نخستین فارغ‌التحصیل دارالفنون، محمدصدیق‌خان قاجار نام داشت که در رشته توپخانه تحصیل کرد. از نخستین گروه دانش‌آموختگان این مدرسه، عباس‌خان بود که ملقب به مهندس حضور یا مشاورالدوله، پست‌هایی چون شهردار تهران و وزیر جنگ ایران را داشت. علی‌قلی هدایت فرزند رضاقلی هدایت از دیگر دانش‌آموختگان دارالفنون که در دوره ناصرالدین‌شاه، مامور کشیدن خط تلگراف بین تهران و سلطانیه (زنجان) بود بعدها وزیر تلگراف شد و لقب مخبرالدوله گرفت. حسینعلی مشهور به شیخ‌الاطبا، پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه از دیگر فارغ‌التحصیلان این مدرسه بود.
میرزا محمودخان قمی، مشهور به مشیرالوزرا و مشاور الملک، نیز از منجمان فارغ‌التحصیل دارالفنون بود که «سیارکی» نیز کشف کرد. میرزا مهدی‌خان‌شقاقی، ملقب به ممتحن‌الدوله، نخستین مهندس معمار (آرشیتکت) ایران شد. طراحی مجلس شورای ملی، کاخ فیروزه و مسجد سپهسالار را میرزا مهدی‌خان به عهده داشت. علی‌اکبر مزین‌الدوله نطنزی‌کاشانی که به تحصیل نقاشی پرداخت، موسس نمایشخانه دارالفنون بود. عبدالوهاب و علینقی حکیم‌الممالک از پزشکان دربار نیز از نخستین فارغ‌التحصیلان این مدرسه نوین به‌شمار می‌رفتند.
گروه‌های بعدی فارغ‌التحصیلان دارالفنون را افرادی مانند عبدالرحیم همایون‌فرخ، نویسنده کتاب هفت جلدی «دستور جامع زبان فارسی» یا «دستور فرخ» تشکیل می‌دهند. کتاب ارزشمند این رییس کل حسابداری وزارت دارایی، پس از 42 سال گردآوری شد و به‌عنوان مرجع و منبع ارزشمندی در صرف و نحو زبان فارسی به‌شمار می‌رود. از دیگر آثار وی می‌توان به «آیین نگارش»، «اتم»، «کشفیات بزرگ دانشمندان ایرانی»، «داستان تاریخی بابک و افشین»، «هیات جدید» و ترجمه «فاجعه کربلا» اشاره کرد.
علی‌اکبر سیاسی از بنیانگذاران و رییس دانشگاه تهران و وزارت‌های متعدد را در کارنامه دارد. آثاری در حوزه روانشناسی چون «روانشناسی پرورشی»، «روانشناسی جنایی»، «اصول روانشناسی» و «علوم اخلاق» برخی از آن‌هاست. ابوالحسن بهرامی، نویسنده کتاب‌های پزشکی مختلف، ابوتراب غفاری‌کاشانی که سر تصویرگر وزارت انطباعات و تصویرگر روزنامه شرف بود، همچنین احمدخان کمال‌الوزرا، دستیار موسیو نوژ بلژیکی در گمرک از دیگر دانش‌آموختگان دارالفنون بودند.
کمال‌الملک مشهور یا محمد غفاری‌کاشانی، نقاش ارزشمند ایرانی و موسس هنرستان «مدرسه صنایع مستظرفه» که نقاشی‌های بی‌بدیل وی شهره عام و خاص است. غلامحسین رهنما، ریاضیدانی با بیش از 50 عنوان کتاب و تالیف‌هایی مانند «هیئت»، «هندسه فضایی چشم‌نمای هندسی»، «هندسه مسطحه» و «فیزیک»، حیدرمیرزا شاهرخ‌شاهی، پزشک، حسین هنگ‌آفرین، موسیقیدان، از نخستین نوازندگان ویولن، رییس دسته موزیک قزاقخانه و امان‌الله ضیاءالدوله که دستیار لیاخوف بود، برخی دیگر از فارغ‌التحصیلان دوره‌های بعدی این مدرسه به‌شمار می‌رفتند.
