به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اثر حاضر، انديشه‌هاي سياسي آقاجمال ـ‌كه يكي از فقها و حكماي بنام عصر صفوي بود- را در چهار فصل كاويده است.

جمال‌الدين محمدبن آقا حسين خوانساري از دانشمندان معروف شيعي در عهد صفوي است. بسياري از مولفان تراجم از او با عنوان حكيم، متكلم، فقيه و جامع معقول و منقول ياد كرده‌اند.

تاريخ ولادت آقا جمال در هيچ‌يك از منابع شرح حال وي تعيين نشده، چنان‌كه تاريخ وفات او نيز مورد اختلاف است.

گفته شده كه دست‌يابي آقاجمال خوانساري به مقامات علمي، حاصل تنبيه و تذكر ملامحسن فيض كاشاني است كه در گفت‌وگوي علمي بين آنان در اصفهان صورت گرفت.

وي با محقق شيرواني (متوفاي 1099 هجري قمري) و علامه مجلسي (1037 -1110 هجري قمري) معاصر بود و بعد از رحلت علامه مجلسي، بزرگ‌ترين حوزه‌هاي درسي اصفهان را در اختيار داشت و رياست حوزه علميه اصفهان را نيز عهده‌دار بود.

جمال‌الدين‌محمد خوانساري معروف به «آقا جمال» از فقها و حكماي سده يازدهم و دوازدهم هجري است. وي به حكمت و فلسفه علاقه زيادي داشت و اين علاقه‌مندي باعث شد كه جوّ غالب نقل‌گرايي در حوزه‌هاي علمي شيعي، او را از عقل‌گرايي باز ندارد. او همانند پدرش «آقا حسين خوانساري» با جمع بين دو مكتب عقل و نقل، به تاليف و تصنيف در هر دو رشته علمي پرداخت و آثار گران‌بهايي را از خود به يادگار گذاشت؛ هرچند مصنفات نقلي وي بيش از مصنفات نقلي پدرش است و تصانيف عقلي پدرش بيش از تصانيف عقلي اوست. آثار تحقيقي به‌جا مانده از وي در علوم عقلي و نقلي بيانگر جامعيت علمي آن عالم بزرگ اسلامي است.

نهضت فارسي‌نويسي و ترجمه اخبار و احاديث اهل‌بيت(ع) كه آن را عالمان بزرگ شيعي از عصر شيخ بهايي آغاز كرده بودند، در عصر خوانساري نيز ادامه يافت. او نيز به پيروي از اين نهضت، درباره عمومي‌سازي فرهنگ تشيع، بسياري از آثار خود را براي استفاده عموم به زبان فارسي نگاشت؛ ترجمه و شرح «غررالحكم» در شش مجلد و نيز رساله‌هاي متعدد وي در موضوعات كلامي، فقهي و حديثي مانند «رساله مبدا و معاد» و «رساله نيت» از آثار معروف او به زبان فارسي است.

در ادبيات فارسي، اثر مشهور او كه در قالب طنز، بخشي از آداب و رسوم و عقايد طايفه نسوان روزگار خود را براي آيندگان به يادگار گذاشته، از بدايع آثار اوست. اين اثر حاوي مباحث انتقادي جالبي است و به زعم برخي، آقا جمال در اين اثر با «تفريع فروع موهومه» قصد نقد و تزييف برخي از مذاهب فقهي را در نظر داشته است.

خوانساري در دستگاه حكومتي و نزد سلاطين وقت، مقبوليت ويژه‌‌اي داشت. محصول اين مراوده و ارتباط نزديك و مستمر آقاجمال با شاه صفوي، علاوه بر ارشاد و هدايت فكري شاه، تاليف كتاب و رساله‌هاي سودمندي است كه به درخواست پادشاه وقت به نگارش درآمد. آرا و انديشه‌هاي سياسي‌اش موضوعاتي‌اند كه از نگاه نويسندگان و سيره‌نويسان مغفول مانده‌اند. با اين كه وي در متن واقعيات سياسي روزگار خويش قرار داشته و طرح مسائل مهم سياسي در آثارش از قبيل مفهوم سياست، عدالت، ضرورت حكومت، وظايف و حقوق متقابل حاكم و مردم، شرايط و اوصاف حاكم، ولايت فقيه، نماز جمعه و... همه حكايت از اهتمام اين عالم ديني به سياست دارد.

البته بايد توجه داشت كه نوع نگرش او به مسائل سياسي و قدرت حاكم، مانند بسياري از عالمان اين دوره از نوع حفظ وضع موجود و حداكثر اصلاح آن بوده است تا تغيير و تبديل آن به وضع مطلوب. هم‌چنين طرح مباحث سياسي در آثار وي به طور منظم و موضوعي صورت نگرفته است.

