خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): با گذشت دو سال از بیماری کرونا و سایه سنگین آن بر فضای فرهنگی شهر، به سراغ خانه‌کتابدار رفتیم تا ببینیم وضعیت فعالیت این خانه در این ایام چگونه است؛ خانه‌ای که روزی پر از هیاهوی بچه‌ها بود اما اکنون سکوت همه جای آن را فراگرفته است.
نسیم موحدی‌پور، مدیر اجرایی این مرکز درباره تاثیر کرونا بر خدمات و فعالیت‌های آن می‌گوید: «خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن تا پیش از کرونا کارگاه‌های آموزشی بسیاری برگزار می‌کرد اما با ورود موج‌های کرونا همه کارگاه‌های حضوری تعطیل شد. بعد از این تعطیلی‌ها، از تابستان امسال دوباره برخی از کارگاه‌های حضوری خانه‌کتابدار، با رعایت پروتکل‌ها، به‌صورت حضوری با تعداد محدود مراجع‌کننده از پی‌گرفته شد.»
وی می‌افزاید: «خانه در ابتدای کرونا یک تعطیلی سه ماه را تجربه کرد و بعد از آن با توجه به اوج و فرود کرونا؛ این تعطیلی‌ها به‌صورت مقطعی اعمال می‌شد. در دوران کرونا کتابخانه‌های خانه کتابدار دایر بود و امانت کتاب وجود داشت؛ البته این رفت و آمد کنترل شده بود تا تجمع ایجاد نشود.»
نسیم موحدی‌پور، مدیر اجرایی این مرکز درباره تاثیر کرونا بر خدمات و فعالیت‌های آن می‌گوید: «خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن تا پیش از کرونا کارگاه‌های آموزشی بسیاری برگزار می‌کرد اما با ورود موج‌های کرونا همه کارگاه‌های حضوری تعطیل شد. بعد از این تعطیلی‌ها، از تابستان امسال دوباره برخی از کارگاه‌های حضوری خانه‌کتابدار، با رعایت پروتکل‌ها، به‌صورت حضوری با تعداد محدود مراجع‌کننده از پی‌گرفته شد.»
وی می‌افزاید: «خانه در ابتدای کرونا یک تعطیلی سه ماه را تجربه کرد و بعد از آن با توجه به اوج و فرود کرونا؛ این تعطیلی‌ها به‌صورت مقطعی اعمال می‌شد. در دوران کرونا کتابخانه‌های خانه کتابدار دایر بود و امانت کتاب وجود داشت؛ البته این رفت و آمد کنترل شده بود تا تجمع ایجاد نشود.»
موحد‌پور درباره ساعت خدمت‌رسانی کتابخانه‌ها در دوران کرونا و پیش از آن هم می‌گوید: «پیش از کرونا ساعت کار خانه کتابدار 8 تا 17 بود، اما در دوران کرونا و اکنون، این خانه از ساعت 9 تا 14 خدمات می‌دهد.»
مهرناز خراسانچی، عضو هیات مدیره خانه کتابدار با بیان این که خانه کتابدار تهدید دوران کرونا را به فرصت تبدیل کرده و معتقد است: «دراین دوران این خانه مستقل شد، کتابخانه‌هایش تغییر رویکرد دادند و کتاب‌هایشان وجین شد. همچنین در این خانه یک کتابخانه تخصصی به نام ادبیات کودک ونوجوان و رمان ایجاد کردیم.»
خراسانچی، عضو شورای مدیریت خانه کتابدار و سرپرست کمیته کتابداری کتابخانه‌های این خانه می‌گوید:« درفرصت شیوع بیماری کرونا که میان خدمات کتابخانه‌ای و حضور اعضای کتابخانه فاصله افتاد؛ کتابخانه کودک ما وجین شد که این موضوع در تحول کتابخانه و به روز رسانی منابع ما بسیار مهم بود. او می‌افزاید:«همچنین کتابخانه بزرگسال ما که بیشتر جنبه عمومی داشت، تغییر رویکرد داد و تبدیل به کتابخانه تخصصی ادبیات کودک و نوجوان و رمان شد. این کتابخانه نیز در دوران کرونا وجین شد و مجموعه سازی با رویکرد جدید بار دیگر در این کتابخانه انجام شد.»
مهرناز خراسانچی، عضو هیات مدیره خانه کتابدار با بیان این که خانه کتابدار تهدید دوران کرونا را به فرصت تبدیل کرده و معتقد است: «دراین دوران این خانه مستقل شد، کتابخانه‌هایش تغییر رویکرد دادند و کتاب‌هایشان وجین شد. همچنین در این خانه یک کتابخانه تخصصی به نام ادبیات کودک ونوجوان و رمان ایجاد کردیم.»
