خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)_ شهید دکتر محمد مفتح با وجود این‌که از علمای تراز اول حوزه اندیشه و دین بود در میان مردم بیشتر به عنوان چهره‌ای سیاسی شناخته شده است. در واقع، این شهید بزرگوار در حوزه‌های دین و فلسفه چهره درخشانی بود اما کمتر به این جنبه شخصیتی ایشان پرداخته شده است.
 
به مناسبت 27 آذرماه، سالروز شهادت دکتر محمد مفتح، با فرزند ایشان حجت‌الاسلام والمسلمین دكتر محمدهادی مفتح عضو هیات علمی و مدير گروه علوم قرآن و حديث دانشگاه قم، به گفت‌وگو نشسته‌ایم که نتیجه آن را با هم می‌خوانیم:

 شخصیت علمی شهید  دکتر  محمد مفتح با توجه به فعالیت‌های سیاسی که داشتند، تا اندازه زیادی مغفول مانده است. لطفا قدری درباره شخصیت و چهره علمی ایشان توضیح دهید.

شهید مفتح به واسطه فعالیت‌های سیاسی پرباری که در تاریخ انقلاب ایران و حضور فعال و پرثمر در آغاز مبارزات در سال 1341 تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشتند، در جامعه بیشتر به عنوان یک شخصیت سیاسی شناخته شده‌اند تا چهره‌ای علمی و دینی. ایشان به طور معمول با فعالیت‌های سیاسی، برگزاری نماز عید فطر و راهپیما‌یی‌‌هایی که به رهبری ایشان برگزار می‌شد در جامعه معرفی می‌شوند اما در پس این چهره سیاسی و مبارز، شخصیتی علمی نهفته است. شهید مفتح از بزرگان حوزه دین و اندیشه و از شاگردان امام خمینی(ره)، مرحوم آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله گلپایگانی و مرحوم علامه طباطبایی بودند.

مرحوم علامه طباطبائی(ره) زمانی که با مراجعات فراوان روبه‌رو می‌شدند و خودشان فرصت پاسخگویی به سوالات مردم را نداشتند، مراجعان را به دو نفر از شاگردان خود که از لحاظ علمی مورد تایید بودند و علامه آن‌ها را فیلسوف مطلع و مسلط می‌خواندند، ارجاع می‌دادند. این دو شاگرد، یکی شهید دکتر مفتح و دیگری آیت‌الله جوادی آملی بودند. این نکته جایگاه علمی شهید مفتح را نزد علامه طباطبائی نشان می‌دهد. امام خمینی (ره) و مرحوم آیت‌الله بروجردی نیز از افرادی بودند که تأییدکننده جایگاه علمی شهید مفتح بودند.

جایگاه شهید مفتح در دیدگاه آیت‌الله بروجردی تا اندازه‌ای است که پس از مراجعت شهید مفتح از سفر حج، آیت‌الله بروجردی به منزل وی آمدند. این موضوع بیانگر جایگاه رفیع علمی این شهید بزرگوار است. این جایگاه علمی مورد تایید آیت‌الله گلپایگانی و هم‌درسان ایشان مانند مرحوم آیت‌الله شبیری زنجانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله فاضل لنکرانی و آیت‌الله مشکینی بود. آیت‌الله شبیری زنجانی درباره مقام علمی شهید مفتح گفته‌اندکه «مقام ثبوت شهید مفتح در مسایل علمی بسیار بالا بود.»

از دکتر مفتح کتابی مبنی بر اندیشه دینی و فلسفی وی باقی مانده است؟

با توجه به این‌که شهید مفتح از شاگردان علامه طباطبائی(ره) و مرحوم آیت‌الله محقق داماد بودند مطابق با  موقعیت زمانه به مباحث معقول می‌پرداختند اما به مباحث فلسفی هم توجه می‌کردند. کتابی به نام «منطق روش اندیشه» به قلم شهید مفتح که می‌توان آن ‌را بهترین کتاب برای علاقه‌مندان منطق نامید، از کتاب‌های معتبر حوزه منطق است. البته اثر علمی و اصلی شهید مفتح «تعلیقه بر اسفار ملاصدرا» است که با عنوان «احسن التعالیق و احسن الشروح بر اسفار ملاصدرا» نگاشته شد. این کتاب در زمان حیات شهید مفتح آماده شده بود اما پس از آغاز مبارزات سیاسی ایشان، مجوز انتشار در داخل ایران صادر نمی‌شود و کتاب همان‌گونه باقی می‌ماند و بعد‌ها پس از مواجهه شهید مفتح با امام موسی صدر که از دوستان ایشان در دوران طلبگی بودند، به پیشنهاد امام موسی صدر این کتاب را در دهه پنجاه به مصر می‌برند تا در این کشور چاپ کنند. شهید مفتح با امکانات محدود آن زمان اقدام به تبدیل رسم‌الخط فارسی کتاب به عربی کردند اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مفقود شدن امام موسی صدر و شهادت دکتر مفتح و قطع شدن رابطه ایران و مصر، معلوم نشد که کتاب به کدام انتشارات در قاهره سپرده شد تا این‌که من چند سال پیش با جمع‌آوری دست‌نوشته‌های باقی مانده از شهید مفتح حدود یک چهارم از این کتاب را گردآوری کردم و پس از تحقیق روی این متن، این کتاب سال گذشته از سوی انتشارات بوستان کتاب قم با عنوان «تعلیقه‌ای بر اسفار ملاصدرا» منتشر شد. به تصور من، این کتاب یک چهارم از متن کتاب اصلی شهید مفتح است.

