خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ پیش‌ از این در ایبنا ( این‌جا مطالعه کنید) مطلبی انتقادی به قلم یکی از ناشران، درباره شیوه جدید برگزاری جشنواره کتاب یاد یار مهربان منتشر شده‌بود؛ روابط عمومی مؤسسه نشر شهر با ارسال جوابیه‌ای به خبرگزاری کتاب تلاش کرده است پاسخگوی انتقادات و پرسش های مطرح شده باشد و در این زمینه شفاف سازی کند؛ متن جوابیه روابط عمومی مؤسسه نشر شهر به شرح زیر است:
 
نمایشگاه کتاب یادیار مهربان، همه‌ساله به همت شهرداری تهران، وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از 12 سال پیش تاکنون برگزار شده است. هدف از برگزاری این نمایشگاه تجهیز کتابخانه‌های مدارس شهر تهران بوده است. نویسنده مطلب مذکور در مقدمه خود بابیان این مطلب که «خرید کتاب‌های اهدایی از ناشران محترم با چهل درصد تخفیف صورت می‌گرفته» مؤسسه نشر شهر را به سودجویی از محل اعتبار این نمایشگاه متهم کرده است و پس از واردکردن اتهامی ناشایست و بی‌اساس در پایان همان پاراگراف به شکلی گذرا به هزینه‌های برگزاری نمایشگاه و تبلیغات آن اشاره می‌کند. بدیهی است که اگر شهرداری تهران بنا داشت به تقویت بنیه مالی یکی از مؤسسات زیرمجموعه خود اقدام کند، به اجرای چنین سناریوی پیچیده‌ای در بهانه کردن اهدای کتاب به مدارس شهر تهران و طی کردن فرآیند پردردسر برگزاری چنین نمایشگاهی، نیازی نداشت!
 
باید در نظر داشت آنچه که نویسنده محترم این نقد، آن را در عبارت «البته بخشی هم صرف هزینه برگزاری و تبلیغات می‌شود» خلاصه و تحقیر می‌کنند، شاید تنها برای افراد اهل فن و پُرتجربه در برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی قابل ارزیابی دقیق باشد. باید دانست که هرساله برگزاری این نمایشگاه فرآیندی حدوداً 6 ماهه را طی کرده است. فراخوان کتاب، دریافت کتاب‌ها از ناشران محترم، سه نوبت کارشناسی شامل کارشناسی آموزش‌وپرورش، کارشناسی محتوایی و کارشناسی موضوعی، تهیه نرم‌افزار مناسب خرید و ثبت کتاب، تهیه بانک اطلاعاتی جامع از ناشران و کتاب‌های مختلف آنها، تشکیل شورای سیاست‌گذاری، تأمین بودجه و نقدینگی، تشکیل دبیرخانه، هماهنگ کردن محل برگزاری نمایشگاه، آماده‌سازی فضای نمایشگاهی، نصب سازه‌های موقت، قفسه‌بندی، فضاسازی داخلی، کابل‌کشی شبکه، استقرار سیستم‌های کامپیوتری، برگزاری همایش افتتاحیه، برگزاری نمایشگاه طی معمولاً 8 روز، برگزاری همایش اختتامیه، دریافت فاکتور از ناشران محترم و تسویه‌حساب با ایشان، بخش‌های مهم این فرآیند را تشکیل می‌دهند.

در همه این مدت، علاوه بر هزینه نیروی انسانی متخصص در مؤسسه و دبیرخانه جشنواره، چاپ و تکثیر، تبلیغات، حمل‌ونقل، اجاره سازه‌های نمایشگاهی و تجهیزات غرفه‌ها، هدایای اولیای مدارس، بسته‌بندی، جبران خدمات نیروی انسانی غیرماهر ایام برگزاری نمایشگاه و بسیاری موارد دیگر، مقادیر قابل‌ملاحظه‌ای از بودجه مؤسسه نشر شهر را، شاید بیشتر از میزان تخفیفِ مذکور، به خود اختصاص داده است. این استدلالِ سستِ ناشی از کم‌اطلاعی نویسنده محترم، وقتی بابیان نازل نویسنده در اتهام‌زنی به مجموعه شهرداری تهران درباره ارائه خدمات در شهر ازجمله نظافت معابر عمومی و ساخت‌وساز آمیخته می‌شود، این گمان به اذهان متبادر می‌کند که این اظهارات صرفاً از سر ناآگاهی نیست.
 
متأسفانه نویسنده این نقد، بنای خود را بر این گذاشته است که شهرداری تهران در این سال‌ها باهدف کمک به ناشران محترم، نمایشگاه یاد یار مهربان را برگزار می‌کرده است. در حالی که رونق‌بخشی به اقتصاد نشر از اهداف ضمنی برگزاری نمایشگاه بود و اولویت اول و مقصد اصلی شهرداری تهران و طراحان این نمایشگاه، ترغیب هرچه بیشتر دانش‌آموزان به مطالعه کتاب و افزودن سهم کتاب‌های غیردرسی به سبد مطالعه دانش‌آموزان بوده است.
 
بر اساس پیمایشی که سال گذشته از مدارس حاضر در این نمایشگاه صورت گرفت، مشخص شد که هرچند شهرداری تهران و وزارت آموزش و پرورش در تجهیز کتابخانه مدارس شهر تهران موفق بوده‌اند و در این سال‌ها نمایشگاه یاد یار مهربان توانسته است سرانه کتاب را برای هر دانش‌آموز تهرانی حدود 7 جلد افزایش دهد، متأسفانه همین پیمایش نشان داد که این مهم، بر میزان مطالعه دانش‌آموزان تأثیری نداشته است؛ به‌عبارت‌دیگر سرانه مطالعه کتاب‌های غیردرسی با اهداء کتاب به مدارس شهر تهران تغییر معنی‌داری نداشته است.
 