خراسانچی، عضو شورای مدیریت خانه کتابدار و سرپرست کمیته کتابداری کتابخانه‌های این خانه می‌گوید:« درفرصت شیوع بیماری کرونا که میان خدمات کتابخانه‌ای و حضور اعضای کتابخانه فاصله افتاد؛ کتابخانه کودک ما وجین شد که این موضوع در تحول کتابخانه و به روز رسانی منابع ما بسیار مهم بود. او می‌افزاید:«همچنین کتابخانه بزرگسال ما که بیشتر جنبه عمومی داشت، تغییر رویکرد داد و تبدیل به کتابخانه تخصصی ادبیات کودک و نوجوان و رمان شد. این کتابخانه نیز در دوران کرونا وجین شد و مجموعه سازی با رویکرد جدید بار دیگر در این کتابخانه انجام شد.»
.jpg)
وجین کتاب‌ها هابا معیار میزان امانت و فرسودگی
وجین در حوزه کتابداری، فرایند شناخته شده‌ای است. معمولا در مقاطع زمانی مختلف، کتاب‌های یک کتابخانه به دلایل مختلف، وجین می‌شوند تا قفسه‌های کتاب نفس تازه‌ای بکشند و کتاب‌های بهتر و جدیدتر وارد قفسه‌ها شوند. خراسانچی درباره وجین کتاب‌ها در کتابخانه‌های خانه کتابدار می‌گوید: «در دوران کرونا برای بروزرسانی منابع کتابخانه‌ها؛ اولین کاری که کردیم وجین کتاب‌ها بود. ما در کتابخانه‌های خود برای وجین کتاب‌ها، جدول امتیازبندی داریم؛ یعنی موضوع، سال انتشار کتاب، اعتبار ناشر و نویسنده، تعداد دفعات امانت و میزان فرسودگی آن‌ها معیارهای مهمی برای وجین کردن کتاب‌های ما هستند.»
وی ادامه می‌دهد: «بر اساس این جدول؛ اگر مجموعه امتیازات یک کتاب از منفی 70 تا منفی 100 متغییر باشد این کتاب وجین می‌شود. اگر کتابی نمره وجین لب مرز، یعنی 65 تا 70 را هم کسب کند بر اساس میزان فرسودگی وارد فیلد جایگزینی می‌شود.»
سرپرست کمیته کتابداری کتابخانه‌های این خانه می‌گوید: «مبحث جایگزینی در بخش وجین؛ بیشتر در حوزه ادبیات داستانی به ویژه ادبیات کهن کودک و نوجوان مطرح است. یعنی این بخش به دلیل استفاده و استقبال زیاد کودکان و نوجوان از کتاب‌ها زودتر فرسوده می‌شود و ما تلاش می‌کنیم این کتاب‌ها را بعد از وجین؛ جایگزین کنیم. در این جایگزینی تعداد و تناسب کتاب‌ها باید حفظ شود. البته وجین کتاب باعث می‌شود تناسب موضوعی کتاب‌ها تغییر کند.وجین کتاب‌ها معمولا هر 3-4 سال یکبار انجام می‌شود.»
وجین در حوزه کتابداری، فرایند شناخته شده‌ای است. معمولا در مقاطع زمانی مختلف، کتاب‌های یک کتابخانه به دلایل مختلف، وجین می‌شوند تا قفسه‌های کتاب نفس تازه‌ای بکشند و کتاب‌های بهتر و جدیدتر وارد قفسه‌ها شوند. خراسانچی درباره وجین کتاب‌ها در کتابخانه‌های خانه کتابدار می‌گوید: «در دوران کرونا برای بروزرسانی منابع کتابخانه‌ها؛ اولین کاری که کردیم وجین کتاب‌ها بود. ما در کتابخانه‌های خود برای وجین کتاب‌ها، جدول امتیازبندی داریم؛ یعنی موضوع، سال انتشار کتاب، اعتبار ناشر و نویسنده، تعداد دفعات امانت و میزان فرسودگی آن‌ها معیارهای مهمی برای وجین کردن کتاب‌های ما هستند.»
وی ادامه می‌دهد: «بر اساس این جدول؛ اگر مجموعه امتیازات یک کتاب از منفی 70 تا منفی 100 متغییر باشد این کتاب وجین می‌شود. اگر کتابی نمره وجین لب مرز، یعنی 65 تا 70 را هم کسب کند بر اساس میزان فرسودگی وارد فیلد جایگزینی می‌شود.»
