به مناسبت 23 آبان سالروز تولد جواهر لعل نهرو، نخستوزیر مصلح هند
جواهر لعل نهرو: کتاب نوشتن درباره تاریخ در زندان کاری گستاخانه و دشوار است
جواهر لعل نهرو در مقدمه کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» نوشته است: «در زندانی بودم که کتابخانهای وجود نداشت و کتابهایی که بتواند مورد رجوع قرار گیرد در اختیار زندانی نیست. در چنین وضعی کتاب نوشتن درباره هر موضوع و مخصوصا درباره تاریخ کاری گستاخانه و دشوار است.»
ایشان در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز فرمودند: «این کتاب جواهر لعل نهرو - نگاهی به تاریخ جهان - را بخوانید؛ در بخشی که دخالت و نفوذ انگلیسها در هند را بیان میکند، تصویر میکند، تشریح میکند - او آدمی است هم امین، هم مطّلع - میگوید صنعتی که در هند بود، علمی که در هند بود، از اروپا و انگلیس و غرب کمتر نبود و بیشتر بود. انگلیسها وقتی وارد هند شدند، یکی از برنامههایشان این بود که جلو گسترش صنعت بومی را بگیرند. خب، بعد کار هند به آنجا میرسد که دهها میلیون آن وقتها، صدها میلیون در دورههای بعد، فقیر و گدا و خیابانْخواب و گرسنهی به معنای واقعی داشته باشد؛ آفریقا همینجور است؛ بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین همینجورند. پس نظام سلطه علاوه بر اینکه جنگافروز است، فقرآفرین است.»
ایبنا به مناسبت 23 آبان سالروز تولد جواهر لعل نهرو، نخستوزیر مصلح هند به کتاب سه جلدی «نگاهی به تاریخ جهان» جواهر لعل نهرو پرداخته است. این کتاب که مورد توجه مقام معظم رهبری بوده است در تازهترین توصیه خود مطالعه این کتاب ارزشمند را پیشنهاد داده و سه ویژگی اصلی این کتاب را چنین برشمردهاند: اولا تاریخی بومی است. دوم اینکه تحلیلی و توضیحی است و سوم آنکه به زبان ساده و برای جوانان و نوجوانان نوشته شده است. گو اینکه هیچ کتاب بدون اشکال در برداشت و نوشتار نیست اما تمام آنچه ذکر شد از این کتاب یک پیشنهاد خوب برای مطالعه تاریخ ساخته است.
جلد اول کتاب حاوی نامههای نهرو است. این کتاب تصویری از کلیات حوادث مهم در هند و جهان را در هزار ساله اخیر به ویژه دویست سال پایانی آن مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. سپس در جلد دوم وقایع اروپا قبل از جنگ اول جهانی و انقلاب فرانسه و انقلاب صنعتی انگلیس و پیامدهای آن بیان شده است. همچنین مولف گریزی نیز به دویست سال پیش از جنگ اول جهانی میزند و طی آن وقایع جهان را در قرن هجدهم و نوزدهم بررسی میکند و در فصلی مستقل به بیداری مردم هند و ایران میپردازد و رشد و تکوین مبارزات میهنی در ایران را تبیین میکند. جنگهای داخلی آمریکا، دست درازی انگلیس به کشورها، رشد استعمار امریکا، زوال روسیه تزاری و وقوع انقلاب اکتبر در روسیه و جنگهای چین و ژاپن و بالاخره نقشه جدید اروپا از جمله سرفصلهایی است که در این کتاب عنوان شده است.
در جلد سوم این اثر مولف به وقایع مهم جهان در قرن بیستم میپردازد و طی آن رویدادهایی چون جهان پس از جنگ اول، مبارزه ایرلند به خاطر جمهوری، ظهور کمال آتاتورک در ترکیه، نهضت گاندی در هند، نهضت فاشیسم در ایتالیا، اوضاع اقتصادی در جهان، انقلاب و ضدانقلاب در چین، اقدامات ژاپن، مشکلات شوروی، پیشرفت های علمی در جهان، مبارزه امریکا و انگلیس در رهبری دنیا و جنگ دوم جهانی را مورد تحلیل قرار میدهد.
