افکار انسان‌ها به شکلی است که گاهی با خواندن یک کتاب در مسیر خاصی قرار می‌گیرد و به همین دلیل می‌توان گفت مطالعه، حضور در محضر دانشمندان و نویسندگان زمان است.
در ایران نیز ۲۴ آبان ماه به عنوان روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار نام‌گذاری شده است. این روزها به بهانه هفته کتاب و کتابخوانی در مورد این مقوله بحث و گفتگو و طرح‌های متنوعی نیز از طرف نهادهای مختلف برای ترویج فرهنگ کتابخوانی اجرا می‌شود.
از مهمترین نهادهای متولی در بحث کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. از همین رو و به بهانه هفته کتاب گفت‌وگویی داشته‌ایم با سیدموسی حسینی‌کاشانی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم که خودش اهل کتاب است و اخیرا از پنجمین مجموعه شعرش در قالب غزل با عنوان «در محضر عشق» رونمایی شده است.
کتاب یکی از مهمترین شاخص‌های فرهنگی هر جامعه است و با توجه به این که شما خودتان اهل کتاب هستید و دست به قلم دارید این کالای مهم فرهنگی در ساختار مدیریت شما چه جایگاهی دارد؟
بحث فرهنگی یک بحث کیفی است که تبدیل کردن آن به شاخصه کمی همیشه در عرصه‌های فرهنگی مطرح است. کتاب از مواردی است که در جوامع مختلف به عنوان یک شاخص، مورد اتفاق نظر همه است و به عنوان ملاکی در ارزیابی فرهنگی یک جامعه تعریف شده است.
به خاطر دارم یک زمانی شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۰۰ شاخص را به عنوان شاخص‌های فرهنگی مطرح کرد تا بر اساس آن شاخص‌ها فرهنگ از جامعه ارزیابی داشته باشیم. کتاب از جمله شاخص‌های مهم مد نظر بود.
بر مبنای همین مقدمه باید در بحث کتاب ورود جدی داشته باشیم.
ما در قم به طور ویژه این موضوع را دنبال کرده‌ایم. چون یکی از مزیت‌های فرهنگی قم تولید کتاب است. کتاب از دو منظر برایمان ارزشمند است و باید به آن نگاه ویژه داشته باشیم. یکی جایگاه کتاب در همین بحث شاخص‌های فرهنگی، دیگری جایگاهی که قم در حوزه کتاب دارد. متناسب با همین موضوع برنامه‌ریزی‌هایمان را به سمت ظرفیت‌ها سوق داده‌ایم. اگر برنامه‌ریزی‌های ما متناسب با استعداد مجموعه نباشد کاری از پیش نخواهد رفت.
از ظرفیت‌های قم در حوزه کتاب گفتید. مشخصا به نمونه‌هایی از این ظرفیت‌ها و زیر ساخت‌ها اشاره کنید.
به نظرم ظرفیت در استان قم فراهم است. چند اشاره کوتاه و گذرا به ظرفیت‌هایی استان قم می‌کنم. قم جزء ۱۰ استانی است که اجازه مجوز کتاب دارد. ما جزء اولین استان‌ها بود‌ه‌ایم. از بین ۱۰ استان، قم مهمترین آن‌هاست و در اعطای مجوز کتاب مخصوصا در حوزه دین رتبه دوم را در کشور داریم.
از دیگر ظرفیت‌ها ایجاد ساختار اعطای مجوز است. متناسب با این وضعیت با حمایت وزارتخانه یک سرمایه‌گذاری برای کتاب صورت گرفته. در استان ۱۰ کارگروه با بیش از ۵۰ بررس کتاب تعریف کرده‌ایم. نمونه این مجموعه را در هیچ کجا به جز تهران نداریم. یک همچین ظرفیتی کمک می‌کند تا کتاب با ارزیابی خوب بیرون بیاید. داخل پرانتز هم خدمتتان عرض کنم، از اتفاق مهمی که در یکی دوماه آینده خواهد افتاد این است که پروسه دریافت مجوز کاملا از آغاز تا پایان الکترونیکی خواهد شد و دیگر نیازی به مراجعه حضوری به اداره‌کل نیست.
