به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، با صدور قطعنامه 598 و پايان جنگ تحميلي، به تدريج مراكز تخصصي براي بررسي و تحليل وقايع جنگ تحميلي توسط سازمان‌هاي دولتي تاسيس شدند و آغاز به كار كردند.
مركز اسناد دفاع مقدس، يكي از اين نهادهاي فعال و موثر در زمينه پژوهش دفاع‌مقدس است. دكتر حسين اردستاني ـ داراي مدرك دكتراي علوم سياسي از دانشگاه شهيد بهشتي و عضو هيات علمي دانشگاه امام حسين(ع) ـ در حال حاضر به عنوان رييس مركز اسناد دفاع‌مقدس فعاليت مي‌كند. وي در بخش ويژه سي‌امين سال پيروزي انقلاب در بيست‌وششمين دوره جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران، به خاطر چاپ و انتشار مجموعه "روز شمار جنگ عراق عليه ايران" مورد تقدير قرار گرفت.
خبرگزاري كتاب ايران، در گفت‌وگو با دكتر حسين اردستاني به معرفي مركز اسناد دفاع‌مقدس و بررسي پژوهش در اين حوزه پرداخته است كه در ادامه مي‌خوانيد:
مركز اسناد دفاع‌مقدس، در چه سالي و توسط چه سازماني تاسيس شد؟
مركز اسناد دفاع‌مقدس كه تا يك سال پيش با نام "مركز مطالعات و تحقيقات جنگ" شناخته مي‌شد، سال 1360 در يك فرايند طولاني مدت به همت دفتر سياسي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و در بخش دفتر جنگ تاسيس شد.
مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، شامل چه بخش‌هايي بود؟
اعضاي اين مركز كه به آن‌ها "راوي" مي‌گفتند، با تحقيقات ميداني در صحنه‌هاي نبرد، همراهي با فرماندهان قرارگاه خاتم، لشكرها و يگان‌ها در زمان عمليات‌ها، به جمع‌آوري و ثبت رويدادهاي آن واقعه مي‌پرداختند. البته فارغ‌التحصيلان دبيرستان مفيد كه دانشجو شده بودند، در اين راه با ما همراهي مي‌كردند.
چرا فارغ‌التحصيلان دبيرستان مفيد را انتخاب كرديد؟
يكي از نيروهاي دفتر سياسي سپاه، در اين مدرسه تحصيل كرده و با اين فارغ‌التحصيلان دوست بود. وي باعث جذب آن‌ها به صورت داوطلب شد كه با ما همكاري مي‌كردند.
راويان مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، چگونه اطلاعات مورد نظر را جمع‌آوري مي‌كردند؟
اين راويان، در تمام جلسات فرماندهان و مكالمات حضوري آنان شركت داشتند و صحبت‌هاي آنان را ضبط مي‌كردند. ثبت و ضبط مكالمات بي‌سيم‌ها شامل وضعيت دشمن و پيشروي نيروها در خاك دشمن در زمان عمليات نيز از فعاليت‌هاي ديگر راويان بود. در واقع آن‌ها از آغاز تا پايان عمليات حضور داشتند و پس از اتمام آن، با مسوولان واحدهاي لشكر مصاحبه مي‌كردند.
با توجه به تصميم‌گيري‌هاي مهم در جلسات محرمانه فرماندهان، آيا راويان نيز در اين نشست‌ها شركت مي‌كردند؟
بله. آن‌ها حتي در جلسات محرمانه هم حضور داشتند. پس از اتمام هر عمليات نيز اسناد مرتبط با آن مانند؛ نقشه، كالك و عكس را جمع‌آوري و با مسوولان واحدهاي لشكر مصاحبه مي‌كردند.
آيا روايان در زمان حضور در صحنه‌هاي نبرد، برداشت‌هاي خود از موقعيت موجود را هم ضبط مي كردند؟
بله. آن‌ها مشاهدات، تحليل‌ها و نظرات خود را در دفترچه‌هايي با عنوان "دفتر راوي" يادداشت مي‌كردند.
