سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فریبا حیدرپور: آرش آذرپناه، نویسنده خوزستانی با کتاب «سوگنامه زندگان» از انتشارات مهر و دل در دو جشنواره «جایزه احمد محمود» و «جایزه ادبی مستقل واژه» نامزد مرحله نهایی شد. آذرپناه این رمان را ۸ سال قبل نوشت و دوبار ویرایش کرد. تا اینکه در نهایت در سال ۱۴۰۱ به مرحله چاپ رسید. وی تاکنون آثاری چون: شماره ناشناس، کسی به گلدان‌ها آب نمی‌دهد، جرم زمانه ساز و … را در کارنامه کاری خود به ثبت رسانیده است. رمان سوگنامه زندگان به عنوان مهم‌ترین اثرش، رمانی اجتماعی با فضای گفتگوی دیالکتیکی است که در آثار قبلی‌اش کمتر استفاده شده است و درونمایه داستان بر مبنای مضمونی فلسفی و اجتماعی قرار دارد. به بهانه انتخاب این اثر در دو جایزه ادبی، گپ و گفت ایبنا با این نویسنده خوزستانی را بخوانید.
- با توجه به اینکه رمان سوگنامه زندگان مخاطب را شگفت‌زده می‌کند، در خصوص چگونگی شکل گرفتن طرح رمان بگویید؟
اینکه چگونه یک طرح برای رمان بریزیم و به مرحله اجرا برسانیم به زمان مفصل‌تری نسبت به داستان کوتاه نیاز داریم و این زمان برای پروراندن شخصیت و تبدیل به رمان نیاز است. رمان در یک برهه بزرگ‌تر به زندگی شخصیت‌ها می‌پردازد. شرایط در رمان سوگنامه زندگان نسبت به دو رمان قبلی، اولین رمانم و مجموعه داستان شماره ناشناس فرق می‌کرد و من به نسبت شناخته شده‌تر بودم و این موضوع کار را سخت‌تر می‌کرد. دو سال در فضای رمان به نوعی زیسته بودم و با توجه به سابقه ۱۲ سال معلمی و محیطی که در آن قرار گرفته بودم و همچنین تجربه تدریس در دانشگاه، با زیست آدم‌هایی که در آن فضای آموزشی نفس می‌کشیدند، آشنا بودم. مدت‌ها روی طرحی که گوتیک بود، کار می‌کردم و طرح در نمی‌آمد. تا اینکه با بخشی از آن زندگی کردم و فهمیدم این طرح برای اولین بار در یک فضای آموزشی واقعی در می‌آید و این دو ایده با هم پیوستند و رمان نوشته شد.
- در خصوص زمان نوشتن رمان توضیح دهید؟
در واقع من به تدوین رمان اعتقاد ندارم به طور مثال وقتی فصل هشت رمان در ذهن نوشته و تدوین می‌شود، در برگشت برخی فصل‌ها تغییر می‌کند. بنابراین من تلاش کردم در توالی زمانی طبیعی کار را بنویسم. نوشتن یکسره کتاب از اول تا پایان، حدود ۸ ماه طول کشید. البته این زمان جدای از دو سالی است که داستان در ذهنم پرورش یافته بود و حدود ۵ ماه طول کشید تا بازنویسی انجام شد و پس از آن دو سال کار توقیف بود و کتاب به‌دست ناشران متفاوتی چون ثالث، چشمه، روزنه و نیماژ افتاد. وقتی ناشران معروف نتوانستند مجوز بگیرند؛ تصمیم گرفتم که کار را خارج از کشور چاپ کنم و در نهایت یک ناشر تازه کار قبول کرد و مجوز گرفت. هرچند کتاب حاشیه خاصی نداشت، اما به علت اینکه مجموعه «شماره ناشناس» تا اندازه‌ای جنجالی بود، احتمالاً کمی حساسیت برای کتاب در میان بود و بار دیگر در این فاصله تلاش کردم با پختگی بیشتری کتاب سوگنامه زندگان را، در یک ویرایش جدید برخی قسمت‌ها را به‌خصوص تردیدهای راوی درباره مرگ بازنویسی کردم و کتاب منتشر شد و سپس به چاپ دوم نیز رسید.
- با توجه به اینکه شما بیشتر داستان نویس کوتاه هستید از فرآیند و تجربه نوشتن رمان‌های‌تان بگویید؟
تاکنون چند رمان از من منتشر شده و سوگنامه زندگان سومین رمان است. من هنوز خودم را داستان کوتاه نویس می‌بینم. سه کاری که رمان شدند، داستان کوتاه کش آمده نبودند، بلکه رمان اول، پتانسیل رمان را داشت و سبب شد آن را به تفصیل درآورم. زمان نوشتن رمان اول جوان‌تر بودم و حجم داستان کمتر بود. اما بازه زمانی که روایت می‌شد، تعدد شخصیت‌ها و ویژگی‌های فرمی که رمان داشت، آن را از داستان بلند تفکیک می کرد و رمان دیگرم هم دوره گسترده‌ای از زیست چند آدم بود. نوشتن هر فصل از رمان نیاز به انرژی ذهنی عجیب و غریب دارد. نقشه شخصیت‌ها و فصل‌ها را کشیدن و نقاط عطف مشکل است اما برای رمان‌های بعدی کار راحت‌تر شد. در رمان سوگنامه زندگان با توجه به تم ادبیات گوتیک (وحشت) که در رمان دیده می‌شود و در آثار قبلی‌ام نبود، مخاطب احتمالاً با خواندن آن، دچار شگفتی می‌شود. در این رمان کوشیدم تا از یک روایت رئال در داستان به نوعی وحشت بر اساس امور ماوراءطبیعه برسم.
- به نظر می‌رسد مخاطب با خواندن رمان سوگنامه زندگان دچار یک پیچیدگی و ابهام از مضمون داستان می‌شود، این دوگانگی را توضیح دهید؟
مضمون رمان، مرگ و تقابل یا هم‌جواری آن با زندگی نیست. شاید از بین این همه مخاطب فقط تا حالا یکی دو نفر به تم اصلی اشاره کردند. مضمون اصلی رمان ترس است، در مرحله بعد اگر به خرده‌روایت‌ها برسیم، باز به‌نظرم مضامین فرعی‌تر، ساختار بوروکراتیک و مسأله آموزش‌وپرورش است. مرگ می‌رود پشت سر این‌ها، یعنی بیشتر بهانه روایت است و شروع طرح پرسش برای راوی.
- از ویژگی‌های داستان کوتاه نسبت به رمان بگویید؟
داستان کوتاه را خیلی کار تکنیکی ماهرانه‌ای می‌دانم. هرچند ممکن است رمان فضای ذهنی و زمان بیشتری اشغال کند، ولی در داستان کوتاه نویسنده در ۶ تا ۱۰ صفحه و نهایت ۲۰ صفحه فرصت دارد مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد، وحشت زده کند، بگریاند، بخنداند و یا هر اتفاق دیگر. بر همین اساس در آموزش داستان، روی داستان کوتاه تمرکز کرده و تلاش می‌کنم برای هنرجویان ویژگی مبانی داستان کوتاه را تدریس کنم. چون بیشتر داستان نویسان برجسته نکات کلیدی نوشتن رمان‌های آینده‌شان را از روی داستان کوتاه استخراج کردند.
نظر شما