محمدخانی در ابتدای این نشست ضمن گرامی داشت یاد دکتر قیصر امین‌پور در آستانه هشتم آبان و گذشت ده سال از رحلت این شاعر معاصر، امین‌پور را در میان شاعران بعد از انقلاب و در کنار سلمان هراتی و سید حسن حسینی از شاعرانی با ویژگی خاص و متفاوت از دیگر شاعران خواند و گفت: شخصیت امین‌پور در کنار نوآوری‌هایی که در شعر داشت، در حوزه دانشگاهی و آکادمیک، فعالیت در ادبیات کودک و نوجوان و همچنین شخصیت اخلاقی، فرهنگی و علمی او، ویژگی‌های خاصی را برای دکتر امین‌پور ایجاد کرده بود.
وی با اشاره به اینکه کتاب «این ترانه بوی نان نمی‌دهد» نوشته‌ی مهدی فیروزیان، درباره سبک‌شناسی ترانه‌های قیصر امین‌پور است، افزود: درباره آثار آکادمیک همچنین شعر امین‌پور، بحث‌های فراوانی شده اما درباره ترانه‌های او کمتر صحبت شده است و این کاری که دکتر فیروزیان کرده‌اند، دریچه‌‌ی جدیدی بر شناخت شعر و به‌ویژه ترانه‌های قیصر امین‌پور گشوده است.
معاون فرهنگی شهر کتاب در ادامه عنوان کرد: کتاب «این ترانه بوی نان نمی‌دهد» در هشت فصل سامان پیدا کرده است تا به ترانه‌های قیصر امین‌پور و سبک شناسی این ترانه‌ها نگاه کند. این کتاب را انتشارات «کتاب آبی» که خانم زیبا اشراقی همسر مرحوم قیصر امین‌پورآن را تاسیس کرده ، چاپ کرده است که اولین کتاب این انتشارات است که در دهمین سالگرد رحلت امین‌پور چاپ شده است.
مهدی فیروزیان نویسنده کتاب ضمن تشکر از مهمانان و زیبا اشراقی به خاطر چاپ کتاب «این ترانه بوی نان نمی دهد» عنوان کرد: نام این کتاب برگرفته از مطلع «این ترانه بوی نان نمی‌دهد / بوی حرف دیگران نمی‌دهد» از قیصر امین‌پور است که درباره شعر و ترانه او حقیقت دارد. قیصر امین‌پور در عمر کوتاه چهل و هشت ساله‌اش در ازای 30 سال سخنوری صادقانه و متعهدانه، جز به فرمان دل خود سخن نگفت. در سال‌های جوانی، همچون بیشتر جوانان دل به انقلاب اسلامی سپرد، در سال‌های جنگ با رزمندگان دلاور و از خود گذشته و پاسداران میهنش، همدلی کرد و در سال‌های پس از جنگ دل به سازندگی و اصلاحات بست. او همچون شعرش پاک زیست بزرگترین شعر او زندگی اوست.
قیصر از سرآمدان شعر روزگار پس از انقلاب
وی با بیان اینکه قیصر شاعری گزیده‌گوی بود، اضافه کرد: در مجموعه کامل اشعار او 121 شعر نیمایی، 109 غزل، 54 رباعی، 16 دوبیتی و چند شعر پراکنده آمده است و مجموع بیت‌های کلاسیک او به هزار بیت هم نمی‌رسد. با این همه او را یکی از سرآمدان شعر روزگار پس از سلطنت به شمار می‌آورند. در شعر نوجوان هم تنها با 40 شعر یکی از سرآمدان است. همین گزیده‌گویی را در کارنامه هشت ساله ترانه‌سرایی او با 21 ترانه می‌بینیم و ترانه‌های قیصر با همین شمار اندک، تأثیرگذاری بسیار داشته‌اند، به گونه‌ای که در نخستین گام خود آلبوم «نیلوفرانه را سرود که با استقبال چشمگیر و خیره‌کننده‌ای روبه‌رو شد که با فروش هفت میلیون نسخه، به پر مخاطب‌ترین مجموعه موسیقایی پس از انقلاب تبدیل شد.
