به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از نیویورکر - استیو پُتَش، رئیس و مدیر ارشد اجرایی شرکت اُور-درایو هفته دوم مارس ۲۰۲۰ را در سفری کاری در نیویورک سپری کرد. اُور-درایو پخش‌کننده محتوای دیجیتال ازجمله کتاب‌های الکترونیکی و کتاب‌های صوتی است. پُتَش در نیویورک با دو مشتری ملاقات کرد: کتابخانه عمومی نیویورک و انتشارات هاوتن مفلین هارکوت. او در آن زمان داستان‌های ناراحت‌کننده‌ای از همکارانش در چین درباره محله‌هایی شنیده بود که به‌خاطر شیوع ویروس کرونا تعطیل شده بودند. با بسته‌شدن کتابخانه عمومی نیویورک در ۱۳ مارس، او می‌دانست که کسب‌وکارش احتمالا با تغییرات بزرگی روبه‌رو خواهد شد. این کتابخانه بیانیه‌ای صادر کرد که در آن آمده بود: «در حال حاضر بهترین راه برای خدمت به مشتریان کمک به حداقل رساندن شیوع کووید-۱۹ است؛ اما همچنان به ارائه کتاب‌های الکترونیکی ادامه خواهیم داد.»
تغییر ناگهانی به سمت کتاب‌های الکترونیکی پیامدهای عملی و مالی عظیمی نه‌تنها برای اُور-درایو، بلکه برای کتابخانه‌های عمومی در پی داشت. کتابخانه‌ها می‌توانند کتاب‌های چاپی را به‌صورت عمده از هر فروشنده‌ای که می‌خواهند خریداری کنند و به لطف یک اصل قانونی به نام «حق فروش اول» این حق را دارند که این کتاب‌ها را به صورت رایگان به هر تعدادی از خوانندگان امانت دهند؛ اما حق فروش اول در مورد محتوای دیجیتال صادق نیست. در بیشتر موارد، ناشران کتاب‌های الکترونیکی یا صوتی خود را به کتابخانه‌ها نمی‌فروشند. آنها حق توزیع دیجیتال را به فروشندگان شخص ثالث نظیر اُور-درایو می‌فروشند و افرادی مثل استیو پُتَش حق مولف را به کتابخانه‌ها می‌فروشند. میشل جسکی که مسئول نظارت بر کتابخانه‌های عمومی دنوِر است می‌گوید: «این حقوق اغلب تاریخ انقضا دارند و به‌طور کلی هزینه تامین کتاب‌های الکترونیکی برای کتابخانه‌ها را بسیار بیشتر از کتاب‌های چاپی می‌سازند.» محتوای دیجیتال در زمینه قیمت‌ها قدرت بیشتری به ناشران می‌دهد؛ زیرا به آنها اجازه می‌دهد تا با کتابخانه‌ها متفاوت از سایر خریداران رفتار کنند. سال گذشته کتابخانه عمومی دنور پرداخت‌های دیجیتال خود را بیش از ۶۰ درصد افزایش داده، به ۲.۳میلیون رساند و حدود یک‌سوم بودجه مجموعه‌های خود را صرف محتوای دیجیتالی کرد که سال قبل از آن تنها ۲۰ درصد بود.
تعداد معدودی فروشنده شناخته‌شده برای کتاب‌های الکترونیکی وجود دارد، ازجمله بیبلیتیکا، هوپلا، اکسیس ۳۶۰ و کتابخانه عمومی دیجیتال غیرانتفاعی امریکا. اما اُور-درایو بزرگ‌ترین آنهاست. شرکتی که اپلیکیشن محبوب Libby را ارائه کرده و آن‌طور که در توضیحات این برنامه در اپل‌استور آمده «این امکان را به شما می‌دهد که با قیمت مناسب یا رایگان به کتاب‌های الکترونیکی، کتاب‌های صوتی و مجلات دسترسی پیدا کنید.» بخش عمده درآمدهای اُور-درایو از اضافه‌بهای محتوای دیجیتالی به دست می‌آید که به مدارس و کتابخانه‌ها ارائه می‌دهد. با گذار کتابخانه‌ها و مدارس به کتاب‌های الکترونیکی، ارزش این شرکت به سرعت افزایش پیدا کرد. راکوتِن، سازنده کتابخوان الکترونیک کوبو، سال ۲۰۱۵ اُور-درایو را بیش از ۴۰۰میلیون دلار خرید و سال گذشته آن را به شرکت خصوصی کی.کی.آر فروخت. جزئیات این فروش به صورت عمومی اعلام نشده؛ اما راکوتن مبلغ سود خود را حدود ۳۶۵میلیون دلار گزارش کرد.