جواهر لعل نهرو (زاده 14 نوامبر 1889 - درگذشته 27 مه 1964) از رهبران جنبش استقلال هند و کنگره ملی هند بود. همچنین وی یک تاریخدان بود او به عنوان اولین نخستوزیر هند پس از اعلام استقلال در 15 اوت 1947 (23 مرداد 1326) انتخاب شد. جواهر لعل نهرو 14 نوامبر 1889 برابر با 23 آبان 1268 به دنیا آمد و در 27 مه 1964 برابر با 6 خرداد 1343 درگذشت. وی از رهبران جنبش استقلال هند و کنگره ملی هند بود. «پاندیت» (معلم) هم خوانده میشد. پدر او موتیلال نهرو و مادرش سواروپ رانی نام داشتند. موتیلال نهرو که خود وکیل و رهبری سیاسی بود در اللهآباد مردی ثروتمند بهشمار میرفت و به غیر از جواهر دارای سه دختر هم بود. جواهر که در بهترین مدارس هند تحصیل کرده بود به مدرسه هارو، کالج ترینیتی آکسفورد و ایننر تمپل رفت تا پیش از ورود به سیاست در رشته حقوق تحصیل کند.
تا پیش از استقلال هند، نهرو مدت 10 سال از عمرش را (به گونهای نامنظم) در زندانهای استعماری گذراند. پس از نخستوزیری او با کمک افراد میهن دوستی چون سردار پاتل و دکتر آمبدکار توانست قوانین جدیدی را برای ساختاردهی مجدد به جامعه هند تصویب کند که مهمترین آنها لغو نظام کاست بود. نهرو همراه با احمد سوکارنو، مارشال تیتو و جمال عبدالناصر از پایهگذاران جنبش عدم تعهد بهشمار میرود. جواهر در سال 1916 (1294) با کمالا نهرو ازدواج کرد. او در هنگام ازدواجش در 8 فوریه 1916 (18 بهمن 1294) 26 سال داشت و وکیل کاملی شده بود که در بریتانیا تحصیل کرده بود. کمالا از خانواده مشهور کشمیری ساکن در دهلی بود که در کار بازرگانی بودند.
در تابستان سال 1928 ایندیرا، دختر نهرو که در آن وقت 10 ساله بود در شهری ییلاقی دور از پدرش به سر میبرد. در آن تابستان نهرو یک سلسله نامه برای دخترش نوشت که در آنها با زبانی ساده داستان آفرینش زمین و پیدا شدن زندگی و تشکیل نخستین قبایل و اجتماعات بشری را نقل کرد. بعد مجموعه آنها را که 30 نامه کوتاه بود به صورت کتابی منتشر کرد. نشیب و فراز زندگی اجتماعی و سیاسی نهرو که اهداف بلند انقلابی اصیل را در سر داشت بارها و بارها به زندان کشاند. در سال 1930 که نهرو یکی از دورانهای متعدد زندانش را میگذراند درصدد برآمد از فرصت و فراغتی که در زندان پیش میآید استفاده کند و نامههای تازهای برای دخترش بنویسد. این نامههای تازه در مدتی نزدیک سه سال از اکتبر 1930 تا اوت 1933 در دو دوران مختلف زندان نوشته شد و در آنها یک دوره تاریخ جهان منعکس میگشت. در اواخر سال 1933 که نهرو زندان خود را به پایان رساند، نامههای خود را مروری کرد و آمادهی چاپ ساخت اما چون به زودی در 12 فوریه 1934یکبار دیگر زندانی شد، خواهرش ویجایالکشمی پاندیت مجموعهی آنها را تنظیم کرد، «نگاهی به تاریخ جهان» نامید و در دو جلد به چاپ رساند.