عضو هیئت علمی گروه ادبیات فارسی دانشگاه تهران ضمن اشاره به اینکه ترانه‌های امین‌پور روی آهنگ‌های شش آهنگساز و برای دو خواننده استفاده شده است، افزود: بیش از سه چهارم آثار قیصر را علیرضا افتخاری خوانده است و باقی ترانه‌ها را محمد اصفهانی اجرا کرده است. من از نوجوانی شیفته‌ی ترانه‌های قیصر بودم و انگیزه‌ام از نگارش این کتاب، پاسخ گفتن به این پرسش خودم بود که راز دلنشینی این سخنان ساده‌نما و دلربا چیست؟ در جریان این پژوهش به مرزها و رمزهای تازه‌ای از هنر ترانه‌سرایی رسیدم که گاه مایه‌ی شگفتی‌ام می‌شد. در بررسی شعر قیصر پی بردم که شیوه‌های سهل ممتنع را در ترانه سرایی در برابر گروهی که اندیشه و باوری را در سخن خود بازنمی‌تابانند، می‌توان به کار گرفت.
وی در ادامه گفت: سخنوری دانا و توانا چون قیصر امین‌پور، ترانه‌سرای اندیشه‌گرا شمرده می‌شود. اگر بخواهم ویژگی‌های سطحی ترانه‌های قیصر را در شاخه‌ی فکری، ادبی و زبانی، فهرست‌وار یاد کنم، باید بگویم از دید اندیشه او از آبشخورهای معنوی، دینی و میراث ادبیات عرفانی سیراب شده است. از مضمون‌های کلیشه‌ای و کم ارزش عاشقانه که سراپا سوز و آه هستند، بیزاری می‌جوید و عشقی را جویاست که برای آدمی آزادی،شادی و رهایی را به ارمغان می‌آورد. قیصر زبانی زیبا دارد که با رنگ ادبی دارای شکوه و شگرفی است اما هرگز این زبان کهنه و پوسیده نیست.
امین‌پور از بزرگترین ترانهسرایان تاریخ ترانه‌سرایی
نویسنده کتاب «این ترانه بوی نان نمی‌دهد» ضمن ارائه‌ی پیشینهای از واژه ها در شعر قیصر امین‌پور، عنوان کرد: پس از ضمیر من و تو ، پرکاربردترین واژه در ترانه‌های قیصر دل است که نشان از درون‌کاوی و نگاه عاشقانه او دارد. موسیقی سخن قیصر بسیار درخشان است و از این دید هیچ یک از ترانهسرایان پیش از او، هم وزن وی نیستند. در چینش قافیه‌ها تردست است و شگردهای گوناگونی برای برجسته‌سازی سجع‌ها، جناس‌ها و تکرارها دارد. هیچ یک از ترانه‌های قیصر یک‌سره تهی از تصویر نیست. او بیشتر از تشبیه سود می‌جوید و در میان گونه‌های تشبیه از تشبیه صریح بهره گسترده می‌برد. بزرگترین نقش را در صور‌خیال، ترانه‌های قیصر دارند که این نکته نشان از برون‌گرایی شاعر در تصویر سازی دارد.
فیروزیان در پایان گفت: در یک سخن، قیصر امین‌پور با پشتکار و شکیب بسیار در راه ترانه‌سرایی با به‌کارگیری ساختارهای گوناگون نحوی، واژگانی، موسیقیایی ، قافیه‌ای، تصویری و ایهامی می‌کوشید سخنش را به بهترین وجه ممکن به مخاطب ارائه دهد. هم از این رو که پس از این پژوهش درازدامن که تنها نگارش آن، یک سال به درازا کشید به این نتیجه رسیدم که قیصر امین‌پور یکی از بزرگترین ترانهسرایان تاریخ ترانه‌سرای ما است که در برخی زمینه‌ها یگانه و بی‌همتا است. چراغ یادش فروزان باد.