به نظر شما نظرات شخصي راويان، ارزش استناد دارد؟
بعد از جمع‌آوري و ثبت وقايع هر عمليات، راويان حاضر در آن موقعيت، در جلسه‌اي به بحث، گفت‌وگو و ارائه گزارش از يگان‌هاي فعال در آن عمليات مي‌پرداختند. علاوه بر اين، همه روايان آموزش‌هاي لازم را براي چگونگي ثبت و ضبط وقايع گذرانده بودند. بنابراين، نظرات شخصي آن‌ها ارزش استناد دارد.
اين فعاليت، تا چه سالي ادامه داشت؟
روايان تا پايان جنگ تحميلي، به ثبت و ضبط حوادث جنگ ادامه دادند. در واقع، كامل‌ترين اسناد مرتبط با دفاع مقدس، در اختيار مركز مطالعات و تحقيقات جنگ است.
اين مركز در حال حاضر، وابسته به چه نهادي است؟
مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، پس از دفتر سياسي معاونت فرماندهي كل و ستاد مشترك سپاه پاسداران و دانشگاه امام‌حسين(ع)، در آذر ماه 1386 به عنوان يكي از رده‌هاي ستاد كل فرماندهي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي انتخاب شد. اين مركز، صرفا" با استفاده از منابع موجود و روش‌هاي علمي، به عنوان مركز تخصصي پژوهشي دفاع‌مقدس فعاليت مي‌كند.
چرا نام "مركز مطالعات جنگ" را به "مركز اسناد دفاع‌مقدس" تغيير داديد؟
اين تغيير نام به ساختار جديد سپاه بر مي‌گردد. مسوولان بر اين عقيده بودند كه تغيير نام مركز مطالعات و تحقيقات جنگ، بهترين راه ممكن براي متمايز كردن آن مركز از نهادهاي ديگر است و باعث بهره‌مندي بيشتر از امكانات موجود مي‌شود.
با توجه به حضور راويان در 8 سال دفاع‌مقدس و ثبت اتفاقات آن دوران، چه ميزان سند، عكس و نوار صوتي بايگاني كرده‌ايد؟
32هزار نوار كاست، 1200 دفتر راوي، ميليون‌ها سند، گزارش عمليات و دستورالعمل و هزاران عكس، فيلم، نقشه و صدها كالك درباره جنگ و شامل وضعيت نيروهاي دشمن و خودي در زمان عمليات‌ها، در مركز اسناد دفاع‌مقدس نگهداري مي‌شوند.
آيا اين اسناد را در قالب كتاب منتشر كرده‌ايد؟
تاكنون هيچ كتاب سندي منتشر نكرده‌ايم. فقط در عرصه اسناد نهادهاي بين‌المللي، كمي فعاليت كرده‌ايم. اما انتشار اين اسناد در برنامه‌هاي آينده مركز اسناد دفاع مقدس قرار دارد.
بيش از 25 سال از جنگ تحميلي گذشته است. به همين دليل، بعضي معتقدند، دليلي براي فعاليت گسترده مراكز پژوهشي دفاع‌مقدس وجود ندارد. براي اين افراد چه پاسخي داريد؟
موضوعات، رويدادها و تحولات اجتماعي، تابع شرايط، موقعيت، اولويت‌ها و خواست‌هاي عمومي‌اند. برخي از اين نيازها، مانند مسكن و غذا با وجود انسان عجين شده و جدايي ناپذيرند. اما كسب آموزش، امري اكتسابي است و به اراده و خواست شخصي بستگي دارد.
دفاع‌مقدس، خارج از اين دو دسته قرار دارد. جنگ تحميلي، از دو جنبه "هويتي" و "سياسي، امنيتي و اجتماعي" قابل بررسي است. ملت ايران، پس از دستيابي به استقلال، آزادي و حكومت دلخواه خود در سال 1357، با جنگي روبرو شد كه ظرف 300 سال گذشته نمونه آن را تجربه نكرده بود. بنابراين، وقايع 8 سال دفاع‌مقدس بايد به شكل‌هاي مختلف بازتوليد شوند تا آثار بازدارندگي جنگ در آينده مورد استفاده قرار گيرد. براي مثال، نهادينه كردن فرهنگ مقاومت در جامعه، تنها با پرداختن به ابعاد و پيامدهاي آن در دوران 8 سال دفاع مقدس امكان‌پذير است.
