سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ماهرخ ابراهیم‌پور: در مراسم اختتامیه جایزه کتاب سال دفاع مقدس که در اواسط اسفندماه برگزار شد، به پاس تشکیل میز ناشران آجا از امیردریادار حبیب‌الله سیاری تقدیر شد. این اقدام حاکی از آن است که ارتش متوجه کمبودهایی در حوزه نشر شده و درصدد است که با تقویت ناشران ارتشی بعد فرهنگی خودش را تقویت کند.
این اقدام می‌تواند باعث آشکار شدن هر چه بیشتر نقاط قوت و ضعف نشر در ارتش شود و با این حرکت گام‌های مناسبی برای هر چه بارورتر شدن نشر بردارد. چون ارتش در کنار سپاه یکی از بال‌های پررنگ در جنگ تحمیلی بود که نیاز است با چاپ کتاب‌های مناسب این تلاش روشن و به نسل آینده به شکل درخور منتقل شود. یکی از چهره‌هایی که می‌توانیم درباره چندوچون نشر در ارتش با او صحبت کنیم، امیر سرتیپ‌دوم علی‌محمد گودرزی روزنامه‌نگار، مولف و ناشر، دارای مدرک کارشناسی ارشد روزنامه‌نگاری و دانش‌آموختۀ مدیریت راهبردی از دانشگاه عالی دفاع ملی است.
او حدود ۲۰ عنوان اثر در زمینه‌های دفاع مقدس، اجتماعی و فرهنگی و چندین پژوهش راهبردی انجام داده و به رشتۀ تحریر درآورده است. سالیان متمادی سردبیر مجلات صف، سرباز و مدیر انتشارات ارتش بوده است. در حال حاضر نیز رئیس کارگروه دفاع مقدس سازمان عقیدتی سیاسی ارتش است.
- تشکیل میز ناشران ارتش چه تأثیر در ارتقای این ناشران دارد؟
در گذشته تنها ناشر رسمی ارتش برابر مادۀ ۱۴ قانون ارتش، انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش بود که در حوزۀ نشر کتاب و مجلات و سایر تولیدات فرهنگی فعالیت می‌کرد. با تمام محدویت‌های مالی و نیروی انسانی تلاش‌های خوبی صورت گرفت. چند سالی است ناشران متعددی در ارتش به حوزۀ نشر وارد شده‌اند که این تکثر هم می‌تواند حُسن و نقطۀ قوت باشد و هم در مواقعی باعث تشتت و ضعف. تکثر ناشران در ارتش ممکن است به سمت تولید آثار ضعیف، غیرحرفه‌ای و به تعبیری کتابسازی سوق پیدا کند. ازاین‌رو، خوف آن می‌رود که فراوانیِ آثار با این رویکرد، به کیفیت نشر در ارتش لطمه وارد کند. اما نقطۀ قوت و حُسن کار زمانی است که نوعی هم‌افزایی در بین ناشران ارتش صورت بپذیرد و با برنامه‌ریزی هدفمند، از آثار ضعیف، تکراری و موازی‌کاری اجتناب شود.
قطعاً تشکیل میز ناشران ارتش در ایجاد این هم‌افزایی و حرفه‌ای عمل کردن در حوزۀ نشر در ارتش می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. منوط به اینکه اعضای این میز و یا هر اسم دیگری می‌خواهد داشته باشد، از متخصصان نشر و اهل قلم باشند و به ریز و درشت صنعت نشر و تولید کتاب و محصولات فرهنگی واقف باشند.
- به نظرتان اختصاص دادن بودجه در ارتش به نشر تأثیری در ارتقای کیفیت کتاب‌ها دارد؟
ببینید امروزه صنعت نشر یک صنعت پُرهزینه است. به دلیل شرایط تحریم و اوضاع اقتصادی جامعه، هزینۀ تولید کتاب و آثار فرهنگی بالارفته است. خیلی از ناشران که سابقۀ طولانی هم در نشر داشته‌اند یا ورشکست شده‌اند یا سرمایه را به سمت سایر فعالیت‌های اقتصادی پُرسود و زودبازده سوق داده‌اند. در ارتش اوضاع متفاوت است. ارتش یک سازمان دولتی است و قطعاً در تولید کتاب و آثار علمی و فرهنگی مثل ناشران سطح جامعه نگاه تجاری و سودآوری به آثارش ندارد. اغلب این آثار جنبۀ تبلیغی، آموزشی و اطلاع‌رسانی دارد که هزینه‌های آن هم از بودجه‌های مصوب ارتش تأمین می‌شود. پرواضح است چنانچه اعتبارات و بودجۀ بیشتری برای تولید کتاب در ارتش اختصاص یابد، شاهد تولید آثار با کیفیت‌تری از لحاظ محتوا و شکل خواهیم بود.
