محمدقاسم فروغی جهرمی؛ دبیر علمی نوزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، ضمن اشاره به ماهیت این رویداد ادبی و فرهنگی، به کیفیت برگزاری این جایزه، ترسیم چشم‌انداز آینده و الزامات آن پرداخت.
این نویسنده و پژوهشگر پیشکسوت حوزه دفاع مقدس، سخنان خود را با چند بیت از غزلیات لسان‌الغیب حافظ شیرازی آغاز کرد.
به کوی میکده هر سالکی که ره دانست
دری دگر زدن اندیشه تبه دانست
زمانه افسر رندی نداد جز به کسی
که سرفرازی عالم در این کله دانست
بر آستانه میخانه هر که یافت رهی
ز فیض جام می اسرار خانقه دانست
هر آنکه راز دو عالم ز خط ساغر خواند
رموز جام جم از نقش خاک ره دانست
وی بیان کرد: اصولا کتاب دفاع مقدس زندگی همه ماست. از ابتدای سال 59 که جنگی آغاز شد و ما در جریان آن هرچه توانستیم تلاش کردیم و آنچه که در آن هشت سال بر ما گذشته و پس از آن هشت سال نیز همچنان در زندگی ما ادامه دارد. کتاب، آینه زندگی است. بنابراین آنچه در کتاب‌ها ثبت می‌شود، خودمان هستیم که امروز، باید هر آنچه نوشته‌ایم، بخوانیم و آنچه بر ما گذشته و آنچه در آینده قرار است اتفاق بیافتد، ثبت کنیم. بنابراین در حوزه کتاب باید ریشه‌ای و پایه‌ای فکر کنیم.
فروغی با تأکید بر تأمل در شعارهایی که رهبر انقلاب برای هر سال انتخاب می‌کنند و اهمیت به‌کارگیری عملی این شعارها در تمام امور کشور، افزود: ما ابتدا برای ورود به برنامه‌های نوزدهمین دوره انتخاب کتاب دفاع مقدس در سخنان مقام معظم رهبری دقت و تأمل کردیم تا ببینیم ایشان مطالبه‌شان از تولید کتاب در کشور چیست. ایشان برای سال‌های پیش‌رو شعار تعیین می‌کنند و چه بسا خیلی از موضوعات که ایشان در طول این سال‌ها مطرح کرده‌اند، مغفول مانده است. شعار امسال «ما مقتدریم» بود. حال می‌خواهیم بدانیم بر چه اساسی ما مقتدریم؟ ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی که در بطن و موجودیت ما مقتدریم وجود دارد، چیست؟ مسلما بسته به داشته‌های زیادی است که در کشور وجود دارد و اساسش به هویت برمی‌گردد و آنچه امروزه به‌عنوان ظرفیت‌ها و داشته‌های زندگی اجتماعی ما ایرانیان و نظام جمهوری اسلامی در داخل و خارج از مرزها وجود دارد، بی‌شک هویت ملی است. هویت ملی، چارچوب مرزی ندارد. هویت ملی ما به اعتقادات اسلامی گره خورده، جهانی است و مرزهای ملی را فرانوردیده و کل جهان را دربرگرفته است، همان چیزی که برای دین اسلام مطرح است. بنابراین اگر به هویت ملی پرداختیم، یعنی باید به حضورمان در همه صحنه‌ها، موقعیت‌ها و شرایط جهان توجه و تأمل کنیم.
دبیر علمی نوزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، گفت: رهبر معظم انقلاب اسلامی می‌فرمایند: «هدف از تشکیل جمهوری اسلامی، حفظ منافع ملی، استقلال، آزادی، عدالت اجتماعی، امنیت ملی و قدرت است. ایدئولوژی هم به دنبال تأمین منافع ملی است و هویت یک ملت محسوب می‌شود.» در تقسیم‌بندی که ایشان برای هویت ملی داشتند به سه مؤلفه اسلام، تاریخ و انقلاب اسلامی اشاره کردند. به نظر من مدرن‌ترین و جامع‌ترین تقسیم‌بندی است که امروز می‌شود برای هویت ملی در هر سرزمینی به آن تأکید شود. شما چیزی خارج از این سه موضوع نمی‌توانید مطرح کنید که جزء هویت ملی ما باشد. زبان، ادبیات، پیشینه، آداب و رسوم، اندیشه و آرمان‌ها و اعتقاداتمان جو تاریخ ماست و با تحولی که در سال 57 صورت گرفت که ریشه در سده‌های قبل داشت، انقلاب اسلامی هویت جدیدی برای این ملت تعریف کرد که این سه مؤلفه تشکیل‌دهنده هویت ملی است و انتخاب کتاب دفاع مقدس در این دوره بر اساس همین مؤلفه‌ها شکل گرفته است.