آیا کتاب‌های دیگری هم به قلم شهید مفتح به یادگار مانده است؟

شهید مفتح به تعبیر آیت‌الله سبحانی بیشتر از این که نیاز به نوشتن را احساس کند، اعتقاد داشتند به تربیت نویسنده نیاز است. بنابراین پیش از پیروزی انقلاب در زمانی که در قم زندگی می‌کردند تعدادی از طلاب جوان خوشفکر و خوش‌قلم را جمع کردند و گروهی را به عنوان انجمن علمی اسلا‌م‌شناسی تشکیل دادند. آثاری به هر یک از این طلاب جوان واگذار می‌شد و آن‌ها نیز آن را ترجمه می‌کردند و در اختیار دکتر مفتح قرار می‌دادند و با مقدمه ایشان چاپ می‌شد. حدود 10 شماره از این کتاب‌ها چاپ شد که بعدها ساواک این انجمن را تعطیل کرد و هریک از شاگردان شهید مفتح در آن انجمن از نویسندگان مشهوری شدند، مانند مرحوم مصطفی زمانی. 

همچنین از خود شهید مفتح کتاب«روش اندیشه در منطق»،«تعلیق بر اسفار» و رساله دکترای ایشان با عنوان «حکمت الهی در نهج‌البلاغه» و«آیات و اصول اعتقادی قرآن» و چند کتاب دیگر به یادگار مانده است. 

جناب مفتح، شما به عنوان فرزند این شهید بزرگوار چه خاطره‌ای در حوزه مطالعاتی از ایشان دارید و اکنون چه سیر مطالعاتی را دنبال می‌کنید؟

من فارغ‌التحصیل رشته مهندسی برق هستم اما با توجه به این‌که شاهد مطالعات مرحوم پدرم در حوزه دین بودم، در رشته علوم قرآن و حدیث ادامه تحصیل دادم و اکنون در رشته خارج فقه مشغول تدریسم. عمده سیر مطالعاتی من در مباحث قفه حکومتی و مباحث قرآن و حدیث است که در واقع، ادامه‌دهنده روند مطالعاتی دینی مرحوم پدرم بوده‌ام.

با توجه به این‌که شهید مفتح از شاگردان خاص علامه طباطبائی بودند آیا تئوری خاصی در فلسفه داشتند؟
نوآوری در مباحث علمی مساله‌ای طبیعی است و هر متفکری ممکن است در مباحث علمی، کلامی، فقهی و فلسفی نوآوری و ابداعاتی داشته باشد اما این‌که مکتب جدیدی پایه‌گذاری شود به راحتی ممکن نیست. حتی مرحوم علامه طباطبائی با این‌که ابداعاتی در حوزه فلسفه داشتند، مکتبی را پایه‌گذاری نکردند. شهید مفتح نوآوری به معنای ابداع تئوری که منجر به تحول فلسفه شده باشد، نداشته‌اند اما در همان کتاب تعلیقه بر اسفار ملاصدرا نوآوری‌های فلسفی ویژه‌ای به چشم می‌خورد. در مقدمه کتاب بیان شده که برخی مطالبی که در کتاب آورده شده‌اند، مطالب جدیدی‌اند که توسط شهید مفتح ارایه شده اند.

آیا از آثار کتابخانه شخصی دکتر مفتح استفاده عمومی صورت می‌گیرد؟
از آن‌جا که کتاب‌های کتابخانه شخصی شهید مفتح، آثار مرجع‌اند، به دانشکده الهیات دانشگاه تهران اهداء شده‌اند. این کتاب‌ها می‌تواند مورد استفاده دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند به حوزه فلسفه و الهیات قرار گیرند.