به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين كارگاه با حضور استادان سرشناس حوزه نسخ خطي از جمله مهدي محقق، استاد ادبيات فارسي دانشگاه تهران و دكتر فتح‌الله كشاورز، رييس بخش خطي كتابخانه ملي ايران، برپا شد.

در اين كارگاه، دكتر مهدي محقق با اشاره به به دلايل تصحيح نسخ خطي،‌ عنوان كرد: هنگامي كه از تاريخ نگارش يك اثر زمان زيادي گذشته باشد و از روي آن اثر تعداد زيادي استنتاخ شده باشد، در نسخه اصلي غلط‌هاي زيادي به وجود مي‌آيد كه اين امر يكي از دلايل مهم نگارش تصحيح بر آثار است.

وي در اين باره افزود:‌ در تصحيح متون مختلف خطي، گاهي كلمات و جملات معاني گوناگوني را دارند كه آنها را بايد با احاديث مختلف تعبير و معني درست آن را استخراج كرد. براي نمونه در حديثي از پيامبر اكرم(ص) نقل شده كه بر هر انساني دو شيطان موكل است كه وقتي از وي پرسيدند، آيا اين شياطين بر وي نيز وجود دارند، پاسخ داد :بر من نيز مسلط بودند كه البته با دست خود آنها را تبديل به فرشته‌ كردم. بنابراين در بخش‌هاي مختلف نسخه‌ها گاهي ديو يا شياطين به تعبيري ايهام پيدا مي‌كنند و معاني متفاوتي را دارند. 

استاد زبان فارسي دانشگاه تهران با اشاره به اين كه گاهي اشعار با قرينه يك حديث، معنايي متفاوت پيدا مي‌كنند،‌ تصريح كرد: يكي ديگر از تكنيك‌هاي تصحيح متون، تكنيك تصحيح و مقابله است، به اين صورت كه با مقايسه و تطبيق نسخه‌هاي مختلف، نسخه مورد بررسي، تكميل و روشن‌تر مي‌شود. اين موضوع در اشعار و احاديث قرآن نيز وجود دارد.

دكتر محقق با اشاره به اين كه اين تكنيك نوعي تصحيح انتقادي‌ است، يادآور شد: به اين علت كه دسترسي به خط مولف موجود نيست، بنابراين با مخلوط كردن نسخه‌هاي مختلف، دسترسي به اصل مطلب و قضيه امكان‌پذير مي‌شود.

وي در ادامه با اشاره به اين كه در يكي از مقالاتش علوي بودن ناصر خسرو قبادياني را تكذيب كرده است،‌ توضيح داد: بسياري از افراد معتقدند ناصرخسرو علوي بود اما به چند دليل مختلف ثابت مي‌شود كه اين‌گونه نبوده است؛ از جمله اين كه وي در يكي از اشعارش مي‌گويد: «بزرگي من از خودم آغاز شده و در آبا و اجدادم همچنين بزرگي وجود نداشته» و در جاي ديگري مي‌گويد: «من از پاك فرزند آزادگانم» اين آزادگان در گذشته به معناي ايراني بودن و اصيل بودن است و هم اين كه ناصرخسرو تمام القاب و اسامي خود را ناصر، حجت جزيره خراسان، اعلام كرده و اصلا به علوي يا شريف بودن اشاره‌اي نداشته است. 

دكتر محقق خاطر نشان كرد:‌ مصحح در تصحيح كتاب و متون مختلف بايد به مسايل دروني، وزني و هجايي توجه كند، زيرا جا به جا شدن حتي يك هجا يا لغت، معناي كلمه و جمله را تغيير مي‌دهد. بنابراين به صورت امروزي براي تاليف و آماده‌سازي يك كتاب براي چاپ، مقدمات زيادي لازم است.

وي در اين باره تاكيد كرد: ‌يكي از اين مقدمات، نگارش شرح حال مولف است كه بايد درباره اسم، اصالت و اهليت وي توضيح داده شود. البته اين شامل هر شرح حالي نمي‌شود، بلكه در مرحله اول بايد شرح حال خودنوشت مولف يا شاگردان،‌ خانواده يا همزمانانش بررسي شود و بنابراين به قلم خود مولف شرح حال وي در ابتداي كتاب آورده شود. هر چه شرح حال به زمان مولف نزديك‌تر باشد، قابل اعتماد‌تر است.

دبير كل همايش بزرگداشت آيين حاميان نسخ خطي كتابخانه ملي ايران با اشاره به اين كه اصالت داراي دو تعبير و معناست، اظهار داشت: اصالت به معناي لغت «orginality» به اين تعبير است كه هر كتابي كه براي تصحيح انتخاب مي‌شود، بايد داراي مفهوم درستي باشد. به اين معنا كه خلائي را پر كند و داراي تاريخ و جغرافياي لغوي خاصي باشد. همچنين اصالت به معناي دوم به اين صورت است كه كتاب براي خود مولف باشد و نه اين كه در زمان گذشته كتاب به اسم شخص ديگر منتشر شده و اسامي جابه‌جا شده باشد.

وي با بيان اين كه «در تصحيح بايد نام دقيق مولف و كتاب مشخص باشد» بيان داشت: بنابراين در مقدمه اثر بايد خصوصيات سبك كتاب و ويژگي‌هاي صرفي، نحوي و بلاغي به ويژه در كتاب‌هاي فارسي مشخص شود.

دكتر محقق در پاسخ به اين سوال كه چرا در تصحيح متون، متن استاندارد متقني وجود ندارد، پاسخ داد: شايد كتاب «روش تصحيح متون» اثر خودم و همچنين كتاب‌هاي مختلف ديگري كه در اين زمينه وجود دارد، يك استاندارد كامل را نداشته باشند، ولي مي‌توانند به صورت يك الگو براي مصححان قرار گيرند.

كارگاه آموزشي «نسخه‌شناسي و نقد و تصحيح متون» ظهر امروز(‌يك‌شنبه)،‌18 مرداد بعد از برگزاري آيين بزرگداشت حاميان نسخ خطي در سالن همايش‌هاي كتابخانه ملي ايران برگزار شد. اين كارگاه فردا(دوشنبه)‌نيز در كتابخانه ملي ادامه خواهد داشت.