نگاهی به این منبع عظیم فکری داشته باشیم،‌ آن‌چه امروز از آن غفلت شده است.

پژوهش‌هایی گرفتار غلو

حجت‌الاسلام والمسلمین حسن معلمی،‌ استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز معتقد است که پژوهش‌های ما گرفتار غلو شده‌اند و باید چاره‌ای برای مرتفع ساختن این معضل تدبیر کرد. او گفت:‌ غلو در بیان نظریات یک فیلسوف، آفت جدی فلسفه روزگار ماست.

این موضوعات، تنها بخشی از گزیده‌ سخنان این محققان با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به حساب می‌آید که روند پژوهش‌های فلسفی را بررسی کرده است.

با توجه به آن‌چه عنوان شد، به نظر می‌رسد پیش از هر چیز باید نهادی برای سامان‌دهی ترجمه‌های (فلسفی) تاسیس شود تا بتواند به نیازسنجی مخاطب خاص پرداخت و در گام بعد، از ترجمه‌های موازی و غیرحرفه‌ای جلوگیری کرد.

همچنین آن‌چه در سیر پژوهش و ترجمه‌های فلسفی اهمیت دارد، اشراف کامل محقق بر این گستره وسیع است.‌ انتظار می‌رود علاوه بر مواردی که بیان شد،‌ مسوولان فرهنگی و علمی بیش از گذشته به حوزه فلسفه و شاخه‌های مرتبط با آن توجه کنند و علاوه بر تامین بودجه کافی برای پژوهش‌های فلسفی،‌ محقق بتواند با آرامش خاطر و به‌دور از هرگونه دغدغه معاش به پژوهش بپردازد.