استقبال از این کتاب به حدی بود که در سال 1938 نگاهی به تاریخ جهان نایاب شد. نهرو بار دیگر نوشتههایش را برای تجدید چاپ مورد بازنگری قرار داد و اصلاحاتی در آن به عمل آورد و یک فصل هم بر آن افزود. بدین ترتیب کتاب بار دیگر روانه بازار کتاب شد و آن قدر اعتبار یافت که هنوز پس از گذشت 75 سال همچنان جزو کتابهای خوب تاریخ به شمار میآید.
نهرو با مقاومت و پافشاری بر اهداف استقلالطلبانه و مبارزه برای ایجاد هندوستان بزرگ و پس از طی سالها مرارت و سختی بعد از استقلال هند، اولین نخست وزیر و رهبر انقلابی هند نو شد. بنابراین بسیاری از تحلیلها و توضیحات جواهر لعل نهرو برای کسانی که میکوشند از تاریخ برای خود الهام و راهنمایی کسب کنند و برای آینده ای که میسازند درس بیاموزند معنی و مفهوم بزرگتری یافته است. نهرو در این کتاب خود را تاریخ نویس نمیداند. او یادداشتهایی را برای دخترش نوشته که پر از توضیح و تعلیل و روشنگری درباره رخدادهای تاریخی است. در واقع نوعی تاریخ تحلیلی است با تاکید بر حفظ نگاه هند و آسیا.
مترجم کتاب مرحوم محمود تفضلی است. او مردی فرهنگی و کاردان بود که سالها در قامت رایزن فرهنگی ایران در کشورهای آسیایی از جمله هند خدمت کرده بود و نظر به دغدغه و شناخت خود از آثار مهم فرهنگی کشورها دست به ترجمه آثار بسیاری به زبان فارسی زد. «نگاهی به تاریخ جهان» در سه جلد ترجمه و بطبع رسیده است. بخش اول شامل 95 نامه از «تاریخ باستان» آغاز و تا اواخر قرن هجدهم و تا آستانه انقلابهای بزرگ آن قرن دامه یافته است. بخش دوم 60 نامه در خود دارد و تا جنگ اول جهانی را روایت کرده است. بخش سوم هم 42 نامه شامل دنیای پس از جنگ است. این تقسیمبندی از سوی مترجم صورت گرفته به جهات فنی و عملی کار انتخاب شده است و الا کتاب یک واحد متصل و به هم پیوسته است. ترجمه فارسی این کتاب از روی چاپ چهارم آن که در ژانویه 1949 در لندن انتشار یافت صورت گرفته است و مستقیما از متن انگلیسی برگردانده شده است.
نکته جالب اینکه ترجمه کتاب در سال 1335 پس از اینکه ترجمه کتاب قبلی نهرو تحت عنوان «زندگی من» از سوی محمود تفضلی آغاز شد. نهرو بعد از دریافت کتاب زندگی خود از تفضلی خواست کتاب تازهاش که همین «نگاهی به تاریخ جهان باشد» را ترجمه نماید. نهرو که در آن سال نوشته بود: خوشوقت خواهم شد که شما کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» مرا نیز ترجمه و منتشر کنید. سه سال بعد و در سال 1338 مرحوم تفضلی یک نسخه از ترجمه کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» را به سفیر کبیر هند در تهران تحویل داد تا با حفظ مراتب احترام به دفتر نخست وزیری جایی که جواهر لعل نهرو بر آن تکیه زده بود بفرستند. نهرو پس از دریافت کتاب برای مترجم کتابش در ایران نوشت:
جواهر لعل نهرو برای محمود تفضلی نامهای مینویسد که مضمون آن چنین است: «سفیر کبیر ما در تهران یک نسخه از ترجمه فارسی کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» را که شما ترجمه کرده بودید را برایم فرستاده است. از شما سپاسگزارم و آن را تقدیر میکنم. چون زبان فارسی نمیدانم، شاید نتوانم درباره این ترجمه قضاوت کنم، اما شنیدهام که این کتاب در ایران موقعیت خوبی کسب کرده است و استقبال شایانی از جانب دانشجویان و عموم مردم از آن شده است. امیدوارم این کتاب سبب تفاهم بیشتر میان ایران و هند بشود.»