- تشویق پژوهشگران و مؤلفان نظامی تأثیری در ارتقای کیفیت کتاب‌های چاپ شده در ارتش دارد؟
نزدیک به دو دهه است که سازمان عقیدتی سیاسی ارتش با همین رویکرد، یعنی حمایت از مؤلفان و پژوهشگران نظامی و ترغیب و تشویق آنان برای تولید آثار فاخر نظامی، همایش اندیشه و قلم ارتش را پایه‌ریزی کرده است، این همایش دوسالانه است و تا کنون هشت همایش برگزار شده و آثار خوبی از نویسندگان ارتشی و غیرارتشی دریافت و داوری شده که برگزاری آن در هر دوره رسانه‌ای شده است.
اتفاق جالبی که در این زمینه در چند سال اخیر افتاده این است که در فراخوان‌ها برای شرکت در همایش اندیشه و قلم ارتش، سرفصل‌هایی برای تولید آثار ارائه می‌شود که ارتش در آن حوزه‌ها کمبود و خلأ تولید کتاب دارد. این شیوه باعث شده تا آثاری کاربردی‌تر و کیفی‌تر به همایش راه پیدا کند. آمار و فراوانی به دست آمده از آثار ارسالی در هر همایش، نشان می‌دهد که این اقدام در تشویق پژوهشگران و مؤلفان نظامی مؤثر بوده است.
- چرا به گفتۀ برخی از مؤلفان که با سپاه و ارتش کار می‌کنند گرفتن سند از ارتش دشوارتر است؟
شاید در دوران جنگ تحمیلی و چندسالی پس از آن به دلیل طبقه‌بندی بودن برخی اطلاعات، این حرف درست باشد. زیرا برخی اسناد زمانی باید منتشر شوند که تبعاتی برای ارتش و کشور نداشته باشند. این ملاحظاتی است که در تمامی کشورها لحاظ می‌شود. بی‌شک ارتش این ملاحظات را در نظر می‌گرفت. اما به‌تدریج که از پایان جنگ فاصله گرفتیم، طبقه‌بندی‌های مورد نظر از بین رفت و ارتش هم در تولیدات خود آثاری را منتشر کرد که در گذشته برای نشر آنها موانعی بود، مثل اطلاعیه‌های جنگ تحمیلی که انحصاراً در اختیار ارتش بود ولی بیش از سه هزار اطلاعیه‌ها در ۸ جلد چاپ و انتشار عموم پیدا کرد که سند خوبی برای پژوهشگران و نویسندگان حوزۀ دفاع مقدس است. سازمان عقیدتی سیاسی ارتش در حال حاضر مرکز اسناد بسیار غنی‌ای دارد که مرتب نویسندگان و پژوهشگران نظامی و غیرنظامی به فراخور از آن بهره‌برداری می‌کنند. مضافاً اینکه با مراکزی متعددی چون مرکز اسناد انقلاب اسلامی و سایر مراکز تبادل سند دارد. بنابراین به نظرم در حال حاضر دست‌یابی نویسندگان به اسناد جنگ در ارتش نسبت به قبل سهل‌تر شده است.