در روزهای اول قرنطینه، کتابخانه عمومی نیویورک شاهد افزایش دانلودها بود که این امر منجر به طولانی‌شدن زمان انتظار برای کتاب‌های معروف می‌شد. در واکنش به این رویه، کتابخانه نیویورک خوانندگان را به امانت‌گرفتن سه کتاب و سه درخواست برای لیست انتظار در یک زمان محدود کرد و تقریبا تمام بودجه چندمیلیون دلاری خود را به محتوای دیجیتال اختصاص داد. تا پایان ماه مارس، ۷۴درصد از کتابخانه‌های امریکا در نتیجه بسته‌شدن کتابخانه‌ها به خاطر شیوع کرونا، از گسترش خدمات دیجیتال خود خبر دادند. پُتَش می‌گوید: «کتاب‌های الکترونیکی حالا دیگر فقط یک چیز نیستند؛ آنها تنها چیز ما هستند.»
سال گذشته، بیش از ۱۰۰ سیستم کتابخانه‌ای، هرکدام حدود یک‌میلیون کتاب را در کاتالوگ اُور-درایو بررسی کرده و این شرکت رقم بهت‌آور ۴۳۰ میلیونی را برای امانت‌دهی کتاب گزارش کرد که نسبت به سال گذشته یک‌سوم افزایش داشته است. این در حالی است که شرکت بارنز اند نوبل که بیش از هر کتابفروشی دیگر در امریکا دارای فروشگاه‌های خرده‌فروشی است، سالانه حدود ۱۵۰ میلیون کتاب چاپی می‌فروشد.
رونق امانت‌دهی دیجیتال به بسیاری از خوانندگان کمک کرده؛ اما روند نگران‌کننده‌ای را نیز تسریع کرده است. کتاب‌ها، مثل موسیقی، فیلم و برنامه‌های تلویزیونی چیزهایی هستند که کتابخانه‌ها و خوانندگان دیگر مالک آنها نیستند، بلکه به‌طور موقت از شرکت‌های مالک به امانت گرفته می‌شوند.
شرکتی که به اُور-درایو تبدیل شد، اواسط دهه هشتاد به عنوان یک شرکت دیجیتال‌سازی اسناد در حومه‌ای از کلیولند شروع به کار کرد. در سال ۲۰۰۰ اُور-درایو به ناشران کمک کرد تا فروشگاه‌های آنلاین راه‌اندازی کنند و کتاب‌های الکترونیکی را مستقیما از طریق بازار خود به مصرف‌کنندگان بفروشند. این شرکت همچنین چند ناشر را متقاعد کرد تا مجوز کتاب‌های الکترونیکی خود را به کتابخانه‌ها بدهند. در آن زمان، شش ناشر بزرگ مایل به فروش کالاهای خود از طریق خرده‌فروشان آنلاین نظیر آمازون بودند که کتابخوان الکترونیک خود به نام کیندل را سال ۲۰۰۷ ارائه کرد. اما رفته‌رفته، این شش ناشر حقوق دیجیتال خود را تحت مدل «یک نسخه، یک کاربر» به کتابخانه‌ها فروختند. به این صورت که به محض اینکه خواننده یک کتاب الکترونیکی را پس می‌داد، خواننده بعدی می‌توانست آن را امانت بگیرد، بدون آنکه تاریخ انقضایی در کار باشد. در واقع در ابتدا سعی می‌کردند آنچه را که در مورد کتاب‌های چاپی اتفاق می‌افتد تکرار کنند.
