معاویه از زمانی که لقب «پسر آزاد شدگان» (یابن الطلقا) را از ماجرای فتح مکه به دوش می‌کشد، کینه پیامبر(ص) و اهل بیتش را دارد از این رو به قصد انتقام، جنگی بین شام و کوفه راه می‌اندازد. امام حسن(ع) و اهالی کوفه برای دفاع به مقابله می‌آیند و دشمن را پی‌درپی شکست می‌دهند، اما معاویه به کمک عمروعاص حیله‌ای می‌زنند تا جنگ را به نفع خود تمام کنند اما امام حسن(ع) که کوفیان بی‌وفا را می‌شناسند، با نظر اکثریت مردم که به پایان جنگ رأی می‌دهند، صلح‌نامه را می‌نویسد و نقشه دشمن را نقشه بر آب می‌کنند.
پرداختن به مسئله صلح امام حسن(ع) به شیوه داستانی و رمزآلود بسیار حرکت فرهنگی ـ مذهبی زیبایی است و جای این نوع کتاب‌ها همیشه در کتابخانه‌هایمان خالی بوده، در این میان آثاری مانند «حاء سین نون» می‌تواند این خلاء را پر کند. در بخشی از این داستان آمده است: «... که اگر جز این راه پیش‌گیری، بین‌مان خدا حکم فرماید و هو خیر الحاکمین. والسلام. خیره معاویه می‌شوم: - شنیدی چه خواندم یا سیر آسمان‌ها می‌کنی؟ معاویه خودش را یله می‌کند: - شنیدم عتبه! شنیدم... تکرار حکایت همیشگی، باز هم خدا و بهشت و جهنم و عذاب و... افسانه هزار باره خاندان محمد. به خدای خودشان سوگند، مانده‌ام که این جماعت به چه ایمان آورده‌اند؟ پدران و اجدادمان، جان کندند تا مردم به بتی که می‌دیدند مومن شوند؛ چه سِحری است در کار محمد که پیروانش برای خدای ندیده جان می‌دهند؟ مانده‌ام ولله! سه چهار خرمای دهانم را می‌بلعم: - چه غصه‌ها می‌خورد خلیفه مسلمین عالم! می‌خندم: - از پی همان دین است که تو بر مسندی و عیش و عشرت‌مان مهیا و میان بیت‌المال غوطه‌ور و... معاویه ناگاه برمی‌خیزد و مقابلم می‌ایستد...»
در ادامه گفت‌وگو با «سید علی شجاعی» نویسنده کتاب «حاء سین نون» را می‌خوانید.
به نظر می‌آید که شما در «حاء سین نون» تلاش کردید تا با تکیه بر تاریخ‌نگاری داستانی روایت جذاب‌تری از زندگی امام حسن(ع) نشان دهید. لطفا درباره شیوه پرداختتان به این موضوع بگویید.
تحقيقات تاريخی كاملی قبل از تأليف این اثر انجام شده و برای نگارش آن 55 منبع را مورد مطالعه قرار داده‌ام. جنبه غالب آن تاريخ‌نگاری داستانی است و تلاش کرده‌ام در این اثر با خلق زاويه ديد تازه، به بيان جديدی از زندگی اين امام معصوم بپردازم. در این رمان نشان داده است که صلح امام دوم شیعیان با معاویه از دو منظر نمایان‌گر پیروزی امام حسن(ع) و شکست معاویه بوده است. نخست این‌که این صلح جنگ تحمیلی معاویه به امام حسن(ع) برای انتقام فتح مکه را ناکام گذاشت و دوم این‌که، پیروزی امام حسن(ع) برای ناکام گذاشتن خواست معاویه بود. به عبارت دیگر داستان این کتاب سعی دارد تا ماجرای صلح امام حسن(ع) را با توجه به محورهای عملیاتی و اندیشه‌ای جبهه معاویه تعریف و ابعاد تازه‌ای از پیروزی امام حسن(ع) را در کنار روایت مظلومیت امام حسن(ع) نشان دهد.
اساسا نوشتن درباره زندگی یک شخصیت دینی بزرگ می‌تواند با چه چالش‌هایی همراه باشد؟
نوشتن درباره تاریخ اسلام به خصوص با محوریت ائمه و اهل بیت گرامی ایشان، با وجود داشتن پاره‌ای جذابیت‌ها، از مشکلات خاصی نیز برخوردار است. به خصوص وقتی پای نحوه شخصیت‌پردازی به میان می‌آید و یا نویسنده سعی می‌کند از تخیل خود، برای هرچه بارورتر کردن داستان استفاده کند. اگر توجه داشته باشیم که دستمایه رمان درباره یکی از پیچیده‌ترین موضوعات تاریخ اسلام است که با توجه به شرایط خطیر امام حسن مجتبی(ع) و محتوای صلح ایشان با یکی از بدنام‌ترین غاصبان خلافت (یعنی معاویه) با تحلیل‌های گوناگون و تشتت آراء و اظهارنظرهای متقابل و متناقض، همراه بوده که همه این‌ها بر لزوم نوشتن رمان، آن هم رمانی که تخیل نویسنده بخش قابل توجهی از آن را تشکیل می‌دهد، افزوده است.