در سال ۹۶ نزدیک به ۷۰۰۰ هزار مجوز صادر کرده‌ایم که در کل کشور بعد از تهران در رتبه دوم قرار داریم و این نکته قابل توجهی است.
از دیگر ظرفیت‌ها جایگاه ویژه استان قم در بحث وجود کتابخانه‌های تخصصی است. این یک امر بی نظیر است. کتابخانه‌ها عمومی یکی از مزیت‌های استان قم هستند. بیش از ۳۰ کتابخانه تخصصی در قم وجود دارد. این ظرفیت بزرگی است. این مسائل نشان می‌دهد که بحث کتاب برای ما اهمیت خاص و ویژه‌ای دارد و برنامه‌ریزی در استان بر مبنای این ظرفیت‌ها انجام شده است.
اخیرا تفاهم‌نامه‌ای بین استانداری قم و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منعقد شده که در آن ردیف‌های اعتباری برای حمایت از حوزه کتاب دیده شده. این تفاهم‌نامه دقیقا چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
به دلیل اهمیت و جایگاهی که کتاب برای ما دارد، در تفاهم‌نامه نگاه جدی و ویژه به حوزه کتاب داشته‌ایم. یکی از مباحث موجود بحث حمایت در قبل و بعد از تولید کتاب است. در بحث حمایت قبل از چاپ مخصوصا در رابطه با کتب ارزشمند در حوزه دین ۱ میلیارد تومان حمایت قبل از چاپ گذاشته‌ایم. بالای ۲ میلیارد هم حمایت بعد از چاپ در نظر گرفته شده که بر اساس آن از ناشران قمی خرید می‌کنیم. این حمایت‌ها از طرف اداره‌کل و وزارتخانه صورت می‌گیرد. سال گذشته اداره‌کل استان ۳۵۰ میلیون و نزدیک به ۲ میلیارد تومان هم وزارتخانه از ناشران قیمی کتاب خریداری کردند.
علاوه بر کتب ارزشمند حمایت‌ها شامل آثار دیگری هم می‌شود؟
بله. ما سعی می‌کنیم با توجه به ارزیابی‌هایی که از جامعه به دست می‌آوریم از ظرفیت نویسنده‌ها استفاده کنیم. درست است که کتاب توسط اداره نوشته نمی‌شود و نویسنده متناسب با دغدغه‌های شخصی می‌نویسد اما بسته‌های حمایتی برای کتاب در زمینه‌های مختلف باعث می‌شود نویسنده‌ها برای برطرف کردن نیازهای جامعه ترغیب شوند.
بر همین اساس در تفاهم نامه ۱۲ میلیارد ریال برای حمایت و گسترش حوزه کتاب و ۵/۱۳ میلیارد ریال به خرید کتاب از ناشران و مولفان اختصاص پیدا کرده است.
بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی با مشارکت بیش از ۵۰ نهاد و سازمان برگزار می‌شود. این همه نهاد شرکت می‌کند و هزینه‌های زیادی صرف می‌شود. چرا کماکان فرهنگ مطالعه و سرانه مطالعه ما پایین است؟
من به عنوان مسئولی که چند سال است در کار فرهنگی فعالیت می‌کنم استانداردهای سرانه مطالعه را در جامعه خودمان قبول ندارم. هر وقت که می‌گویند سران مطالعه ما فلان عدد است نمی‌دانم بر چه مبنایی این ارزیابی صورت می‌گیرد. آیا صرف کتاب دست گرفتن ملاک این ارزیابی هاست؟ بعضی ادعیه و زیارت‌خوانی را هم در سنجش سرانه مطالعه قرار می‌دهند؟ خواندن روزنامه هم در این آمار دیده می شود؟ به خاطر عدم استاندارد صحیح بعد از سال‌ها همچنان سرانه مطالعه دستمان نیامده است.
از یک طرف می‌گویند سرانه مطالعه ما کم شده و از طرفی ساعت حضور در فضای مجازی زیاد. این مطالبی که در فضای مجازی دست به دست می‌شود منبعش کجاست؟ این‌ها که صرفا برای فضای مجازی تولید نشده‌اند. یک درصد قالب ملاحظ ای از مطالب موجود بر می‌گردد به کتاب که در فضای مجازی بازنشر می‌شود.