وی در ادامه با اشاره به استفاده عملی از شعار سال در انتخاب کتاب سال دفاع مقدس، اظهار کرد: ما در دوره هفدهم خیزی برداشتیم برای این‌که کارمان با شعار و هدف همراه باشد. «پاسداشت ثروت ملی»، شعاری بود که از رهبری گرفتیم و در آن دوره با همین عنوان کتاب‌ها را داوری کردیم. تأکید بعدی ایشان روی آثار شاخص بود که بتواند معرف دفاع مقدس باشد. دوره هجدهم با این شعار همراه شد و جمع این دو «هویت ملی و انتخاب اثر فاخر» برای دوره نوزدهم انتخاب شد. بنابراین باید اول به تبیین هویت ملی می‌پرداختیم. در این راستا به مراکز مطالعاتی و پژوهشی که می‌توانستند در این موضوع به ما کمک کنند، مراجعه کردیم. با مراکز مختلف ازجمله اندیشکده پایداری حوزه هنری که برای همین تشکیل شده، جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه علوم انسانی، سازمان‌های ارتش و سپاه و مجموعه‌های پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اساتید برجسته این حوزه و... جلساتی برگزار کردیم تا در قالب یک فعالیت نظری، فرهنگی و عمومی در تبیین هویت ملی به ما کمک کنند و همه با اشتیاق مشارکت کردند تا این کار انجام شود.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس، ادامه داد: اولین قدم را اندیشکده پایداری برداشت. در خانه کتاب نیز جلساتی برگزار شد و از این موضوع استقبال کردند و بیش از 35 نشست در این موسسه برگزار شد. بنابراین با مدنظر قرار دادن شعار هویت ملی وارد نوزدهمین دوره شدیم. غیر از تبیین هویت ملی از طریق نشست‌ها، جلسات داوری تشکیل دادیم که به انتخاب آثار مرتبط با هویت ملی پرداختند.
فروغی در پاسخ به این پرسش که «برخی دوستان مطرح می‌کردند که آیا برای داوری دوره نوزدهم که مربوط به سال 97 و 98 می‌شود، این شعار را در سطح جامعه مطرح کرده‌ایم که با این شعار کار داوری انجام دهیم؟»، گفت: مسلما جواب مثبت است. وقتی رهبری مطلبی را مطالبه می‌کنند، سازمان‌ها که مسئولیت دارند، مجری آن هستند. بنابراین وقتی در سال‌های گذشته، ایشان به این موضوعات اشاره کردند، کسانی که در تولید محتوایی و شکلی حوزه فرهنگی مسئولیت داشتند، موظف بودند که بخشی از کارهای خود را با این موضوع جهت‌دهی کنند. بنابراین اولین اعلام رسمی را از سوی رهبری داشتیم، بعد باید تبیین از سوی سازمان‌ها صورت می‌گرفت. لذا از سوی نوزدهمین دوره انتخاب کتاب دفاع مقدس این شعار پذیرفته شد و کارها بر همین اساس دنبال شد. داوران نیز که از اساتید باتجربه هستند، پذیرفتند که براساس این موضوع، آثار را داوری کنند. همفکری کردند و مبانی برای کارشان تعریف کردند و داوری هم خیلی خوب براساس مؤلفه‌ها انجام شد.
.jpg)
وی با اشاره به اهداف برگزاری جشنواره انتخاب کتاب دفاع مقدس، بیان کرد: کتاب در ذهن نوشته می‌شود، بعد در صفحه کاغذ می‌آید و بهصورت کتاب منتشر می‌شود؛ یعنی ما آغاز آن را نمی‌دانیم و در انتها نیز کتاب موجی در سطح جامعه و جهان و مخاطب ایجاد می‌کند و در نسل‌های مختلف اثر می‌گذارد؛ یعنی ابتدا و انتهای کار نامحدود است. اما برای این‌که بتوانیم کار داوری را انجام دهیم، از انتخاب سوژه و اقدام اولیه ناشر و نویسنده در انتخاب کتاب، کار را آغاز کردیم تا زمانی که نقد و بررسی می‌شود و جامعه مخاطب با آن ارتباط برقرار می‌کنند و حتی در کتابخانه‌ها مورد بهره‌برداری قرار می گیرد. ما همه عناصر را در چرخه انتخاب کتاب دفاع مقدس به‌عنوان یک بسته کامل دیده‌ایم و هیچ نقشی پررنگ‌تر از دیگری نبوده است. بنابراین کار با درنظر گرفتن رویکرد مناسب، محتوای خوب و افراد اندیشمندی که در کار مشارکت دارند، بسته شده است.