يعني شما دفاع‌مقدس را مقوله‌اي پايان‌ناپذير و مفيد براي همه دوران‌ها مي‌دانيد؟
دفاع‌مقدس، اتفاق تمام‌شده‌اي نيست. تحقيق و بررسي درباره گذشته، پشتوانه حال و آينده است. جامعه‌پذيري سياسي، ممانعت از انقطاع تاريخي ملت و اتصال گذشته و آينده، نقش و تاثير پژوهش در دفاع‌مقدس را مشخص و روشن مي‌كند.
مهم‌ترين دستاورد جنگ تحميلي، پس از تحمل شرايط سخت تحريم اقتصادي، تكيه به توان بومي و تجربه بشري بوده است. ايران در مقابل محدوديت‌هاي تسليحاتي، آسيب‌ها و تلفات را پذيرفت، اما با به كارگيري ابتكار عمل و شجاعت، خاك كشور را حفظ كرد. به خصوص نيروهاي نظامي بايد به بازخواني و مطالعه نقاط ضعف و قوت دوران جنگ تحميلي بپردازند و آن را تبديل به علم كنند تا جامعه نيز از شكوه و افتخارات آن دوران بهره‌مند شوند.
بيشتر آثار منتشر شده توسط مركز اسناد دفاع‌مقدس يا سازمان‌هاي ديگر، تخصصي اند و براي مخاطبان عام كاربرد ندارند. در اين ميان، سهم جامعه از كتاب‌هاي دفاع‌مقدس را چه مراكزي تامين مي‌كنند؟ آيا اين كار، باعث دوري مخاطبان عام از اين حوزه نمي‌شود؟
مخاطبان كتاب‌هاي مرتبط با 8 سال دفاع مقدس در سطوح مختلفي قرار دارند. مراكز تخصصي دفاع‌مقدس بايد حوزه كاري خود را مشخص كنند. براي مثال، يك سازمان فقط به رويكرد حماسي و فرهنگي دفاع‌مقدس و ديگري به رويكردهاي نظامي،سياسي آن بپردازد. در اين‌صورت هر مركز، سطح مخاطب خاص خود را پوشش مي‌دهد.
البته با توجه به حضور و نقش بسيج و گروه‌هاي مردمي در دوران دفاع مقدس، صرف حضور نظاميان در حوزه پژوهش كافي نيست. تدوين كتاب درباره 8 سال دفاع‌مقدس، امري ملي، اجتماعي است نه سازماني. به عبارت ديگر، موسسات غيرانتفاعي، مراكز علمي و تحقيقاتي نيز بايد با توجه به نياز خود وارد اين حوزه شوند.
به تازگي درس دو واحدي "آشنايي با مباني دفاع‌مقدس" در دانشگاه‌ها ارائه شده است. به نظر شما اين دو واحد براي معرفي دوران دفاع‌مقدس به نسل جوان كافيست؟
متاسفانه هنوز تجزيه و تحليل جنگ به طور جدي وارد دانشگاه‌ها نشده و اين امر، باعث ايجاد شكاف بين دانشگاه و جنگ تحميلي شده است. در صورتي‌كه بسياري از ابتكارات صورت گرفته در دوران جنگ تحميلي در رشته‌هاي پرستاري و مهندسي، قابليت ورود به درس‌هاي دانشگاهي را دارند.
سالانه صدها پايان‌نامه در دانشگاه‌هاي مختلف تدوين مي‌شوند، اما تعداد بسيار كمي به موضوع دفاع‌مقدس مي‌پردازند. مركز اسناد دفاع‌مقدس نيز از تمام پايان‌نامه‌هاي دانشجويي مرتبط با اين حوزه، حمايت علمي و كارشناسي مي‌كند.
يكي از عوامل موفقيت كتاب‌ها و فيلم‌هاي مربوط به جنگ‌هاي جهاني، بيان شكست‌ها و پيروزي‌ها در كنار يكديگر است. اما آثار و فيلم‌هاي دفاع‌مقدسي هميشه به پيروزي‌‌هاي ايران مي‌پردازند. به نظر شما اين حركت در جذب مخاطب تاثير منفي نمي‌گذارد؟
بيان و بازگويي شكست‌هاي ايران در دوران جنگ تحميلي، موجب ضعف مفهوم دفاع‌مقدس نمي‌شود. مسوولان اين حوزه بايد با جامعه ارتباط منطقي برقرار و حقيقت را در آثار خود منعكس كنند.
