به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قزوین، مدت‌ها است که فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی در کشور در تسخیر دنیا مجازی قرار گرفته است و آمار نگران‌کننده کارشناسان، خبر از سرانه ناامیدکننده مطالعه در کشور می‌دهد. دیر نیست زمانی که فاصله با این یار مهربان دیرینه تبدیل به قهر همیشگی شود و این در حالی است که حتی با رشد روزافزون فنّاوری شاخص فرهنگ مطالعه، یکی از شاخص‌های ارزیابی توسعه در جهان است که در صورت عدم تدبیر ایران از این حیث به نقاط پایین‌تری سقوط خواهد کرد.

عوامل بسیاری در این بی‌مهری و فاصله با این یار مهربان دخیل هستند که البته در این گزارش قصد پرداختن به آن را نداریم؛ اما بالا رفتن هزینه‌های انتشار و چاپ کتاب  و به تبع آن قیمت کتاب، بهانه‌ای شده که سهم این کالای مهم فرهنگی در سبد خانوار روزبه‌روز کمتر شود. با این وجود هنوز هستند کسانی که کتاب همچنان برایشان اولویت‌دار است و ترجیح می‌دهند این بهانه را دستاویز قرار نداده و به‌جای اینکه کتابی را بخرند، آن را از کتابخانه به امانت بگیرند از این رو می‌توان گفت کتاب، کتابخانه، کتابدار و کتاب‌خوان ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند.

کتابخانه‌ها می‌توانند به‌عنوان منبع و مرجع کاملی از کتاب‌ها تا حد زیادی پاسخگوی مشتاقان به قدم زدن‌هایی از جنس ورق زدن در کوچه‌باغ کتاب و لمس و  بوئیدن کاغذ را پاسخ گوید. در این میان، کتابدار خوب، می‌تواند لقب این آخرین اولویت در جامعه را تغییر دهد و کتاب خواندن جایگاه واقعی خود را پیدا بکند.

در شرایطی که برخی کتابخانه‌ها به‌ دور از خوش‌سلیقگی با کتابدارانی خموده که تنها به‌واسطه وظیفه و در ساعات اداری در کتابخانه حضور می‌بابند، اداره می‌شوند، هستند کتابدارانی که رنگ و بوی کلماتِ کتاب‌ها در آنها رخنه کرده است، مردم را می‌شناسند، قدر کتاب را می‌دانند و در ارائه دانش به مردم خِسّت به خرج نمی‌دهند.

«محمود سیاهکالی مرادی» کتابدار باسابقه کتابخانه حسن صباح شهر راز میان، واقع در 45 کیلومتری قزوین، یکی از فعالان عرصه کتاب و کتابداری است که با فحوای کلام و سنجیده گفتن و خوش‌سخنی، نشان می‌دهد ذهن و زبانش با کتاب دوستی دیرینه دارد.

او که از جنس مردم این شهر است و طی 25 سال خدمت در این کسوت نقش بسزایی در ترغیب و تشویق ساکنان بخش الموت غربی به فرهنگ کتاب‌خوانی داشته و با ورق ورق کتاب‌های این کتابخانه زندگی کرده است، با ما به گفت‌وگو نشست که ماحصل این گپ و گفت در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

لطفا کتابخانه حسن صباح را معرفی کنید.

کتابخانه حسن صباح راز میان، در سال 1373 در زمینی که توسط مردم این روستا اهدا شد، توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت ساخته شد و در حال حاضر جمعیت 108 روستا را تحت پوشش قرار می‌دهد و دارای 20 هزار نسخه کتاب و 18 هزار عنوان است که از این بین، بخش پرمخاطب کودک آمار 3000 عنون را به خود اختصاص داده است.

استقبال مردم منطقه از کتاب‌های این کتابخانه چگونه است؟

منطقه فرهنگ‌پرور الموت، زادگاه چند نویسنده مطرح کشوری است و خوشبختانه مردم این خطه به‌ویژه قشر کودک و نوجوان گرایش بسیاری به کتاب خواندن دارند و تمام تلاش ما سوق دادن مردم این منطقه به کتابخانه است و سعی شده کودکان اینجا از سنین کودکی با کتاب عجین شوند و خوشبختانه تا حدود زیادی نیز موفق بوده‌ایم و شاهد حضور و بهره‌مندی دو الی سه نسل از مردم این منطقه در کتابخانه حسن صباح بوده‌ایم، پدران و مادران امروز که همراه با فرزندانشان به کتابخانه می‌آیند، سال‌های نه چندان دور خود دانش آموزانی بودند که همراه معلم‌هایشان به کتابخانه می‌آمدند.

چه عناوین و کتاب‌هایی در این کتابخانه موجود است؟

کتابخانه حسن صباح راز میان از حیث عناوین، غنی است و تلاش شده قفسه‌های آن با در بر داشتن همه نوع کتاب از جمله علوم خالص، تاریخ، ادبیات، جغرافیا، هنر و درسی پاسخگوی نیاز و سلایق تمام اقشار باشد. همچنین تلاش شده تمام تالیفات و کتب چاپ شده درخصوص تاریخ، محصولات و فرهنگ و گویش و زبان و زندگی مردم این منطقه گردآوری شود تا هم افراد بومی و هم مسافران با منطقه الموت بیشتر آشنا شوند.