اشکالی که وارد می‌کنند این است که مطالعه در فضای مجازی کم عمق و سطحی است. ولی من اعتقاد دارم در خیلی از زمینه‌ها مطالب از کتاب گرفته شده است. شعر، مطلب حقوقی، اخلاقی، احادیث، مباحث روانشناسی و ... سوال این است اگر ما مطلبی در فضای مجازی خواندیم و مستند به کتاب بود آیا این جز ساعت مطالعه ما محسوب می‌شود یا نه؟
به نظرم ما یک دوره بازگشت به کتاب خواهیم داشت. مردم نهایتا کتاب خواندن برایشان باقی خواهد ماند. در دنیای غرب که مهد فضای مجازی است فلان روزنامه ۱ میلیون تیراژ دارد و کتاب هم به همین میزان. این نشان می‌دهد ما یک دوره‌ای در فضای مجازی هستیم اما نهایتا به کتاب برمی‌گردیم.
من روی ساعت مطالعه حرف دارم و اعتقاد دارم مردم امروز ما نسبت به ۱۰ سال گذشته خیلی مطالعه‌شان بالا رفته و نمی‌دانم بر چه مبنایی می‌گویند سطح مطالعه جامعه پایین آمده است. اگر صرفا بگویید مرجع سرانه مطالعه کتاب است و نه چیز دیگر حرف شما را قبول دارم. اما معتقدم کلیت فن‌آوری ما را به سمت مطالعه می‌برد.
در زمینه همکاری با نهادها از قبیل صدا و سیمای استان، اداره کل آموزش و پرورش و نهادهای دیگر آیا کاری صورت داده‌اید؟ مثلا برای تبلیغ و ترویج کتاب تفاهم‌نامه‌ای با این نهادها منعقد کرده باشید؟
من اعتقاد دارم همکاری کم نیست اما کافی نیست. در همه نهادها بحث کتاب مطرح می‌شود. در شورای فرهنگ عمومی، در شورای آموزش وپرورش، انجمن کتابخانه‌های عمومی و اغلب نهادهای فرهنگی فعالیت‌هایی در زمینه کتاب انجام می‌دهند.
ما باید در مقوله کتاب چند فاکتور را رعایت کنیم تا توقع داشته باشیم اقبال مردم نسبت به کتاب زیاد شود. اول تولید کتاب خوب است که اهمیت دارد. برای این که تبلیغ -مثلا در تلویزیون- موثر واقع شود باید کتاب از کیفیت موضوعی و محتوایی مناسبی برخوردار باشد. طبیعی است وقتی کتاب خوب نباشد مشارکت دستگاه‌ها هم به جایی نخواهد رسید.
در وهله دوم برای اینکه کتاب در اختیار مردم قرار بگیرد زیرساخت لازم است. زیرساخت‌هایی چون کتابخانه، سالن مطالعه و فضاهایی که بتواند کمک کند به تقویت مطالعه کتاب. بنابراین در بحث کتاب باید یک تقسیم وظایف داشته باشیم که متاسفانه الان نداریم.
ارشاد در بحث تولید و توزیع کتاب کمک می‌کند اما رسیدگی به همه جنبه‌های کتاب کار ارشاد نیست. شهرداری‌ها در بخش کتاب وظایفی دارند، نهاد کتابخانه‌ها به نحوی، ارگان‌های دیگر همچون سپاه، بسیج و آموزش و پرورش و ... هم نقش دارند.
اجازه بدهید مثالی بزنم. آموزش و پرورش باید فضای کتابخانه را در مدارس را فراهم کند، بعد ارشاد کتابخانه را تجهیز کند. یکی از کارهای ما اهدای کتاب به مدارس است این همه مدارس داریم چرا همه کتاب نمی‌گیرند. نمی‌شود توقع داشت ارشاد برود مدرسه، هم کتاب ببرد و هم فضای‌سازی کند. دستگاه‌های مختلف اگر وظایف‌شان را در چرخه کتاب دنبال کنند وضعیت کتاب یک تکانی می‌خورد و نتیجه بهتری حاصل می‌شود.
