ادعای نویسنده این است که «جشن» تمدن‌سازی و حکومت‌داری متمدنانه وقتی بروز کرده است که سه ستون عقل جهانداری برقرار و استوار بوده‌اند. ستون اول جاری و ساری بودن قواعد جهانداری است؛ یعنی تحقق مصلحت سه پایه فردی ـ جمعی ـ همگانی به کمک همت در جهت تولید ترکیبی سه جنبه امر سیاسی، یعنی قدرت ـ مدیریت ـ آرمان/ هنجار.
پرسش اصلی این کتاب آن است که انسان چگونه می‌تواند زندگی جمعی خویش را سامان دهد؟ پاسخ کلّی نویسنده همانا «اندیشه و اندیشه‌ورزی» است. امّا اندیشه در مورد چه مقوله‌ای؟ فرمایش موبد بابصیرتِ عهد ساسانی، تَنسر، موجز و کامل است: «قانون عقل جهانداری»؛ از اینرو، کتاب در بخش اوّل (گفتمان اندیشه) در سه گفتار عبارت تَنسر را شالوده‌شکنی و تحلیل کرده است. امّا اندیشه‌ورزی برای چه؟ نویسنده هدف اندیشه‌ورزی را یافتن بینش درست می‌داند. پس بخش دوّم (گفتمان اندیشه‌ورزی) در نه گفتار به تحلیل آرای دانشوران شرقی و غربی از جمله حمید عنایت، فریدون آدمیت، داریوش شایگان، ابن خلدون، هانا آرنت، لئو اشتراوس، فرنان برودل، و کِنِت تامسن می‌پردازد. مؤلف بر این باور است که هر یک از این دانشوران، بینش درستی برای فهم و اجرای جنبه‌هایی از قانون عقل جهانداری ارائه داده‌اند.
بخش اول کتاب در سه گفتار به این پرسش پاسخ داده که حرف حساب درباره جهانداری و قانون عقل چیست؟ و اندیشه جهانداری را تبیین می‌کند.
در نگاه فرهنگ رجایی، جهانداری قابل قیاس با یک قطعه موسیقی و اجرای آن است چراکه به نوازندگی و حضور فعال تمام نوازندگان، در اختیار بودن امکانات و ابزارآلات، و بیداری همت همگانی برای به فعل درآوردن تمام توان‌های مادی، ذهنی، روحی و ارزشی در یک اجتماع فرضی احتیاج است. یعنی زیبایی و اهمیت قطعه و اثر موسیقایی در این است که نشان می‌دهد نمی‌توان نقش هیچ‌چیز و هیچ‌کس، حتی «سکوت» و تماشاچیان را فراتر یا فروتر گرفت.
گفتار اول بخش اول کتاب چارچوب قطعه موسیقی یا اصول قاعده جهانداری را توصیف و تحلیل می‌کند که شامل سه جنبه مصلحت و اسباب تحقق آن و سه وجه امر سیاسی و لایه‌های آن است. مقوله دوم به نوازندگان قطعه می‌پردازد که در این کتاب از آنها با واژه کلان‌شهروندان یاد شده است. گفتار دوم به کیستی و کارویژه شهروندان و ادب و آداب مترتب بر کار آنها تمرکز کرده و این دو مقوله را شالوده‌شکنی می‌کند. بالاخره اینکه گفتار سوم بر محل اجرای موسیقی یا صحنه‌ای توجه دارد که جهانداری به دست پرتوان شهروندان طنین قدرتمند خود را منعکس می‌کند. این صحنه را که ملک، دولت، مدینه و قلمرو گفته‌اند تعمداً «نظام» خوانده شده تا نفس بودن آن را منعکس و مسئولیت تأسیس، حفظ و روزآمدی آن را در زمان و مکان و به دست نسلی که میدان‌دار است، برجسته شده است.
نویسنده درباره اینکه منظور ارائه چه سطح فکری است؟ و اینکه دانش درباره کدام جنبه از جهانی شدن را مهم و ضروری می‌داند؟ نیز به سراغ ارائه فهمی از روند جهانی شدن می‌رود و پدیده جهانی شدن را توصیف و تحلیل می‌کند. در ادامه نیز دانش هر یک از متفکران انتخاب‌شده در بخش دوم یعنی (لئو اشتراوس، چارلز تیلر، کنت تامسن، هانا آرنت، ابن خلدون، فریدون آدمیت، داریوش شایگان و فرنان برودل) را با درنظر داشتن منطق درونی هدف آنها تبیین می‌کند. رجایی در این بخش در پی پاسخ به این پرسش بوده که هر یک از این متفکران در حوزه تخصصی خود چه دانشی در مورد وضع بشر ارائه کرده است. مثلاً در مورد حمید عنایت «عنوان چگونه بیندیشیم؟» را سرآمد مقولات در آثار وی دیده است یا در مورد کنت تامسن «چگونه اخلاقی باشیم؟» را پرسش مرکزی دانسته است.
در واقع نویسنده در این کتاب سعی کرده تا قانون عقل جهانداری، به‌ویژه لایه‌های تشکیل‌دهنده مفهوم جهانداری را بشناساند.
سرفصل‌های کتاب نیز عبارتند از: قانون عقل جهانداری، اندیشه جشن جهانداری، شهروندان (جهانداران)، نظام (جهان، قلمرو، مدینه/ دولت)، اندیشه‌ورزی: بینش و دانش، چگونه بیندیشیم؟. همچنین جستارهای «با چه رهیافتی بیندیشیم؟»، «چگونه خود را تعریف کنیم؟»، «چگونه اخلاقی باشیم؟»، «چگونه بازیگری کنیم؟»، «چگونه تاریخ را بفهمیم؟»، «چگونه تاریخ فکر را دریابیم؟»، «چگونه شرق را بفهمیم؟» و «چگونه غرب را بفهمیم؟»
کتاب «اندیشه و اندیشه‌ورزی» نوشته فرهنگ رجایی در ۴۶۴ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و به قیمت ۶۹۰۰۰ تومان از سوی انتشارات فرهنگ جاوید منتشر شده است.
نظر شما