به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست علمی گفتمان تمدن‌سازی امیرالمومنین علی (ع) با سخنرانی دکتر محمدعلی آذرشب، عضو شورای علمی مرکز تحقیقات امام علی(ع) و رییس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و غرب، به دبیری مصطفی دلشاد تهرانی و با حضور جمعی از استادان حوزه و دانشگاه و اصحاب رسانه دیروز(دوشنبه، 26 فروردین) در سالن الغدیر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی واقع در بزرگراه کردستان برگزار شد. 

محور اصلی و مبنای سخنان دکتر آذرشب در این نشست علمی، کتاب پربار و ارزشمند نهج‌البلاغه بود. دکتر آذرشب سخنانش را با تذکر درباره یک تذکر شروع کرد. 

مدرس دانشگاه تهران گفت: تذکر در فارسی جنبه منفی دارد، در حالی‌که بزرگترین و مهمترین واژه قرآن کریم تذکر است. در بسیاری موارد انسان نیاز به آموزش ندارد بلکه نیاز دارد چیزها و مسایل مهمی را که فراموش کرده به او یادآوری و تذکر داده شود. مهمترین مساله‌ای که باید در محافل ما یادآوری شود، تمدن‌سازی است، زیرا کل اسلام تمدن‌سازی است. اسلام برای احیاء آمده است. انسان زنده، تمدن‌ساز است و بنابراین می‌توان گفت کل طرح اسلام تمدن‌سازی است. وقتی به متن نهج‌البلاغه و قرآن و متون عرفانی با دید تمدن‌سازی نگاه کنیم، به کلی با خوانشی متفاوت ر‌وبه‌رو خواهیم شد. توحید، نبوت، تقوا، صبر و عقل با دید تمدن‌سازی معنای متفاوتی پیدا می‌کند. تمدن‌سازی می‌خواهد با نگرشی احیاگر، انسان مرده و عقب‌مانده را احیا کند. قرآن کریم تفاسیر بسیاری دارد که هدف آن‌ها تمدن‌سازی است که از آن جمله می‌توان به آیه شریفه «یخرجهم من ‌الظلمات الی ‌النور» اشاره کرد.

دکتر آذرشب با مهم شمردن تفکر در همه مسایل بیان کرد: ما نسبت به تفکر خیلی اهمیت قایل نیستیم، به ویژه در آموزش‌های دانشگاهی باید ببینیم چقدر به دانشجویان تفکر کردن یاد داده‌ایم. امروز در کشورهای اروپایی یکی از آموزه‌های مهم این است که دانشجویان روی هر پدیده‌ای که می‌بینند، فکر کنند. این مساله مهمی است که به ویژه در مباحث علوم انسانی باید مورد توجه قرار بگیرد. 

وی افزود: در بین پیروان اسلام دو جریان وجود داشت؛ جریان تمدن‌سازی و جریان خشونت و عقب‌ماندگی. شروع تمدن‌سازی با قرآن و پیامبر اعظم(ص) و ادامه آن با علی (ع) و آل علی (ع) است. ما باید نشان دهیم که تمدن‌سازی در بستر مکتب اهل‌بیت (ع) رشد و گسترش یافته است. مکتب اهل‌بیت (ع) مکتب فکر، پیشرفت و تمدن‌ساز در مقابل تحجر است. 

محمد‌علی آذرشب در ادامه جلسه عنوان کرد: گفتمان ما باید یک گفتمان جهانی و انسانی و فرا‌دینی باشد. گفتمان احیاگران در طول تاریخ چنین بوده است. وحدت امت اسلامی هم در سایه تمدن‌سازی تحقق پیدا می‌کند. اگر ما داعیه ایجاد وحدت بین امت اسلامی را داریم، ابتدا باید به فکر تمدن‌سازی باشیم. 

وی با تاکید بر اهمیت حفظ کرامت انسانی در جامعه اسلامی اظهار کرد: گاهی خیلی از انحطاط‌های اخلاقی در جهان اسلام رنج می‌بریم.  پدیده‌هایی در جهان اسلام پیدا می‌شود که در غرب هم نیست و دلیل آن هم افول تمدن‌سازی است که منجر به افول کرامت انسانی می‌شود. وقتی انسان احساس کرامت نمی‌کند، تمام غرایز حیوانی‌اش اوج می‌گیرد. 

رییس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و غرب همچنین با شاره به موضوع تمدن‌سازی درباره رابطه فرهنگ و تمدن، بیان کرد: ما باید از فرهنگ و تمدن تعریفی داشته باشیم که متناسب با تز فرهنگی و اسلامی ما باشد. از فرهنگ تعاریف بسیاری شده است ولی آیا با تعاریف رایج، حتی یک مجموعه بشری وجود دارد که فرهنگ نداشته باشد!؟ با این تعریف حتی وحشی‌ترین و عقب‌مانده‌ترین قبایل دورافتاده دنیا هم فرهنگ دارند ولی آیا همه آن‌ها تمدن هم دارند. 

وی افزود: تمدن‌سازی احتیاج به فرهنگ خاص خود دارد و فرهنگ تعدادی مولفه دارد که اگر فعال شوند، به تمدن‌سازی منجر می‌شود. 