دبیر علمی نوزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، درباره کیفیت آثار داوری شده نسبت به دوره‌های قبل و ملاک‌های داوری آثار، توضیح داد: ما با توجه به این‌که روی جلد هیچ‌کدام از کتاب‌ها اسم نویسنده نیامده، با این دید کتاب‌ها را داوری می‌کنیم؛ یعنی در واقع تنها کتاب بررسی می‌شود و به نویسنده در ابتدا توجه نمی‌شود و آنچه در کتاب‌ها وجود دارد، بررسی و داوری می‌شود. انتخاب سوژه، موضوع، تدوین، نثر، صفحه‌آرایی و ... مواردی است که در فرم‌های داوری امتیاز دارند.
فروغی با بیان این‌که کتاب پرمایه دفاع مقدس باید از سوی افراد باتجریه قلم زده شود، افزود: ما حق نداریم آثار نویسنده شاخص یا نام آشنا را کنار بگذاریم و بقیه را داوری کنیم، نویسنده‌های باتجربه قلم بهتر و انتخاب سوژه بهتری دارند و تعاملشان با موضوع و مخاطب بهتر است، ولی در همین یکی دو دوره اخیر، کتاب‌هایی از نویسندگان شاخص داشته‌ایم که انتخاب نشده‌اند. نویسنده‌های معروفی هستند که بعد از اعلام نتایج تماس می‌گیرند که چرا کتابشان انتخاب نشده و مسئولان موظف هستند به آرای داوران برای صحت و سقم ادعا مراجعه کنند و اگر خدای نکرده اعمال‌نظری شده، اقدام شود. این مسائل را می‌توان از طریق گروه‌های داوری دنبال کرد که سیاست‌ها و معیارهایشان را تبیین کنند.
وی با تأکید بر توجه بیشتر به نوقلمان و کشف استعدادهای جدید، گفت: ما می‌دانیم برای این‌که حمایت بیشتری از این جشنواره صورت بگیرد، باید به نوقلمان هم بپردازیم. در یکی دو دوره اخیر این کار را کردیم، اما سیستم و ابزاری نداریم که همه را شناسایی کنیم. اگر یک بانک اطلاعاتی در کشور داشتیم، می‌توانستیم این کار را انجام دهیم. در حال حاضر اطلاعات نسبی داریم و این اطلاعات را از دفاتر استانی بنیاد حفظ آثار دریافت کرده‌ایم و از بین آثار نوقلمان کتاب‌هایی را معرفی کردیم.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس، در پاسخ به برخی انتقادها درباره شعاری بودن آثار دهه 60، اظهار کرد: ازجمله انتقادها این است که می‌گویند، کتاب‌های دهه 60، شعاری است، اما این‌گونه نیست. احساس می‌کنم دوستان تحقیق نکرده‌اند. ما در زمان جنگ نیاز به تهییج، شور و حماسه داشتیم تا مردم را آماده دفاع کنیم. به همین دلیل بعضا ممکن است این‌گونه نوشته‌ها که اصولا کمی تهییجی و احساسی است، وجود داشته باشد که در زمان خودش چنین برداشتی از کارها نبود. همه عرصه‌های موضوعی و مضمونی در زمان شکل‌گیری ممکن است نقاط ضعفی داشته باشند که محقق باید کار را در زمان خودش تحلیل و ارزیابی کند. مگر اکنون کارها استدلالی و فنی و فاخر نوشته می‌شود که این اشکال را به آن دوران وارد می‌کنند؟ امروز هم کارها شاخص و فاخر نیست. یعنی حاصل 40 سال ادبیات، هنوز در ابتدای راه است. در دهه‌های بعد که نویسندگان فرصت بیشتر برای تحقیق پیدا کردند، مسلما خیزی برای نگارش بهتر برخواهند داشت. نویسندگان ما سعی می‌کنند روزبه‌روز کتاب‌های قوی‌تر بنویسند. مسأله اینجاست که مطالبه مخاطب ما روزبه‌روز بیشتر می‌شود. کتاب‌ها غنی شده‌اند، اما جوابگوی مطالبات نیستند. نثر امروز با نثر دهه 60 و 70 قابل‌مقایسه نیست. امروز در حوزه کتاب‌های تحقیقاتی، تاریخ شفاهی، داستان و خاطره پیشرفت کرده‌ایم، اما در زمینه هنر و شعر پیشرفت نکرده‌ایم. بنابراین باید آسیب‌شناسی کنیم و در زمینه‌هایی که پیشرفت قابل ملاحظه صورت نگرفته، سرمایه‌گذاری بیشتر شود و انگیزه‌ها قوی‌تر و حساسیت‌ها بیشتر.