فاصله گرفتن از کتاب در دوران همه‌گیری و محدودیت‌های ویروس کرونا در این منطقه تا چه حد ملموس بود؟

کویید 19 تهدیدی بوده که در بخش کتابخوانی باعث افزایش بسیار زیاد و قابل لمس فاصله مردم با کتابخانه‌ها شد، تمام تلاش ما طی سال‌های اخیر ترغیب کودکان و نوجوانان به حضور در کتابخانه و محدود کردن گذران اوقات مردم در فضای مجازی بود، اما این مهمان ناخوانده ناشناس باعث شد طیف زیادی از قشر معصوم و الگوپذیر جامعه هر چه بیشتر وارد دنیای ناشناخته و بدون حد و مرز و فیلترِ مجازی شوند و بو و لمس کاغذ را فراموش کنند. مطمئنا از این پس بازگشت کتابخوان‌های قدیم به اجتماع و کتاب خواندن به‌سختی میسر خواهد بود.

کتابخانه حسن صباح، تنها محلی برای ارائه کتاب به علاقمندان است یا به یک مرکز فرهنگی فعال هم تبدیل شده است؟

خیر، طی 25 سال خدمت خود در این کسوت سعی کرده‌ام اتفاقات خوبی برای مردمم رقم بزنم، کودک بشوم و با کودک کتاب بخوانم و پای حرف‌های نوجوانان و جوانان بنشینم و آنها را درک کنم، حسن صباح خانه کتاب نیست، مامن همه است حتی افراد بیگانه با کتاب، که پس از مدت‌ها و رفت‌وآمد به این مکان، با کتاب مانوس شده‌اند.

سعی کرده‌ام با برگزاری جلسات، مسابقات و برنامه‌های فرهنگی تمامی سنین را از به این مکان امن دعوت بکنم و پای صحبت‌های هم بنشینیم، از هم یاد بگیریم و یاد بدهیم. ما امید داریم تصمیم‌گیران و متولیان امر فرهنگ برنامه‌های خوبی برای دوران پس از کرونا داشته باشند و با برگزاری برنامه‌های مناسب، فاصله‌ی ایجاد شده رفع شود.

از نکات بارز این کتابخانه فضای بصری زیبای محوطه و فضاسازی داخلی آن است. فکر می‌کنید توجه به این مسائل در جذب افراد به کتابخانه‌ها تاثیرگذار است؟

یکی از علت‌هایی که مردم ما کتابخوان نیستند، بی‌حالی و بی‌رمقی کتابخانه‌هاست. کتابخانه‌هایی که به جای جذب کتابخوان‌ها و مخصوصا جذب مردم به کتاب، آنها را فراری می‌دهند. از این رو تلاش شده در محوطه داخلی این کتابخانه از تمام فضاها به نحو احسن استفاده شود.

از نقاط بارز و مثبت این کتابخانه اختصاص فضایی ویژه کودک است، زیرا اعتقاد دارم با توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر روی کودکان و نوجوانان، به‌راحتی می‌توان آمار کتابخوانی ایرانیان آینده را رونق بخشید. سعی شده با کمی خلاقیت بخش آنها از بخش بزرگسالان جدا و از رنگ‌های بسیار شادتر و جذّابتر استفاده شود. در کنار کتاب، چند اسباب‌بازی و وسیله سرگرمی نیز برای آنها به کار گرفته شده که موجب علاقه‌مندی آنها به محیط کتابخانه و کتاب بوده است.

در محوطه سازی این کتابخانه می‌توان رنگ و بو و شرایط بومی و منطقه‌ای سرسبزی الموت را مشاهده کرد؛ درختی برای ساخت این کتابخانه قطع نشده است و درختان محوطه سایبان کتابخوانان هستند. فضاسازی کتاب‌خانه حسن صباح نه‌تنها کتابخوان را فراری نمی‌دهد بلکه از درِ ورودی به استقبال کتابخوانان می‌رود.

نقش کتابداران در جذب مخاطب را تا چه میزان می‌دانید؟

بدون اغراق می‌توان گفت بهترین جاذب برای کتابخانه‌ها، کتابدار‌ان هستند؛ چون کسی که در کتابخانه کار می‌کند، بایستی علاوه بر کتابخوان بودن، یک فرد شریف، علاقمند و مشتاق نیز باشد و اینقدر با کتاب‌ها آشنایی داشته باشد که بتواند در صورت درخواست مراجعه‌کنندگان مبنی بر راهنمایی، در هر زمینه‌ای چند کتاب خوب را معرفی کند. یک کتابدار به علت اینکه با گروه‌های سنی و سلایق مختلف روبه‌رو است، باید یک مشاور هم باشد.

آیا با طرح کتابخانه‌های سیار موافقید؟ و فکر می‌کنید منطقه الموت به آن احتیاج داشته باشد؟

با توجه به پراکندگی منطقه الموت و فصلی بودن شغل کشاورزی، ممکن است در برخی از فصول تردد به کتابخانه برای بسیاری از کتابخوانان فراهم نباشد، از این رو راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار می‌تواند تا حد زیادی دسترسی همه را به کتاب فراهم کند و عدالت فرهنگی و اجتماعی برای تمام مردم کشور چه که در شهر است و آنکس که در مناطق دور است فراهم شود.

و سخن پایانی؟

متاسفانه کتاب در حال تبدیل شدن به کالای لوکس و کتابخوانیِ نمایشی شده است. بسیاری از مراجعان به کتابخانه‌ها دانش‌آموزان کنکوری هستند. متاسفانه کودکان و نوجوانان ما زمان زیادی را در فضای مجازی می‌گذرانند و از کتاب فاصله گرفته‌اند. فاصله‌ای که بسیار زود شاهد تاثیرات منفی آن خواهیم بود. بالا بردن سرانه مطالعه نیازمند همت جمعی و ورود متولیان و مسئولان امر و خانواده‌ها به حوزه کتابخوانی است. فرهنگ کتابخوانی باید در تمام اعضای خانواده تزریق شود و خانواده‌ها کتاب را به‌عنوان دوستی مهربان به کودکان معرفی کنند.