از دیگر افراد می‌توان ابراهیم حکیمی ملقب به حکیم‌الملک، پزشک دربار و مشروطه‌خواه را نام برد. ابراهیم‌خان علیزاده ملقب به عمیدالحکما که پس از ریاست محاکمات وزارت خارجه لقب او به لقبش عمیدالسلطنه تغییر یافت، پزشک، وزیر و نماینده مردم سمنان و شاهرود در نخستین دوره مجلس شورای ملی و فرماندار خراسان بود. خلیل‌خان ثقفی از پزشکانی که به تاسیس بیمارستان همت گماشت و لقب اعلم‌الدوله به وی دادند. محمود علامیر معروف به احتشام‌السلطنه نیز در نخستین دوره مجلس شورای ملی، دومین رییس مجلس بود. وی همچنین در دوره رضاشاه وزیر کشور شد.
اسماعیل‌خان مرزبان‌گیلانی، پزشک و چشم‌پزشک مشهور تهران که مودب‌السلطنه لقب گرفت. اسماعیل‌خان سوادکوهی معروف به امیر موید، نماینده ساری، همچنین جعفرخان یامین‌الممالک، فرماندار تهران و کنسول در بغداد و محمدعلی‌خان فرزین ملقب به کلوب که در علوم نظامی فعالیت می‌کرد نیز در این فهرست قرار دارند.
دیگر نام این فهرست، قاسم غنی، پزشک و ادیب است که با آثاری چون «رساله ابن‌سینا»، «تاریخ تصوف در ایران»، «معرفه‌النفس»، «بحث در آثار و افکار حافظ» و ترجمه‌هایی مانند «تائیس»، «بریان‌پزی ملکه سبا» و تالیف مجموعه 13 جلدی «یادداشت‌ها» ماندگار شد. یحیی‌خان ملقب به مشاورالوزرا، شهردار مشهد، زین‌العابدین‌خان ادهم که به لقمان‌الممالک یا فخرالادبا شهرت داشت و حسین معتمد، پزشک و جراح و موسس نخستین بیمارستان خصوصی با اسلوب نوین در تهران نیز از دیگر شاگردان دارالفنون بودند.
محمد قریب، نخستین پزشک طب اطفال ایران، بنیانگذار طب نوین اطفال در ایران و از بنیانگذاران بیمارستان مرکز طبی کودکان به‌شمار می‌رفت که سریالی تلویزیونی هم درباره وی ساخته شد. منوچهر اقبال، سیاستمدار، پزشک بیماری‌های عفونی، رییس دانشگاه تهران و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، همچنین موسس سازمان نظام پزشکی بود.
مصطفی چمران، فعال سیاسی ـ نظامی ایرانی و بنیانگذار ستاد جنگ‌های نامنظم در جنگ ایران و عراق از گروه‌های بعدی محصلان دارالفنون بود. چمران که با بورس شاگرد اولی در دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و دوره‌های کارشناسی ارشد الکترونیک را در دانشگاه تگزاس و دکترای فیزیک پلاسما و الکترونیک را در دانشگاه برکلی گذراند.
وی که از نخستین اعضای انجمن اسلامی دانشجویی دانشگاه تهران به‌شمار می‌رفت در مبارزه‌های سیاسی دوران دکتر محمدمصدق، از مجلس چهاردهم تا ملی شدن صنعت نفت شرکت فعال داشت. چمران از مسوولان نهضت مقاومت ملی و عضو جبهه ملی در دانشگاه تهران بود. وی به همراه همفکرانش نهضت آزادی ایران در خارج از کشور را تاسیس کرد. دست‌نوشته‌هایی از مصطفی چمران بر جای مانده که دیدگاه‌های روحی و علایق وی را بیان می‌کنند.
در این گزارش تنها نامی از برخی دانش‌آموختگان دارالفنون، این مدرسه ارزشمند در تاریخ معاصر ایران آمده، با این حال از دارالفنون امروزه تنها نامی بر زبان ایرانیان مانده‌است. ساختمان این مدرسه سال‌هاست که در خاطرات تهران گم شده و مسوولان همیشه در سخنانشان قول‌هایی مبنی‌بر مرمت آن داده‌اند که هیچ گاه محقق نشده‌است. گنجینه‌ای که از نظر ارزش دست‌کمی از مجلس شورای ملی ندارد که اگر مجلس شورای ملی ارزش سندی و تاریخی دارد، افرادی در آن وارد و برای این سرزمین تصمیم گرفتند یا در خدمت ایران کوشیدند، دانش‌آموختگانی از دارالفنون یا شاگردانی از آن جنس بوده‌اند.
نظر شما