خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) ـ به گزارش ستاد خبري سراهاي اهل قلم بيست و چهارمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، نشست «گونه‌هاي زبان فارسي در دوره‌ها و حوزه‌هاي مختلف جغرافيايي ايران» عصر سه‌شنبه (20 ارديبهشت) ساعت 17 با حضور دكتر علي رواقي (عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، دكتر ژاله آموزگار (داور)، دكتر ابوطالب ميرعابديني (داور)، دكتر كتايون مزداپور (داور)، دكتر محمود عابدي (داور)، دكتر زهرا دري(ناقد)، دكتر عطاءالله كوپال (ناقد) و دكتر محمد شادروي منش (ناقد) در سراي كرسي نظريه‌پردازي بيست و چهارمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران برگزار شد. دبيري علمي نشست را دكتر ابراهيم دادجو بر عهده داشت و دكتر عباسعلي وفايي نيز نماينده ناظر بر جلسه بود.

دكتر علي رواقي، عضو پيوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسي گفت: گونه‌شناسي زبان فارسي، دانش شناخت گونه‌هاي كاربردي زبان فارسي در حوزه‌هاي جغرافيايي و دوره‌هاي مختلف و تطبيق آن با متون فارسي است كه از اين راه مي‌توان به صورت علمي به سبك‌شناسي متون كهن ادب فارسي با گونه‌هاي زباني و فرهنگي اين متن‌ها دست يافت.

وي افزود: گونه‌شناسي، ما را ياري مي‌كند تا شناخت علمي از تاريخ زبان و دستور تاريخي زبان فارسي پيدا كنيم. دست‌نوشته‌هاي بي‌شناسنامه را بشناسيم و به برداشت و دريافت درست و علمي از گونه‌هاي كاربردي زبان فارسي در متون دوره‌ها و حوزه‌هاي مختلف دست يابيم.

اين استاد دانشگاه گفت: متأسفانه كتاب‌هاي تاريخ زبان فارسي از بررسي روند دگرگوني و شكل‌گيري تحولات اجتماعي، سياسي و فرهنگي در حوزه‌هاي مختلف ايران و اثرپذيري زبان از اين دگرگوني‌ها غافل مانده‌اند اما دانش متن‌شناسي به ما كمك مي‌كند تا روند شكل‌گيري و شناخت تاريخ زبان فارسي نو را جداگانه و با توجه به حوزه‌ها و دوره‌هاي كاربردي بررسي كنيم نه آنكه تمامي متون را با يك چشم بنگريم.

وي به شماري از گونه‌هاي زبان فارسي نيز اشاره كرد و گفت: شماري از گونه‌هاي زبان فارسي در حوزه‌هاي مختلف وجود دارند كه مي‌توان به گونه‌هاي سيستاني، گونه فرارودي (ماوراءالنهري)، گونه خراساني (طوسي)، گونه هروي و گونه رازي اشاره كرد.

وي افزود: گونه زباني كاربردي از زبان است كه مي‌تواند در يك حوزه جغرافيايي و در يك دوره زماني به كار گرفته شود و به دو دسته گونه گفتاري و گونه نوشتاري تقسيم ‌شود.

رواقي به گونه فرهنگي اشاره كرد و گفت: گونه فرهنگي مجموعه‌اي از دانش‌ها و آموزه‌هاي فكري و انديشيدگي، اجتماعي، سياسي، تاريخي، مذهبي، آييني، باورها و بسياري از داشته‌ها و برداشت‌هاي انساني و تعليمي است كه مي‌تواند در يك نويسنده يا سراينده فراهم آمده باشد.

وي افزود: گويش نيز كاربردي از گونه زباني است كه در حوزه‌هاي جغرافيايي كوچكتري نسبت به حوزه گونه به كار گرفته مي‌شود.
گونه‌شناسي نيز شناخت كاربردهاي زبان فارسي در حوزه‌هاي جغرافيايي و دوره‌هاي مختلف است و تطبيق آن با متون فارسي براي آگاهي از هم‌گوني‌ها و ناهمگوني‌هاي زباني آنها مطرح مي‌شود. 