کتاب استثنایی کار نویسنده کاربلد است
مهدی ستایشگر دیگر مهمان و کارشناس این نشست ضمن تبریک به نویسنده به خاطر نگارش کتاب عنوان کرد: راجع به مرحوم امین‌پور مطالب زیادی گفته شده است و تقریبا همه، این شاعر استثنایی، این ترانه‌سرا و این انسان چندوجهی را می‌شناسیم. این کتاب در وهله اول کاری استثنایی است، چون یک شخص کاربلد آن را به ثمر رسانده است و همان چیزی است که باید باشد، چون در کنار این انسان کاربلد، عشق و علاقه‌ای که باید در کار دخیل باشد نیز وجود دارد. این مسئله‌ی بسیار مهمی است که در کنار تخصص، عشق به کار هم وجود داشته باشد و من برای پیدایش این نوع کار حتی به جامعه ادبی هم تبریک می‌گویم، چون این کتاب ما را با انواع و اقسام ریزه‌کاری‌های شعر و موسیقی آشنا می‌کند. نام کتاب هم خوب انتخاب شده و خودش یک نمونه کلام زیبا و پخته است که در همان ابتدا از نظر زیبایی زبان شما را بند می‌آورد.
شهرت امین‌پور به خاطر آلبوم نیلوفرانه
کارشناس موسیقایی نشست در ادامه گفت: نام نیلوفرانه که روی جلد کتاب است و با آهنگ هم جاودانه شدف نخستین ترانه قیصر امین‌پور است. کسی که نخستین کارش را اینگونه ارائه می‌دهد، جای پا را هم برای خودش و هم برای دیگران باز می‌کند. وقتی یک کار هنرمند در جامعه بگیرد، راه را برای او باز می‌کند و آثار دیگر او، مکمل آن اثر خواهد شد. بخش اعظمی از شهرت امین‌پور به خاطر آلبوم نیلوفرانه است. این اثر برای پیشرفت کار مرحوم امین‌پور بسیار موثر بوده است.
وی در ادامه و درباره کتاب «این ترانه بوی نان نمی‌دهد» اضافه کرد: گوشههای هنری در این کتاب وجود دارد که به همه‌ی زوایای کار سرک کشیده است. کاری است که در عین اینکه قیصر و زمانه قیصر را به ما معرفی می‌کند، در ریزه‌کاری ها هم کتابی است که هم سبک‌شناسی است و هم در محدوده خودش تاریخ ادبیات است. یعنی کتابی است که در عین اینکه شما تاریخ را مطالعه می‌کنید، به فضل شما هم اضافه می‌شود. همچنین درمورد این کتاب می‌توان گفت که نحوه کار به گونه‌ای است که می‌توان آن را در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی تعلیم داد.
ستایشگر در ادامه عنوان کرد: بعضی از آثار موسیقایی هستند که کار زیبایی است. یعنی اتانین و پیوند شعر و موسیقی سر جای خود است که خیلی به دل می‌نشیند، اما آثار دیگری هم هستند که در این شان و پایه هستند اما آن شهرت را پیدا نمی‌کنند. اینجا یک کلیدی هست که در دست همه نیست و آن کلید این است که شاعر بتواند از عالم بالا چیزی بگیرد که این طور نیست که همگی این را بدست بیاورند. مرحوم امین‌پور مرد عقیده‌مندی بود. قیصر همیشه آماده است و ارتباطی با خدای خودش دارد. به طوری که معنویت او در اشعار و حتی در زندگی او نفوذ کرده است.
وی در پایان گفت: به جناب فیروزیان خسته نباشید می‌گویم و امیدوارم جامعه پزوهشی ما قدر چنین جوان‌هایی را که بیشتر با نیروی عشق و علاقه‌ی شخصی دست به چنین پژوهش هایی می‌زنند را بیشتر بداند.