بر اساس برگزاری جلسات متعدد با ذی‌علاقه‌گان این نمایشگاه اعم از ناشران، فرهنگیان، مدیران وزارت آموزش‌وپرورش، روانشناسان و استادان حوزه آموزش و تربیت و کارشناسان کتاب حوزه کودک و نوجوان و در نظر گرفتن هدف غایی نمایشگاه ــ افزایش سرانه مطالعه کتاب ــ شیوه جدیدی برای برگزاری نمایشگاه طراحی شد. در این جلسات، نداشتن حق انتخاب کتاب توسط دانش‌آموزان و مشارکت حداقلیِ ایشان در فرآیند برگزاری نمایشگاه، از دلایل بی‌رغبتی دانش‌آموزان به مطالعه شناسایی شد. بر این اساس، در نمایشگاه امسال سازوکارهایی برای انتخاب کتاب توسط دانش‌آموزان طراحی و تصویب شد. در این شیوه، علاوه بر انتخاب کتاب توسط دانش‌آموزان، ایشان امکان ارائه محصولات فکری و عملی خود را بر مبنای کتاب‌های مطالعه شده در قالب تصویرسازی، طراحی و تولید روزنامه دیواری، اجرای نمایشنامه، نوشتن پایان متفاوت برای داستان کتاب‌ها، نقد کتاب‌ها، تبادل کتاب‌های مطالعه شده میان خود، اهدای کتاب به کتابخانه مدرسه و... به‌دست آورده‌اند. به این معنی که کار نمایشگاه با اهدای کتاب به دانش‌آموزان به‌پایان نمی‌رسد و بر اساس نظام طراحی‌شده و با زحمت اولیای مدارس، پس از اهدای کتاب، فرآیند مطالعه و اُنس با کتاب آغاز می‌شود. این فرآیند با برنامه‌های متعدد و جذاب نزدیک به 5 ماه ادامه می‌یابد. در انتها نیز بر اساس نظام امتیازبندیِ طراحی‌شده، به بیش از 35 هزار نفر از دانش‌آموزان مشمول این طرح، هدایایی اهدا خواهد شد.

علت انتخاب پایه‌های هفتم و هشتم برای مشارکت در این جشنواره، درگیر بودن دانش‌آموزان پایه‌های بالاتر با مشکلات آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها و کم‌بودن اوقات فراغت ایشان برای مطالعه کتاب‌های غیردرسی و قدرتِ انتخابِ نسبتاً پائین دانش‌آموزان دوره ابتدایی بوده است. البته باید توجه داشت که دانش‌آموزان پایه‌های تحصیلی پایین‌تر به‌مرور زمان و با رسیدن به پایه‌های هفتم و هشتم مشمول این طرح خواهند شد و در این زمینه ان‌شاءالله تبعیضی میان دانش‌آموزان به وجود نخواهد آمد.
 
هر چند شهرداری تهران علاقه‌مند بود که بتواند در سال اولِ اجرایِ شیوه جدید برگزاری جشنواره کتاب یاد یار مهربان تمام دانش‌آموزان تهرانی را تحت پوشش طرح قرار دهد لکن تنگناهای مالی این فرصت را از شهرداری تهران گرفت. با یک محاسبه دقیق مسئله شفاف‌تر خواهد شد؛ تهران دارای حدوداً یک میلیون دانش‌آموز است که با فرض اهداء 20 هزار تومان کتاب به هر یک از آنها، جمعاً مبلغ 20 میلیارد تومان مورد نیاز است؛ درحالی‌که اعتبار مصوب سال قبل نمایشگاه حدود 3 میلیارد تومان بوده است که با لحاظ کردن همه جوانب، در سال جاری حداکثر، تخصیص 4 میلیارد تومان به بخشِ کتاب این جشنواره امکان‌پذیر است. پس با همین حساب سرانگشتی می‌توان علت محدود کردن مخاطبان این جشنواره را شناسایی کرد.
 
به‌هرتقدیر ممکن است با تغییر جامعه مخاطبان جشنواره، تعدادی از ناشران امکان ارائه کتاب‌های کم‌تری را به جشنواره داشته باشند اما سعی مؤسسه نشر شهر بر این بوده است که ناشران بیشتری را تحت پوشش قرار دهد. با سرمایه‌گذاری بر نوجوانان و تلاش برای افزایش سرانه مطالعه آنها می‌توان امیدوار بود که این نوجوانانِ کتابخوان در آینده به بزرگسالان اهل کتاب و اندیشه تبدیل شوند و با افزایش سرانه مطالعه جامعه ایرانی، اقتصاد نشر نیز از رخوت و بی‌رونقی کنونی نجات یابد.
 
نویسنده موارد مختلف دیگری را نیز با بیانی دور از شخصیت یک فرهنگی و ناشر، مطرح کرده است که عموماً جنبه اتهام‌زنی یا محکوم کردن غیابی دست‌اندرکاران این جشنواره را اعم از شهرداری و مسئولان دلسوز آموزش‌وپرورش دارد. البته با توجه به شور و شوق دانش‌آموزان مشمول این طرح و اقبال اولیای مدارس و مدیران ارشد وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این جشنواره، کام مخاطبان را با پرداختن به پاسخگوییِ این اتهامات ناصواب تلخ نمی‌کنیم.