مدرس دانشگاه تهران اظهار کرد: وقتی اسلام در جزیره‌العرب ظهور کرد، همه دیدند که مردم عقب‌مانده و از هم گسیخته پس از یک قرن به کجا رسیدند. ایجاد مدارس بزرگ در جهان اسلام نمونه‌هایی از آن است. اسلام فرهنگ تمدن‌ساز دارد و تاریخ هم این را نشان داد که اسلام از یک مشت انسان‌های عقب‌مانده و پراکنده، آدم‌های متحرک تمدن‌ساز ساخت اما باید دید چه شده است که امروز اثر چندانی از این تمدن نمی‌بینیم و جوامع اسلامی جایگاه شایسته‌ای در تمدن‌سازی در عرصه جهانی ندارند. در واقع، عوامل تمدن‌ساز فرهنگ اسلامی تضعیف شده‌اند. 

آذرشب با تاکید بر نقش علی(ع) در احیای فرهنگ تمدن‌ساز اسلامی گفت: در آن دوران امیرالمومنین(ع) به عنوان شاگرد قرآن و پیامبر(ص)، مولفه‌های تمدن‌سازی را در فرهنگ اسلامی فعال و تقویت کرد. علی(ع) پس از وفات پیامبر اعظم(ص) برای جلوگیری از ارتداد در امت اسلام، این مولفه‌ها را احیاء کرد و مهمترین کار حضرت علی(ع) در دوران خلافت و پیش از آن، همین بود که حیات امت اسلامی را حفظ کرد. 

سخنران جلسه با ذکر 10 مورد از مهمترین مولفه‌های تمدن‌ساز از دیدگاه امیر‌المومنین(ع) در نهج‌البلاغه بیان کرد: نخستین مولفه «عزت» است. عزت، اصل اصول اسلام است، زیرا عزت؛ حیات و ذلت؛ مرگ است. علی(ع)، امام حسین(ع)، حضرت زینب(س) و دیگر بزرگان دین در برهه‌های زمانی مختلف و در شرایط گوناگون بر اصل حفظ عزت تاکید داشتند. 

وی ادامه داد: دومین مولفه «تعارف» است. در اینجا تعارف نه به معنای شناخت یکدیگر، بلکه به معنای مبادله معرفتی است. یعنی منش انسان مسلمان این است که هرچه دارد، به مسلمان دیگر بدهد و بالعکس. سومین و بزرگترین مولفه تمدن‌ساز اسلامی نیز «آرمان بزرگ» است. انسان‌ها به اندازه بزرگی آرمانی که دارند، پیشرفت می‌کنند. انسان‌ها برای حرکت به سمت علم، حکمت، رحمت، عدالت و جمال باید به سمت خدا حرکت کنند و این به معنای حرکت به سمت کمال مطلق است. 

رییس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و غرب «منیت» را چهارمین مولفه ذکر کرد و گفت: بزرگترین بتی که مانع از حرکت انسان به سمت تکامل می‌شود، منیت است. دعوت علی(ع) برای رها شدن از منیت و ترک دنیا، به معنای خروج از صحنه زندگی نبود، بلکه به این علت این بود که به جای این‌که انسان در مهار دنیا باشد، دنیا در مهار انسان باشد. 

آذرشب مولفه‌های پنجم و ششم تمدن‌ساز را «عزم و اراده» و «ارزش کار» دانست و گفت: کار در فرهنگ جاهلیت ننگ و عار بود. در قرآن کریم و در نهج‌البلاغه بر ارزش کار بسیار تاکید شده است. مولفه هفتم نیز «ارزش زمان» به معنای غنیمت داشتن فرصت‌هاست. 

مدرس دانشگاه تهران مولفه هشتم را «وسطیت» عنوان کرد و افزود: وسطیت یعنی فرهنگ میانه‌روی که در فرهنگ اسلام و مکتب اهل‌بیت(ع) کاملا نمایان است. افراط و تفریط‌هایی که امروز در برخی کشورهای اسلامی رخ می‌دهد، مربوط به جا نیفتادن درست مکتب اهل‌بیت(ع) است. 

وی در پایان سخنانش یادآور شد: «عطش تکاملی» و «مبارزه با ظلم و ستم» دو مولفه مهم دیگر تمدن‌ساز مورد تاکید نهج البلاغه است. تا عطش معرفت در وجود انسانها پدیدار نشود فرهنگ و تمدن سازی ممکن نخواهد بود. 

پس از پایان سخنان دکتر محمد‌علی آذر شب، دکتر مصطفی دلشاد تهرانی، به جمع‌بندی مهمترین نکات و مباحث مطرح شده در جلسه پرداخت. در پایان نشست نیز بین استادان حاضر در جلسه و دکتر آذرشب سوال و جواب‌هایی درباره مباحث جلسه عنوان شد و برخی از صاحب‌نظران نظرات مخالف و موافق خود را با موضوعات مطرح شده، بیان کردند. 

از دکتر آذرشب تاکنون حدود 58 کتاب و 70 مقاله علمي‌‌ـ‌‌پژوهشي منتشر شده است. از کتاب‌های وی می‌توان به ايران تحت رايه‌القرآن، الاسلام يقاوم، سقوط حزب توده، تاريخ ادبيات عرب تا پايان دوره اموي و ترجمه آثاري از فارسي به عربي به‌خصوص آثار امام خميني(ره) و مقام معظم رهبری اشاره کرد.