کتابفروشیها حلقه مهمی بین ناشران و مخاطب‌ها در طول سال‌اند. دیده می‌شود برپایی نمایشگاه‌های استانی به این حوزه آسیب وارد می‌کند، به گونه‌ای که قبل و بعد از نمایشگاه کتابفروشیها عملا به تعطیلی کشیده می‌شوند. نمایشگاه‌ها بیشتر حالت فروشگاهی پیدا کرده‌اند. این آسیب را چگونه می‌توان برطرف کرد؟
سعی شده این نقیصه تا حد زیادی برطرف شود. در یکی دوسال اخیر در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب، کتاب‌فروشی‌هایی که اعلام آمادگی می‌کنند همزمان دستگاه کارت‌خوان خرید کتاب برای آن‌ها فعال می‌شود. انگار در زمان برپایی نمایشگاه یک نمایشگاه محوری داریم و کتاب‌فروشی‌هایی به صورت اقماری در این چرخه فعالیت می‌کنند. این سیاست اندکی از آسیب‌ها را کاسته است.
نکته بعدی که برای کم کردن این آسیب تدارک دیده شده طرح‌های خانه کتاب است. طرح‌های تابستانه، پاییزه، عیدانه و .... این طرح برای گستراندن زمان‌های خرید کتاب در طول سال طراحی شده و تقریبا همان تخفیف‌های نمایشگاه را دارد.
این طرح‌ها علاوه بر کمک به مخاطب برای تهیه کتاب به کتابفروشیها کوچک هم کمک کرده است.
در مورد نمایشگاه قبول دارم که نمایشگاه حالت فروشگاه دارد اما معتقدم هم چنان حالت نمایشگاهی خود را به دو سه دلیل حفظ کرده‌اند. مثلا اجازه داده نمی‌شود چاپ سه سال قبل وارد نمایشگاه شود. در مجموع طرح‌هایی که یک طرف را می‌بینند مشکل‌زاست. ما باید هم کتابفروشی را ببینم و هم مردم را. پس نقش برگزاری نمایشگاه برای خرید ارزان‌تر و در جریان گرفتن مردم از آخرین چرخه نشر موثر است.
امسال در قم نمایشگاه کتاب برگزار می‌شود؟
در مورد برپایی نمایشگاه سیاست وزارتخانه چرخیدن نمایشگاه در کل سال است. ما اتفاقا سیاست‌مان این نیست که همزمان باهم مثلا در هفته کتاب به صورت هماهنگ در همه استان‌ها نمایشگاه برگزار کنیم، چون اعتقاد داریم باید شرایطی فراهم شود تا همه ناشرین کشور در یک استان حضور پیدا کنند تا استان مقصد بتواند از ظرفیت حداکثری نشر کشور استفاده کند. بنابرین تقسیم برپایی نمایشگاه در طول سال جزء نظرات ماست. فکر می‌کنم امسال پیشنهادمان برای آذر یا دی ماه برای استان قم به وزارتخانه فرستاده‌ایم.
با توجه به اقتضائات زمان، گاهی اوقات به سبب پراکندگی کتابفروشیها برای تهیه کتاب، مراجعه به کتابفروشی در سطح شهر با مشکل مواجه می‌شود. از طرفی ممکن است کتاب مورد نظر پیدا نشود. چه کار کنیم که این دسترسی راحت‌تر صورت بگیرد؟
من موافق بورس‌ام. این طرح باید فعال شود. الان ما خیلی وقت نداریم برویم به کتابفروشی محله برای تهیه کتاب و به قول شما نهایتا کتاب را هم پیدا نکنیم. خیابان انقلاب در تهران نقش بورس را پیدا کرده است. اگر مراجعه شود کسی دست خالی بر نمی‌گردد. در قم مجتمع ناشران و دنیای کتاب این نقش را عهده دار شده‌اند. امیدوارم زیرساخت هایی فراهم شود که ما در تمامی استان‌ها این ظرفیت را فعال کنیم و قدمی در جهت تسهیل دسترسی به کتاب را فراهم آوریم.
چهارشنبه ۲۳ آبان ۱۳۹۷ - ۰۹:۱۶
نظر شما