مركز اسناد دفاع مقدس تنها 15درصد از كتاب‌هاي خود را در بازار به فروش مي‌گذارد. آيا اين حجم كم كتاب بر خلاف هدف همگاني كردن آثار دفاع‌مقدس نيست؟
مركز اسناد دفاع مقدس براي فروش كتاب‌هاي خود محدوديتي قائل نيست و آثار اين مركز، فقط با توجه به نياز مخاطب وارد بازار مي‌شوند.
در حال حاضر، تمركز مركز اسناد دفاع مقدس روي چه آثاري است؟
در گذشته، توجه مركز بر مجموعه‌هاي "اطلس جنگ"، "روزشمارها" و "تحليل عمليات‌ها" متمركز بود كه اين سه محور، تقويت شده‌اند.
اطلس‌ها(نقشه‌ها) شامل اطلس‌هاي شهري، عمليات‌ها و نقشه‌هاي آن‌هاست. روزشمارها نيز به بيان روند وقايع دوران جنگ تحميلي در ابعاد نظامي، عملياتي، سياسي و اقتصادي مي‌پردازند.
چرا مجموعه "روزشمار جنگ ايران و عراق"به صورت نامنظم منتشر مي‌شود؟
تدوين هر مجلد روزشمار، تابع امكان دستيابي به محقق و راوي آن مقطع از جنگ تحميلي است. علاوه بر اين، براي سرعت بخشيدن بيشتر به نگارش روزشمارها، تدوين‌كنندگان و محققان، زير نظر راويان اصلي آموزش ديده و اكنون به نگارش اثر مشغول شده‌اند. به همين دليل، ممكن است براي مثال جلد يازدهم از جلد نهم زودتر آماده انتشار شود.
آيا تعداد مجلدات "روزشمار جنگ ايران و عراق" مشخص شده است؟
بله. اين مجموعه در حدود 60 جلد تعريف شده كه 12 مجلد منتشر شده و 8 جلد ديگر آماده چاپ است.
اين مجموعه با محوريت چه موضوع‌هايي تدوين مي‌شود؟
بررسي محورهاي سياسي، نظامي و اقتصادي دوران دفاع‌مقدس مانند؛ اظهارات دبيركل سازمان ملل متحد و شوراي امنيت، چگونگي پشتيباني جنگ، شناسايي‌ها، عمليات‌ها و شرايط واردات و صادرات ايران به صورت روزانه در "روزشمار جنگ ايران و عراق" جاي داده شده‌اند. عنوان هر جلد بر اساس محتوا و قالب آن انتخاب مي‌شود و منبع بسيار مناسبي براي محققان خواهد بود.
پس از اتمام مجموعه‌هاي"اطلس جنگ"، "روزشمارها" و "تحليل عمليات‌ها"، چه فعاليتي انجام خواهيد داد؟
براي دوره جديد، فعاليت در حوزه‌هاي "تاريخ شفاهي جنگ"، "پژوهش‌هاي جامعه‌محور، موضوعي، غير نظامي و اسنادي"، "ترجمه منابع غير فارسي منتشر شده در خارج از كشور و بالعكس"، توسط مركز اسناد دفاع‌مقدس آغاز شده است.
منظور از "پژوهش‌هاي جامعه‌محور در دفاع‌مقدس" چيست؟
پژوهش‌هاي جامعه‌محور، به معناي به كارگيري زبان و قلم روان، ادبي، غير كليشه‌اي و متفاوت با كتاب‌هاي منتشر شده در حوزه دفاع‌مقدس است. اين روش در تدوين آثار بعدي، مورد توجه محققان مركز اسناد دفاع‌مقدس قرار خواهد گرفت.
به عنوان سوال آخر، چشم‌انداز مركز اسناد دفاع‌مقدس در سال‌هاي آينده را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
تدوين كتاب با ديد جامعه‌محور، اساسي‌ترين هدف مركز اسناد دفاع مقدس خواهد بود. يعني آنچه به عنوان سند در دسترس داريم با قلم تازه‌اي خواهيم نوشت تا سياق كتاب‌ها جامعه‌پسند باشد.
سه‌شنبه ۲۹ بهمن ۱۳۸۷ - ۱۸:۴۵
نظر شما