فروغی در بخش دیگری از سخنانش، درباره میزان مشارکت زنان نویسنده در دوره نوزدهم انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، توضیح داد: در این دوره با مشاور امور زنان در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس برای مشارکت در برگزاری نوزدهمین دوره، جلساتی برگزار شد تا دوستان را ترغیب کنیم در این موضوع وارد شوند، اما متأسفانه امکان حضورشان از جانب خودشان مهیا نشد و نمی‌دانم چرا از این فرصت اسنفاده نکردند. البته برخی استدلال می‌کردند که تفاوتی بین مردان و زنان نباید باشد! که اگر چنین باشد، چرا در همه مراکز، مشاور امور زنان یا مجموعه‌هایی برای بانوان تشکیل می‌شود؟ البته در نشست‌هایی که برگزار شد، به نقش زنان در دوران دفاع مقدس و انگیزه‌بخشی در هویت ملی پرداختیم، که نشست‌های پرباری بود.
دبیر علمی نوزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس با اشاره به چشم‌انداز آینده این رویداد ادبی و فرهنگی در حوزه دفاع مقدس، گفت: اگر بخواهیم برای کتاب دفاع مقدس آینده پربارتری داشته باشیم، باید هدف‌گذاری بلندتری داشته باشیم و امکانات، ابزار و نرم‌افزار بهتری در کنار کار بیاوریم. انتخاب کتاب دفاع مقدس خودش ظرفیت یک بنیاد را دارد. ما امروزه نیاز داریم که در استان‌ها به نویسندگان توجه شود. حتی در هر شهر و محله تکریم از نویسندگان را داشته باشیم. این اقدام زیرساخت و برنامه‌ریزی می‌خواهد و باید مشارکت وجود داشته باشد تا یک اقدام جامع در کشور انجام شود. کار به‌خودی خود توسعه و ترویج نمی‌شود.
وی افزود: این اقدام باید در سطوح شهری، منطقه‌ای، استانی و کشوری انجام شود و مستلزم این است که همگان پای کار بیایند. انتخاب کتاب دفاع مقدس صرفا در داخل کشور با یک نگاه ملی صرف نباید انجام شود، بلکه باید نگاه منطقه‌ای، شهرستانی و حتی روستایی داشته باشد و در روستا نیز اگر کسی کتابی می‌نویسد یا کتابی را ترویج می‌کند، باید بتوانیم از او تجلیل و کتاب و اقدامش را معرفی کنیم. در این دوره سعی کردیم همه ناشران را پای کار بیاوریم. امید است در دوره‌های بعد از ره‌آورد همکاری دوستان، قدم‌های بهتری برداریم.
فروغی درباره رویکرد تشکیل گروه مقاومت بین‌الملل در انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، بیان کرد: در سه دوره اخیر گروه مقاومت بین‌الملل اسلامی تشکیل دادیم. اکنون اگر از برخی اندیشمندان بپرسید که مقاومت بین‌الملل اسلامی چیست؟ شاید مطالبی را بیان کنند، اما ما این را بهصورت مانیفست درآوردیم. یعنی مبانی مقاومت بین‌الملل اسلامی را به‌عنوان دستورالعمل در آورده‌ایم و اخیرا این اصول تبیین شده و در ویژه‌نامه منتشر می‌شود. ما مدافعان حرم را از مقاومت جدا دیدیم. از ما درباره مدافعان حرم، مقاومت بین‌الملل، جایزه شهید سلیمانی و جایزه شهید همدانی می‌پرسند، ما به همه موضوعات در سطح کلان توجه داریم و فکر می‌کنیم به همه اینها باید بها داد تا کار توسعه پیدا کند و ترویج شود.
این نویسنده و پژوهشگر، با اشاره به مسأله کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان، توضیح داد: سال‌هاست کتاب‌های این حوزه فقیر است. اگر دانش‌آموز، نوجوان و جوان ما با عناصر فرهنگی که جامعه نیاز دارد، آشنا نباشد، نظام نمی‌تواند با آنها در سنین بالاتر تعامل کند. اینجاست که هویت فردی دچار تزلزل می‌شود. فکر می‌کنم یک اقدام جهادی نیاز است تا تولید کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان را از لحاظ کمی و کیفی افزایش دهیم.
دبیر علمی نوزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس در بخش پایانی سخنانش، گفت: در این دوره سعی کردیم داوران را نسبت به مطالبات مخاطب، جوابگو کنیم. قرار است برای هر گروه داوری نشست‌های تخصصی برگزار شود تا مبانی و اصول کار داوری مورد بررسی و ارزیابی عمومی قرار گیرد. موضوع دیگری که تاکنون در کار ما به آن توجه نشده، اهتمام به زبان فارسی است. البته نه فقط درست‌نویسی، بلکه فرهنگ فارسی‌نویسی که امیدوارم در دوره بعد به این مهم درخور شأن آن توجه شود.
نظر شما