قیصر امین‌پور شاعر رنج
مصطفی ملکیان از دیگر کارشناسان نشست در ابتدای سخن، حضور و سخنرانی خود در این نشست را بهانه‌ای برای زنده کردن یاد و ادای دینی در حد بسیار ناچیز به روان قیصر امین پور ذکر کرد و گفت: کتاب «این ترانه بوی نان نمی‌دهد» اگرچه در عنوان فرعی سبک‌شناسی ترانه‌های امین‌پور است، اما در عین حال به لحاظ شمول معنایی خیلی وسیع‌تر از ترانه‌های قیصر است. بنابراین کتابی است که نه‌تنها برای کسانی که از جنبه ترانه‌سرایی به شخصیت قیصر امین‌پور نگاه می‌کنند، بلکه همه‌ی کسانی که از جنبه‌های دیگر هم علاقه‌مندند که درباره قیصر بیشتر بدانند، بسیار سودمند است.
وی عنوان کرد: ارزش این کتاب از جامعیت و دایره‌ی شمول کتاب خیلی بیشتر است و بدون ذره‌ای مبالغه می‌گویم که من تا به حال ندیده‌ام که درباره هیچ یک از شاعران کلاسیک ما کتابی با این دقت، متانت، انصاف، ژرف‌نگری و چه بسا از همه‌ی اینها مهم‌تر، با این دید ریاضی‌وار، کسی کتابی نوشته باشد. وقتی که کتاب را مطالعه می‌کنید، انگار کتابی در علوم دقیقه، مثل ریاضی، فیزیک و شیمی می‌خوانید که من از این لحاظ هم به نویسنده کتاب و هم به جامعه هنری کشور هزار شادباش و تبریک می‌گویم.
کتاب یاداور کارهای قرن یازدهم اروپا است
ملکیان در ادامه گفت: من به نوبه خودم، غیر از سودهای فراوانی که از خواندن این کتاب بردم، لذتی از این عایدم شد که باز در این نسل جوانان محقق در کشورمان، کاری که یاداور کارهای قرن یازدهم اروپا است، دیدم. کارهایی که دیگر حتی در خود اروپا و کشورهای مترقی امروز هم کمتر نظیر آن پیدا می‌کنید.
وی ضمن برشمردن شاخص‌های روحی برای شناخت فرد عنوان کرد: به نظر من قیصر امین‌پور شاعر رنج است. قیصر امین‌پور را در عین اینکه شعر دینی و مذهبی گفته است،نمی‌توان شاعر دینی و مذهبی تلقی کرد، در عین اینکه درباره انقلاب شعر گفته شاعر انقلاب نیست، در عین اینکه درباره جنگ سخن گفته اما شاعر جنگ نیست، در عین اینکه درباره آرمان‌های سیاسی سخن گفته است، نمی‌توان او را شاعر سیاسی تلقی کرد و در عین اینکه در مورد عشق شعر گفته است، در رده شاعران عاشقانه هم جای نمی‌گیرد. هیچ مفهومی در مجموعه اثار امین‌پور بهتر از مفهوم رنج گویا نیست و تمام اشعار قیصر به وجهی از وجوه رنج‌های او را بیان می‌کند.
ملکیان ضمن بیان اینکه ما یک رنج‌نامه در کلیت مجموعه آثار امین پور می‌بینیم، متعلق‌های رنج امین‌پور را 19 ویزگی یا رنج عنوان و برای هرکدام یک نمونه شعری بیان کرد و گفت: از این لحاظ خیلی مهم است که بدانیم که اگر کسی این همه از درد سخن می‌گوید، از چه چیز‌هایی در رنج است و این او را به ما می‌شناساند.