- در زمینۀ نیروی هوایی ارتش چه‌قدر جای کار وجود دارد و هنوز موضوعات جذابی است که پژوهشگران به آن ورود نکرده‌اند چرا نیروی هوایی ارتش هنوز برای نسل امروز جذاب است؟
نیروی هوایی به سبب رشتۀ خلبانی و صنعت پیشرفتۀ هوانوردی که روزبه‌روز هم در حال شکوفایی است، قطعاً برای آحاد جامعه، به‌ویژه نسل جوان هم دارای جذابیت است و هم هیجان. این جذابیت برای کودکان و نوجوانان دوچندان است، زیرا در این دوران وقتی از اغلب کودکان و نوجوانان پرسیده می‌شود در آینده دوست داری چه‌کاره شوی؟ بیشتر آنها می‌گویند خلبان. قهرمانی خلبانان ما در جنگ تحمیلی به گواه تمامی رزمندگانِ دوران دفاع مقدس زبانزد است. وقتی یک هواپیمای جنگی ما بر فراز جبهه‌ها حاضر می‌شد، روحیۀ رزمندگان ما چندین برابر می‌شد. چون احساس می‌کردند پشتوانه‌ای قوی دارند. کارکرد نیروی هوایی در ایجاد امنیت هوایی کشور با همکاری پدافند هوایی، آرامش و اطمینان را به جامعه نوید می‌دهد. از این منظر است که در گذشته و حال، نیروی هوایی برای مردم اهمیت و جذابیت داشته است. قهرمانان دفاع مقدس و شهدای نیروی هوایی در جامعه از محبوبیت زیادی برخوردارند. چه با تولید کتاب و چه فیلم سینمایی و یا سریال‌های تلویزیونی، مردم اقبال خوبی به این نوع آثار نشان می‌دهند؛ از جمله شهید بابایی، شهید ستاری، شهید دوران و سایر شهدا و قهرمانان نیروی هوایی در بین مردم کاملاً شناخته شده و محبوب هستند.
پژوهشگران و نویسندگان باید به این حوزه که خواست مردم و قشر جوان است بیشتر ورود کنند. دربارۀ نبردهای هوایی در دوران دفاع مقدس و نقش نیروی هوایی که در ابتدای جنگ با هواپیما به جنگ تانک و حتی نفرات دشمن می‌رفتند تا مانع پیشروی آن شوند، باید بیشتر بنویسند. خیلی‌ها شاید هنوز نمی‌دانند که در روزهای نخست تهاجم عراق تنها نیروی آماده و حاضر به یراق که جلوی هجوم سراسری عراق را سد کرد، نیروی هوایی ارتش بود. به نظرم در این باره کم نوشته و کم گفته شده است. طوری که برخی تحلیل‌گران جنگ هم به دلیل نا آشنا بودن با اتفاقات آن موقع، تصورشان این است که نیروی هوایی کار خاصی نکرده است. این نوع برداشت، تحریف تاریخ جنگ و جفا در حق نیروی هوایی است. هم نویسندگان ارتش و هم غیرارتشی لازم است در این‌باره بنویسند و بیشتر روشنگری کنند.
به‌طور مثال در عملیات فاو نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش توانست با طرح ابتکاری شهید ستاری بیش از ۷۰ هواپیمای دشمن را ساقط کند که در تاریخ جنگ‌های دنیا کم‌نظیر است. ولی در این‌باره کم نوشته و کم گفته شده. شما برخی کتاب‌هایی را که دربارۀ عملیات فاو نوشته شده ملاحظه کنید، راجع به این موضوع مهم سکوت کرده‌اند. این یعنی تحریف تاریخ جنگ و این خطرناک است. بنابراین به نظرم هم خود ارتش در این زمینه باید بیشتر کار کند و هم بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس با ممیزی آثار دفاع مقدس، از تحریف تاریخ دفاع مقدس جلوگیری کند.
_ به نظرتان تاریخ شفاهی نقش بیشتری در شناساندن نقش ارتش در جنگ ایفا کرده یا خاطرات خودنوشت یا خاطرات شفاهی؟
هرکدام از این موارد که فرمودید در یک ظرف زمانی، کارکرد خود را دارد. وقتی که در دوران دفاع مقدس بودیم و یا کمی پس از آنکه فراغ بالی حاصل شد تا نویسندگان از دفاع مقدس و اتفاقات آن بنویسند، تاریخ شفاهی و خاطره‌نویسی کاربرد بیشتری داشت. این نوع آثار در آن مقطع زمانی طرفداران زیادی داشت. هرچقدر از پایان جنگ فاصله گرفتیم، علل و چرایی برخی اتفاقات جنگ مورد سؤال و کنجکاوی مردم قرار گرفت. یعنی چراییِ برخی وقایع و تصمیم‌گیری‌ها برای مردم اهمیت پیدا کرد. در این دوران به نظرم مستندنگاریِ تاریخی و یا کتاب‌هایی با زمینۀ داستان‌های تاریخیِ مستند و رمان‌های قوی، جای تاریخ شفاهی و خاطره‌نگاری را گرفت. امروزه کتاب‌هایی درخصوص عملکرد ارتش و یا حتی سپاه از نظر جامعه اقبال عمومی دارند که با مستندات تاریخی منطبق باشند، هرچه اسم آنها را می‌خواهیم بگذاریم، تاریخ شفاهی، مستند تاریخی یا رمان.
نظر شما