در سال ۲۰۱۱ هارپرکالینز مدل جدیدی از امانت‌دهی را معرفی کرد که پس از ۲۶ بار امانت‌دادن، کتابخانه می‌بایست دوباره کتاب را خریداری می‌کرد. ناشران خیلی زود تغییرات دیگری ارائه کردند؛ از مجوزهای دوساله تا نسخه‌هایی که چند خواننده به‌طور همزمان می‌توانستند از آن استفاده کنند که سود آنها را افزایش می‌داد و این امکان را به وجود می‌آورد که کتابخانه‌ها انواع مختلف کتاب را به روش‌های متفاوت خریداری کنند.
برای روشن‌شدن اقتصاد امانت‌دهی کتاب‌های الکترونیکی می‌توانیم به رقم‌های کتابخانه عمومی نیویورک در رابطه با «سرزمین موعود»، کتاب خاطرات باراک اوباما، در ژانویه ۲۰۲۱ نگاه بیندازیم. در آن زمان سیستم کتابخانه ۳۱۰ مجوز دائمی کتاب صوتی با قیمت ۲۹ هزار و ۴۵۰ دلار و ۶۳۹ مجوز یک‌ودوساله با قیمت ۲۲هزارو۵۱۲ دلار خریداری کرده بود. مجموع این حقوق دیجیتال برابر با حدود ۳۰۰۰ نسخه کتاب الکترونیکی است که مصرف‌کننده هر نسخه از آن را حدود ۱۸ دلار خریداری می‌کند؛ و این تازه جدای از نسخه چاپی است که کتابخانه تهیه کرده است.
قیمت بالای مجوز کتاب‌های الکترونیکی در بلندمدت می‌تواند برای کتابخانه‌ها غیرقابل‌پذیرش باشد. ماریا باستیلوز، سردبیر موسسه انتشاراتی بریک‌هاوس، اخیرا در هفته‌نامه نِیشن گفت کتابخانه‌ها می‌بایست تنها یک بار برای کتاب‌های الکترونیکی هزینه پرداخت کنند: «این سیستم درست نیست و باید تغییراتی در آن ایجاد شود. هدف کتابخانه حفظ و نگهداری است و برای این حفاظت، کتابخانه باید مالک کتاب باشد.»
احتمالا خوانندگان آتی بیشتر به محتوای دیجیتال روی خواهند آورد؛ اما شاید روند دسترسی دیگر شبیه چیزی که حال در جریان است، نباشد. اودیبل، که متعلق به آمازون است، همین حالا هم گوش‌دادن به کتاب‌ها را بیشتر به پخش جاری تبدیل کرده و مشترکین بدون نیاز به خرید جداگانه، به فهرستی از کتاب‌های صوتی متنوع دسترسی پیدا می‌کنند. میرلا رانچویچ، مشاور قدیمی انتشارات و کتابخانه‌ها می‌گوید: «ما از مالکیت کتاب‌ها فاصله گرفته‌ایم و به سمت دسترسی رفته‌ایم. کتاب‌های الکترونیکی، آن‌طور که ما می‌شناسیمشان، دوام نخواهند یافت. امانت‌دهی به کتابخانه‌ها زمانی یک نوآوری محسوب می‌شد که به گسترش سواد و رواج کتاب‌خوانی کمک می‌کرد. کتابخانه‌ها باید به نوآوری خود ادامه دهند؛ برای مثال با آزمایش قالب‌های جدید و مدل‌های مجوزگیری با همکاری ناشران مستقل و بین‌المللی. قدرت کتابخانه‌ها بیش از آن چیزی است که تصور می‌شود.»
دوشنبه ۱۵ شهریور ۱۴۰۰ - ۰۷:۰۰
این روزها به‌طور فزاینده‌ای شاهد این پدیده هستیم که کتابخانه‌ها مالک کتاب‌ها نیستند، بلکه آنها را از شرکت‌های مالک امانت می‌گیرند.
نظر شما