قیصر بعد از نیلوفرانه را کسی نمی‌توانست انکار کند
عبدالجبار کاکایی، شاعر معاصر و از دیگر کارشناسان این نشست گفت: خواندن کتاب «این ترانه بوی نان نمی‌دهد» چنان ولعی در من ایجاد کرد که مرا به دنبال اثر دیگر این نویسنده در خصوص مرحوم حسین منزوی کشاند. کتاب تحقیق کاملا بدیع و جامعی است و از ارزوهای من این است که راجع به بسیاری از چهره‌های معاصر چنین کتابی تالیف شود.
وی ضمن تعریف خاطره‌ی دیدار اولش با قیصر امین‌پور عنوان کرد: شروع شاعری قیصر با دوبیتی و رباعی بود که عموما با این نام شناخته شده است و مجموعه‌ی «در کوچه‌ی آفتاب» که اولین مجموعه قیصر است، مجموعه‌ی دوبیتی‌ها و رباعی‌های او بود. به نظر من رباعی و دوبیتی قالبی است که نویسنده در کل این کتاب ثابت کرده است که موضوع تناسب، ایهام تناسب و موسیقی معنوی یا به تعبیر او بدیل معنوی جزئ وجوه برجسته‌ی شعر امین‌پور است.
کاکایی در ادامه بیان کرد: من فکر می‌کنم که قالب رباعی و دوبیتی بهترین تمرین و ریاضت برای شناختن قدر کلمات و استفاده از صناعاتی مثل ایهام تناسب است. اگر من رئیس شعر بودم، تکلیف می‌کردم در قبل دو سال سربازی که مرسوم است، شاعران دوبیتی و رباعی کار کنند تا هنگامی که به غزل یا قالب های دیگر شعر فارسی رجوع می‌کنند، قدر این موقعیت‌های کلامی را بشناسند.
این شاعر معاصر خیزش انقلاب و جنگ و لزوم گفت و گوی مستقیم با مردم و ادای دین که مطالباتی بود که به جامعه ادبی آن روزگار تحمیل شده بود را از دلایل زبان روان قیصر دانست و ضمن بیان پیشینهای از تصنیف در شعر ایران، گفت: تصور می‌کنم شاعران به آب کُر وصل هستند. در ساختن تصنیف امکانات بلاغی، دستوری و زبانی گسترده‌ای در اختیار دارند اما تصنیف سراها عموما دستشان در جیب همدیگر است و از یکدیگر وام می‌گیرند.
کاکایی با اشاره به اینکه قیصر تصادفا وارد موضوع ترانه شده است عنوان کرد: یکی از علت‌های آن رویکرد انکاری بود که متاسفانه در دهه شصت نسبت به ادبیات برساخته از گفتمان انقلاب اسلامی وجود داشت، است. این رویکرد انکاری از سوی محافل موسوم به روشنفکری اتفاق می‌افتاد و دلایل متعددی داشت که بخشی از آن به دلیل همسو نبودن تفکر سیاسی با همدیگر و بخشی هم به حمایت کاملا جانبدارانه دولتی از ادبیات انقلاب بود. به هر حال گفتمان روشنفکری میل در انکار و طرد شاعران انقلاب و به حساب نیاوردن آن‌ها داشت و یکی از علت‌هایی که بسیاری از شاعران انقلاب را به سمت ترانه کشاند، همین بود. چون ترانه گارد مخاطبان را می‌شکند.
وی در پایان گفت: به هر حال قیصر بعد از نیلوفرانه را کسی نمی‌توانست انکار کند. قیصری که کلماتش در اعماق روح و جان مردم نفوذ کرد و از آن حصار بسته‌ی انکار، شک و تردید گذشت و پس از آن محبوب دل‌ها ماند.
این نشست دو ساعته که با اجرای تصنیف نیلوفرانه توسط نویسنده کتاب شروع شده بود با امضای کتاب توسط همسر مرحوم قیصر امین‌پور و نویسنده کتاب برای مخاطبان به پایان رسید.
نظر شما