چرا این عنوان را برای کتاب انتخاب کردید؟
«حاء.سین.نون» به واسطه رمز‌آلودی شخصیت امام حسن مجتبی(ع) و با عنایت به حروف مقطعه قرآن انتخاب شده است. این پروژه بسیار وقت‌گیر بود، چراکه روایت‌ها و برخی منابع درباره زندگی ایشان سراسر از روایت‌های بی‌اساس و نقص‌های اساسی بود.
معمولاً کارهای جدید و پژوهشی در پاسخ به یک نیاز و خلأ شکل می‌گیرد. در زمینه موضوع این کتاب چه خلأیی وجود داشت که باعث شد این کار شکل بگیرد؟
در حقیقت می‌توان گفت که تألیف و نگارش این کتاب، با نگاه لطف و کرم امام و با اجازه ایشان صورت گرفته و آن چیزی که علت این خواست شد، مظلومیت شگفت و شگرف حضرت مجتبی(ع) است. بارها گفته‌ام و تأکید کرده‌ام که این مظلومیت در بین شیعیان حتی هیئتی‌ها و منبر شنیده‌ها به چشم می‌خورد. می‌دیدم که نسبت به حضرت مجتبی(ع) عجیب ناآگاهیم و این انگیزهای برای تلاشی شد که انتهایش یک عرض ادب بشود. در مورد این که رمان تمام زندگی را روایت نمیکند، داستان از این قرار است که با مطالعه‌ای که انجام دادم به این نتیجه رسیده‌ام که امامان معصوم(ع)، در زمان امام زمانشان، کاملاً سکوت اختیار کرده و پیرو ایشان بوده‌اند و همین است که در زمان حیات حضرت امیر(ع)، نمی‌توان خیلی فرمایش یا حرکت از حضرات مجتبی و امام حسین(ع) یافت. یا در زمان امامت امام حسن(ع)، از حضرت حسین(ع) حرکت یا فرمایشی، مگر به دستور امام زمان. مثلاً قضاوت‌هایی که از امام حسن(ع) روایت شده، به دستور مشخص حضرت امیر(ع) بوده است. این درک، ما را به این نتیجه می‌رساند که تاریخ این زمان‌ها برای قصه دست خالی‌تر است. بنابراین زندگی حضرت مجتبی(ع) تا شهادت حضرت امیر(ع) واقعاً از نگاه دراماتیک برای روایت سخت است، چرا که قهرمان قصه در کنشی ثانویه جای می‌گیرد و شخصیتی دیگر بار روایت را به دوش می‌کشد.
من در جایگاه محقق یا نویسنده وقتی به دریای اطلاعات متناقض و متنوع آن دوران می‌رسم، پیش از همه دلم می‌خواهد خودم داستان را بفهمم و دریافتم را بازگو کنم. همین می‌شود که اگر چه در باقی زندگی حضرت مجتبی(ع) روایت بسیار است، اما پیچیدگی و ابهام این مقطع، نویسنده را بیش از دیگر مقاطع تحریک به بازشناسی و بازروایی می‌کند. پس هم دست خالی بودن تاریخ در باقی مقاطع زمانی و هم عظمت این اتفاق، انگیزه جدی برای پرداختن است.
دشواری‌هایی قلم زدن در این حوزه چه مواردی را دربرمی‌گیرد؟
این جنس کار از چند حیث دشوار است. اول رسیدن به اصل حرف است و یافتن واقعیت و حقیقت از میان صدها کتاب و هزارها روایت و تاریخ. چیزی شبیه استخراج معدن و کشف گنج. دوم پرداختن به ساحت معصوم از دو جنبه دست نویسنده را می‌بندد و کار را دشوار می‌کند. ادب به آستان امام، هر زبان و شیوه و کلام و فرمی را برنمی‌تابد و نمی‌شود مثل هر شخصیت‌پردازی معمول به قصه ورود کرد و دیگر در کنش‌های دراماتیک، تخیل بشدت محصور و حساب شده و دقیق به کار می‌آید و نمی‌توان هر کنش و دیالوگی را به معصوم نسبت داد. سوم این که مخاطب عموماً پایان قصه را می‌داند و تمام بار تعلیق روایت را چگونگی روایت باید به دوش بکشد که نویسنده از همان اول پایان لو رفته‌ای را روایت می‌کند و این جداً دشوار است. یعنی نویسنده باید چند برابر کارهای دیگر برای نگه داشتن مخاطب تلاش کند.
کتاب «حاء سین نون»، تألیف سیدعلی شجاعی در 163 صفحه، شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات کتاب نیستان روانه بازار نشر شده است.
نظر شما