پرسش‌هاي اساسي كه اين تحقيق در پي پاسخ‌گويي به آنهاست، عبارتند از:
- مولفه‌هاي انديشه‌هاي سياسي آقا جمال خوانساري كدام است؟
- سياست و حكومت در انديشه سياسي خوانساري چه جايگاهي دارد؟
- خوانساري براي اصلاح و بهبود جامعه سياسي بيمار عصر صفوي، چه الگويي را در جهت ارائه سياست مطلوب به حاكمان معاصر خود پيشنهاد كرده است؟

نوشتار حاضر بر اين فرضيه متمركز است كه تفكر سياسي آقا جمال مبتني و متاثر از مباني و آراي فقهي و كلامي او بوده است. در اين خصوص خوانساري نظام سياسي شيعي را بر پايه خلافت الهي؛ يعني نبوت و امامت معصوم بنيان نهاده و بر اساس اعتقادهاي كلامي و فقهي‌اش، با رد حكومت جائران، منظومه فكر سياسي خود را از كلام معصومين(عليهم‌السلام) به ويژه امام علي(ع) استنباط و استخراج كرده است.

بر همين اساس، كتاب غررالحكم كه گزيده و سخنان ناب امام علي(ع) است، در شكل‌دهي به آراي سياسي وي جايگاه خاصي دارد، چرا كه مهمترين مستند وي در بيان ديدگاه‌هاي سياسي او محسوب مي‌شود. لازمه قهري و طبيعي چنين استنادي اين خواهد بود كه آراي سياسي او صبغه حديثي به خود بگيرد. از اين‌رو، تاثيرپذيري آراي سياسي خوانساري از اين اثر در سراسر تفكرهاي سياسي او كاملا مشهود و نمايان است. 

رويكرد خوانساري در بيان منظومه فكري سياسي خود به احاديث علوي، حكايت از اين واقعيت مي‌كند كه وي نه‌تنها راه اصلاح جامعه سياسي معاصر خود، بلكه تمام اعصار را در توجيه و الزام حاكمان بر عمل كردن به دستورهاي پيشوايان ديني مي‌داند. به سخن ديگر، اين دانشمند فرزانه، تحقق سياست مطلوب در جوامع اسلامي را در رويكرد حاكمان مسلمان به انديشه‌هاي حكومت علوي معرفي كرده است.

نوشتار حاضر از لحاظ سازماندهي، در يك مقدمه، چهار فصل و يك خاتمه تنظيم يافته است. در فصل نخست، اجمالي از زندگي و زمانه جمال‌الدين خوانساري ارائه شده و فصل دوم به بررسي مفاهيم و كليات انديشه سياسي وي نظير؛ روش و مسلك علمي، مفهوم سياست، رابطه دين و سياست اختصاص يافته است. در فصل سوم نظام سياسي شيعي ـ‌كه مهمترين بحث در انديشه سياسي آقا جمال است‌ـ با تاكيد بر انواع حكومت، رهبري و شرايط آن، از ديدگاه وي مورد بررسي قرار گرفته و در فصل چهارم از حقوق متقابل حاكم و مردم به تفصيل سخن به ميان آمده است.

در خاتمه اين اثر، كلياتي درباره سياست داخلي و خارجي حكومت اسلامي نظير؛ جايگاه جنگ و صلح در سياست‌گذاري حكومت اسلامي، برخي از اصول حكومت اسلامي در روابط بين‌الملل از ديدگاه وي مطالعه شده است. نتيجه‌گيري از مباحث فصل‌هاي گذشته، پايان‌بخش اين تحقيق است.

بسياري از نويسندگان شرح حال آقا جمال خوانساري، از جمله صاحب روضات‌الجنات تاريخ وفات او را در سال (1125 هجري قمري) مي‌دانند، اما مولف «وقايع‌السنين» در گزارش خود از وقايع و حوادث سال (1122 هجري قمري) تاريخ درگذشت آقا جمال را در سال مذكور بيان كرده است. همچنين در حواشي برخي از نسخه‌هاي خطي آثارش نظير؛ «رساله نماز جمعه» و «ترجمه مفتاح‌الفلاح» تاريخ اخير ثبت شده، كه قريب به واقع است.

چاپ دوم كتاب «انديشه سياسي جمال‌الدين‌محمد خوانساري» در شمارگان 1000 نسخه، 204 صفحه و بهاي 33000 ريال راهي بازار نشر شد.