سرپرست کمیته کتابداری کتابخانه‌های این خانه می‌گوید: «مبحث جایگزینی در بخش وجین؛ بیشتر در حوزه ادبیات داستانی به ویژه ادبیات کهن کودک و نوجوان مطرح است. یعنی این بخش به دلیل استفاده و استقبال زیاد کودکان و نوجوان از کتاب‌ها زودتر فرسوده می‌شود و ما تلاش می‌کنیم این کتاب‌ها را بعد از وجین؛ جایگزین کنیم. در این جایگزینی تعداد و تناسب کتاب‌ها باید حفظ شود. البته وجین کتاب باعث می‌شود تناسب موضوعی کتاب‌ها تغییر کند.وجین کتاب‌ها معمولا هر 3-4 سال یکبار انجام می‌شود.»
خانه کتابدار از میان کتاب‌های وجین شده، کتاب‌های خاص که در حوزه‌ی موضوعی کتابخانه خانه کتابدار قرار نمی‌گیرند، به کتابخانه‌های مناطق محروم اهدا می‌کند یا با فروش و شرکت در طرح‌‌های تبادل کتاب، تبدیل به بودجه‌ای مشخص می‌کند و با پول آن‌ها، آثار جدیدی را خریداری می‌کند.
خراسانچی مستقل شدن «خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن» را یک اتفاق بزرگ می‌داند که در دوران کرونا رخ داده و این دوران را برای خانه کتابدار به یک فرصت تبدیل کرده است؛ خانه‌ای که ۱۴اسفند سال 1383 زیر نظر شورای کتاب کودک از سوی ایوب موحدی پور و ملیحه پیشداد، برای فعالیت‌های فرهنگی-هنری به ویژه «خواندن و ادبیات کودک» دایر شد اما از دی ماه سال 1399 فعالیت خود را به شکل مستقل، زیر نظر یک شورای مدیریتی آغاز کرد. اعضای این شورا اکنون نوش‌آفرین انصاری، ملیحه پیشداد، مهرناز خراسانچی، ندا موحدی پور و لاله خسروی هستند.
مدیر اجرایی خانه کتابدار درباره فعالیت‌های این خانه در دوران جدید می‌گوید: «تمرکز کتابخانه بزرگسال در دوره جدید، بیشتر بر ادبیات کودک و توجه به پژوهشگران این حوزه استوار است و درصدد هستیم منابع کتابخانه ادبیات و رمان کودک را افزایش دهیم.» وی اضافه می‌کند: «هرچند کتابخانه خانواده خانه کتابدار به کتابخانه ادبیات و رمان کودک، تغییر اسم داد اما برای حفظ نقش اجتماعی کتابخانه؛ تلاش شد علاوه بر بخش پژوهشی، بعد خانواده محور کتابخانه هم حفظ شود.
دیجیتال‌سازی منابع کتابخانه‌ها از دیگر کارهایی بود که در دوران کرونا به آن توجه شد، تا آن‌جا که خراسانچی وعده تاسیس کتابخانه دیجیتال را در خانه کتابدار کودک و نوجوان می‌دهد و در این زمینه می‌گوید: «بر اساس تفکر دسترسی آسان‌تر به منابع؛ اکنون طرح جلد کتاب‌ها در حال اسکن است و این نگاه وجود دارد که منابع دیجیتال‌سازی شوند و در اختیار محققان و اعضای بزرگسال کتابخانه قرار بگیرد اما این فرآیند؛ زیرساخت‌های لازم را برای تکمیل می‌خواهد که شورای مدیریت باید دراین‌باره تصمیم بگیرد.»
خراسانچی مستقل شدن «خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن» را یک اتفاق بزرگ می‌داند که در دوران کرونا رخ داده و این دوران را برای خانه کتابدار به یک فرصت تبدیل کرده است؛ خانه‌ای که ۱۴اسفند سال 1383 زیر نظر شورای کتاب کودک از سوی ایوب موحدی پور و ملیحه پیشداد، برای فعالیت‌های فرهنگی-هنری به ویژه «خواندن و ادبیات کودک» دایر شد اما از دی ماه سال 1399 فعالیت خود را به شکل مستقل، زیر نظر یک شورای مدیریتی آغاز کرد. اعضای این شورا اکنون نوش‌آفرین انصاری، ملیحه پیشداد، مهرناز خراسانچی، ندا موحدی پور و لاله خسروی هستند.
مدیر اجرایی خانه کتابدار درباره فعالیت‌های این خانه در دوران جدید می‌گوید: «تمرکز کتابخانه بزرگسال در دوره جدید، بیشتر بر ادبیات کودک و توجه به پژوهشگران این حوزه استوار است و درصدد هستیم منابع کتابخانه ادبیات و رمان کودک را افزایش دهیم.» وی اضافه می‌کند: «هرچند کتابخانه خانواده خانه کتابدار به کتابخانه ادبیات و رمان کودک، تغییر اسم داد اما برای حفظ نقش اجتماعی کتابخانه؛ تلاش شد علاوه بر بخش پژوهشی، بعد خانواده محور کتابخانه هم حفظ شود.