وي افزود: در پژوهش‌هاي متن‌شناسي فارسي، پژوهش گونه‌ها و گويش‌هاي زباني به عنوان يك عامل موثر در شناخت متن تا كنون مطرح نبوده است. از اين روي آگاهي و دانايي از روزگار زباني متن و كهنگي آن بر پايه واژه‌هاي ناشناخته و اصطلاحات كهن و ساختارهاي دستوري قرار گرفته است.

دكتر زهرا دري منتقد جلسه گفت: تأثيرگذاري دوره‌ها و حوزه‌هاي زباني و گونه‌شناسي در دوره‌هاي مختلف، متفاوت است. بايد بتوانيم اين نظريه را به صورت نموداري استوانه‌اي ترسيم و با رنگ‌هايي كه ارتباط بين حوزه‌ها وجود دارد تبيين كنيم. نكته ديگر اين است كه زبان معيار به عنوان زباني معمول محسوب مي‌شود.

سپس عطاءالله كوپال منتقد ديگر جلسه گفت: در گذشته، علوم بديعي داشته‌ايم كه امروزه به آنها نقد ادبي، انواع ادبي و دستور زبان اضافه شده است. سبك‌شناسي كمك مي‌كند تا بتوانيم به همه پرسش‌هايي كه در گونه‌هاي زباني مطرح مي‌شود پاسخ دهيم.

وي افزود: نظريه بايد قابليت تعميم به شاخه علمي را پيدا كند و قابليت گسترش‌پذيري داشته باشد. آيا اين نظر گونه‌شناسي قابليت انطباق از آنچه در گذشته آنرا مكتب خراساني ناميده‌ايم دارد و مي‌تواند در قرون بعدي در سبك عراقي، هندي و دوره معاصر قرار گيرد. به نظر مي‌‌رسد اين نظريه شما بيشتر پرتو افكننده بر كاربرد روش‌شناختي است.

سپس دكتر محمد شادروي منش منتقد جلسه گفت: تصور مي‌كنم با توجه به ويژگي‌هاي جغرافيايي كه مبناي اين تقسيم‌بندي است به ادبيات آذربايجان و غرب ايران كم التفاتي شده و اين گونه زباني نيز مي‌توانست جايي در آن مجموعه باز كند، ما مي‌توانيم چهره‌هاي شاخصي مانند قطران تبريزي و خاقاني را در اين زمينه نشان دهيم و همچنين از گويش‌هاي غرب ايران مانند باباطاهر در گونه‌شناسي زباني بيشتر بهره بگيريم.

پايان‌بخش نشست نيز به داوري دكتر ژاله آموزگار (داور)، دكتر ابوطالب ميرعابديني (داور)، دكتر كتايون مزداپور (داور) و دكتر محمود عابدي به طرح «گونه‌هاي زبان فارسي در دوره‌ها و حوزه‌هاي مختلف جغرافيايي ايران» اثر دكتر علي رواقي اختصاص داشت كه در جلسه‌اي خصوصي برگزار شد.

علي رواقي متولد 1320 در مشهد، تحصيلات كارشناسي خود را در سال 1344 در دانشگاه فردوسي مشهد به اتمام رساند و در سال 1353 در رشته زبان و ادب فارسي دكتري خود را از دانشگاه تهران اخذ كرد.

وي در حال حاضر عضو موسسه فرهنگيان زبان و ادب فارسي است و از وي تا كنون 12 جلد كتاب بين سال‌هاي 1348 تا 1383 به چاپ رسيده است از آثار وي مي‌توان به «تفسير بهائر يميني»، «داستان‌هاي شاهنامه فردوسي»، «مقامات حريري جلد 1، متن عربي» و… اشاره كرد كه همگي تصحيح و پژوهشي بر متون قديمي به حساب مي‌آيند.

اين نشست‌ها به كوشش هيأت حمايت از كرسي‌هاي نظريه‌‌‌پردازي؛ نقد و مناظره (ويژه علوم‌انساني و معارف ديني) برگزار مي‌شود.

بيست و چهارمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران تا 24 ارديبهشت ماه در مصلاي امام خميني (ره) برپاست.