کتاب همانطور که سفیر کبیر هند به جناب نخست وزیر گفته بود در ایران به شدت مورد اقبال قرار گرفته بود و موفق شد برنده جایزه بهترین ترجمه سال 1338 انجمن کتاب ایران شود. ترجمهای که در پی گذشت پنج دهه از آن اکنون کمی قدیمی و کندخوان به نظر میرسد، اما هنوز قوت و استحکام بیانی خود را در نوشتن جملاتی کوتاه و با افعال و کلمات درست حفظ کرده است.
جواهر لعل و نهرو در ابتدای کتاب نوشته است: «در زندانی بودم که کتابخانهای وجود نداشت و کتابهایی که بتواند مورد رجوع قرار گیرد در اختیار زندانی نیست. در چنین وضعی کتاب نوشتن درباره هر موضوع و مخصوصا درباره تاریخ کاری گستاخانه و دشوار است. در زندان مقداری کتاب به دستم رسید اما نمیتوانستم آنها را با خود نگاه دارم. کتابها میآمدند و میرفتند. بنابراین خودم را عادت دادم که از کتابهایی که میخوانم یادداشت بردارم. دفترچههای یادداشت من که بعد از مدتی تعدادشان خیلی زیاد شده بود در هنگام نوشتن نامهها به کمک من آمدند.
در این زمان فقدان کتابهای خوب که بتواند طرف مراجعه قرار گیرد کاملاً محسوس بود و به همین جهت بعضی دورانها از قلم افتاده و ناگفته ماندهاند. نامههای من شخصیاند و در آنها بسیاری مسایل خصوصی هست که فقط برای دخترم معنی و مفهوم دارد. نمیدانم با آنها چه باید کرد، زیرا بیرون کشیدن آنها کاری نیست که به آسانی امکانپذیر باشد. نهرو مینویسد: روش برخورد من با حوادث مثل کار یک تاریخنویس نیست. اصولا من ادعای تاریخنویسی ندارم. آنچه در این نامهها هست مخلوط ناموزونی است از نوشتههای ابتدایی برای جوانان با بحث و گفتگویی از منظر بزرگسالان.
محور اصلی این کتاب سرزمین هند است. یعنی در کتاب «نگاهی به تاریخ جهان»، نگاه کننده در هند نشسته است. ابتدا به تاریخ دور مینگرد و در بستر زمان جلو میآید تا به تاریخ معاصر خود میرسد. روایت و تحلیل تاریخ از این نوع که نهرو انجام داده است توجه ویژهای به جغرافیای رخدادهای هم دارد. بنابراین آسیا و تقابل تاریخی شرق و غرب دیگر محور اصلی کتاب است. از دیگر ارزشهای کتاب باید به توالی و ارتباط رخدادهای جهان با یکدیگر نام برد.
رویکرد تاریخی اثر درس گرفتن از تاریخ است و در این بین نویسنده هرگز ادای بیطرفی و خنثیمنشی ندارد. او یک هندی اصیل است که در نقل تاریخ کشورش و جهان به استعمار و استبداد از همان ابتدا حساسیت ویژهای نشان میدهد. میتوان گفت «نگاهی به تاریخ جهان» یکی از واقعیترین تاریخهایی است که نوشته شده است. تاریخی به زبان مردمی که عادت کرده بودند حتی تاریخشان را هم غربیها بنویسند.
نظر شما