دیجیتال‌سازی منابع کتابخانه‌ها از دیگر کارهایی بود که در دوران کرونا به آن توجه شد، تا آن‌جا که خراسانچی وعده تاسیس کتابخانه دیجیتال را در خانه کتابدار کودک و نوجوان می‌دهد و در این زمینه می‌گوید: «بر اساس تفکر دسترسی آسان‌تر به منابع؛ اکنون طرح جلد کتاب‌ها در حال اسکن است و این نگاه وجود دارد که منابع دیجیتال‌سازی شوند و در اختیار محققان و اعضای بزرگسال کتابخانه قرار بگیرد اما این فرآیند؛ زیرساخت‌های لازم را برای تکمیل می‌خواهد که شورای مدیریت باید دراین‌باره تصمیم بگیرد.»
او درباره محدودیت بودجه و تاثیر کرونا بر فعالیت‌های این مرکز توضیح می‌دهد: «ما در کتابخانه کودک خانه کتابدار از هر کتاب، یک نسخه خریداری می‌کنیم و در صورت بازخورد خوب و داشتن امانت بالا، تعداد نسخه‌های آن کتاب را افزایش می‌دهیم؛ زیرا افزایش تعداد نسخه‌های یک کتاب بدون بازخورد گرفتن؛ ریسک است.»
خراسانچی درباره معیارهای خرید کتاب با توجه به محدودیت بودجه و تاثیر کرونا بر بازار کتاب؛ می‌گوید: «بخش ادبیات کودک به دلیل این که مخاطبش بزرگسال است و معمولا ناشران در این حوزه تخصصی‌اند؛ خرید آثار در این بخش راحت‌تر صورت می‌گیرد. وی می‌افزاید: «در این بخش با توجه به بودجه، و ملاک‌هایی مانند اعتبار ناشر و نویسنده و سال نشر و همچنین اقبال عمومی خرید این آثار انجام می‌شود. همچنین وجود یک کارنامه رتبه‌بندی‌شده هم در این زمینه به ما کمک می‌کند.»
وی تاکید می‌کند: «من معتقدم هر کتابی را نباید خواند. این موضوع در گروه کودک و نوجوان نهی پررنگ‌تری دارد؛ یعنی هر کتابی را نمی توان برای گرو سنی کودک و نوجوان پیشنهاد و معرفی کرد. مثلا تصاویر نقش مهمی در فراگیری گروه سنی الف و ب دارد و آن ها از طریق این تصاویر است که مفاهیم را فرامی گیرند پس تصویرسازی کتاب کودک هم‌باید با کیفیت و مناسب باشد.»
خراسانچی درباره معیارهای خرید کتاب با توجه به محدودیت بودجه و تاثیر کرونا بر بازار کتاب؛ می‌گوید: «بخش ادبیات کودک به دلیل این که مخاطبش بزرگسال است و معمولا ناشران در این حوزه تخصصی‌اند؛ خرید آثار در این بخش راحت‌تر صورت می‌گیرد. وی می‌افزاید: «در این بخش با توجه به بودجه، و ملاک‌هایی مانند اعتبار ناشر و نویسنده و سال نشر و همچنین اقبال عمومی خرید این آثار انجام می‌شود. همچنین وجود یک کارنامه رتبه‌بندی‌شده هم در این زمینه به ما کمک می‌کند.»
وی تاکید می‌کند: «من معتقدم هر کتابی را نباید خواند. این موضوع در گروه کودک و نوجوان نهی پررنگ‌تری دارد؛ یعنی هر کتابی را نمی توان برای گرو سنی کودک و نوجوان پیشنهاد و معرفی کرد. مثلا تصاویر نقش مهمی در فراگیری گروه سنی الف و ب دارد و آن ها از طریق این تصاویر است که مفاهیم را فرامی گیرند پس تصویرسازی کتاب کودک هم‌باید با کیفیت و مناسب باشد.»
.jpg)
هنگام خروجم از خانه کتابدار؛ با یکی از اهالی محل که خانم جوانی بود و همراه دختر دوساله‌اش از مقابل خانه می‌گذشت، درباره کلبه چوبی که روی پنجره خانه کتابدار نصب شده، صحبت کردم. گفت: «تا حالا تصور می‌کردم این خانه چوبی محل نگهداری پرندگان است!» در این کلبه که نامش «خانه‌ی کوچک برای کتاب» است، چندکتاب و نشریه دیده می‌شود و قرار است نظر اهل محل را هنگام عبور به خود جلب کند. به قول مهرناز خراسانچی؛ این خانه چوبی کتابخانه اهالی محلی است که باید بیشتر مردم با آن انس بگیرند.
نظر شما