دکتر داریوش مطلبی دراین نشست گفت: به گمانم باید تصمیمی که گرفته میشود بررسی شود و سپس در دستور کار قرار بگیرد. صدور فیپا در ایران همچنان که به نفع کتابخانه های عمومی، کتابداران و ناشران است، به نفع کتابخانه ملی نیز است. درست است که وظیفه کتابخانه ملی جمع‌آوری کتاب‌هاست، ولی باید استانداردهایی را تدوین کند، اما این عوامل نباید باعث شود تا اصل و ماهیت «فیپا» که یکی از فعالیت های مهم کتابخانه ملی بوده است، زیر‌سوال برود. درسال‌های گذشته که در خانه کتاب مسئولیتی داشتم فیپای برخی کتاب‌ها را بررسی می کردیدم و آنها را از اول فهرستنویسی مر کردیم چون برخی از آنها دارای اشکالاتی بود در کل ارائه کامل فیپا در کتاب‌ها، تاکید می‌کنم در کتاب‌ها با اشکال هم باشد بهتر از مختصر شدن، آن هم به شکل توصیفی است.
این کتابدار ادامه داد: اصل مساله فیپا این است که در کتاب‌ها درج و الصاق شود تا کنون و در این مدت فعالیت حرفه‌ای در عرصه کتابداری ندیده و نشنیده‌ام جایی بگویند فیپایی در سایت در دسترس است زیر اگر این اتفاق بیفتد دیگر به آن فیپا نمی‌گویند.
صدور فیپا را بین کتابخانه‌های مورد تاییدتان توزیع کنید
مطلبی در ادامه این نشست اظهارکرد: سال‌ها با بخش پردازش کتابخانه ملی تعامل و همکاری داشتم و می‌دانم یک تفکر سنتی همچنان در کتابخانه ملی حاکم است که باید با یکسری تحلیل سیستم مشکلات فهرستنویسی بررسی و اصلاح شود تا کارآیی آن اداره بالا رود و مشکلات فهرستنویسی آثار را حل کنیم. پیشنهادی که برای این موضوع دارم این است که کار صدور فیپا را از تمرکز خارج کنید. این امر با درصدی خطا انجام شود بهتر از انجام نشدن آن است. با یک بررسی صدور فیپا را بین کتابخانه‌های مورد تاییدتان توزیع کنید یا به آنها آموزش دهید. به خاطر دارم در سال‌های گذشته قرار بود این امر در بین 16 مرکز در کشور به انجام برسد که در نهایت با مخالفت همراه شد و به نتیجه نرسید.
در ادامه این نشست غلامرضا امیرخانی، سرپرست معاونت کتابخانه ملی در توضیح «فیپای مختصر» و مختصات آن گفت: یک صحبت‌هایی را در سایت‌ها با موضوع فیپا دیده‌ام که خوشحالم ناشران و کتابداران به آن اهمیت می‌دهند در ابتدا تاریخچه‌ای درباره فیپا عرض می‌کنم. باید بگویم «فیپا» یک خدمت و سرویسی است که نخستین‌بار کتابخانه کنگره امریکا از چهل سال پیش آن را آغاز کرد.
وی افزود: کتابخانه ملی از سال 75 و 76 با تصویب هیات وزیران این اطلاعات را در ابتدای کتاب عرضه و در خدمات کتابخانهها قرار می‌داد اما امروزه فهرست برگه ابتدای کتاب اهمیت خود را از دست داده است و کتابخانهها با نرم‌افزار از سایت کتابخانه ملی ایزو می‌گیرند و کاربرد فهرستنویسی پیش از انتشار منسوخ شده است و همین کار( فیپای مختصر) که کاربردی ندارد و شاید کاربردش کم باشد و خاصیتی هم ندارد زمانی تنها ابزار فهرستنویسی بود که الان نیست.
کتابخانهها به کیفیت فهرستنویسی کتابخانه ملی اعتراض دارند
امیرخانی ادامه داد: امروزه کتابخانه‌های روستایی نیز به شبکه اینترنت وصل هستند. در کل باید بگویم فیپا سه ضلع دارد؛ کتابخانه ملی، ناشر و کتابخانه. فیپا برای ناشران زحمت شده و معطلی بیش از ده روز را متحمل می‌شدند. از چند سال پیش هم گفته شده بود که فیپا را 48 ساعته می‌دهیم، که در این میان کتابخانهها نیز نسبت به کیفیت فیپا معترض شدند از سوی کتابخانهها فهرستنویسی کتابخانه ملی را وحی مُنزل نمی‌دانند و خودشان فهرستنویسی می‌کنند و به کیفیت فهرستنویسی اعتراض دارند. و البته که کتابخانه ملی معترض‌تر است. قانونی به غلط برای صدور 48 ساعته فیپا تصویب کرده بودند که کیفیت نوشتن فیپا را کاهش داده بود به دلیل اینکه صدور 48 ساعت فیپا معقول نیست و آشفتگی در بانک کتابخانه ملی را به وجود آورده است.
وی خطاب به کتابداران گفت: تعجب می‌کنم که استادان کتابداری بدون اطلاع اظهار نظر کرده و فکر کردند فیپا می‌خواهد تعطیل شود ما گفتیم که فهرست مختصر اعلام می‌کنیم. ناشر وظیفه خود را به انجام رسانده است و فیپای مختصر به ناشر کمک می‌کند زودتر به نتیجه برسد. ما برنامه داریم مشکل ناشر را حل کنیم وقتی اضطرار دو روز (48 ساعت) برای صدور فیپا را نداریم فیپای مختصر را صادر می‌کنیم و سپس آن را ظرف بیست روز در سایت کتابخانه ملی اطلاع‌رسانی می‌کنیم. در واقع ما نخستین نهادی هستیم که کتاب را می‌گیریم و سهمیه کتابخانه آستان قدس و مجلس را می‌فرستیم.
امروزه کسی از کتاب برای فهرستنویسی استفاده نمی‌کند
سرپرست معاون کتابخانه ملی در ادامه این نشست اظهار کرد: فلسفه فیپا ارائه خدمتی به کتابخانه است. در سال 83 به روستاهای تبریز رفتم همه کتابخانهها دارای شبکه اینترنت بودند و امروزه هم بالای 90 درصد کتابخانهها برای فهرستنویسی از سایت استفاده می‌کنند و کسی از کتاب برای فهرستنویسی استفاده نمی‌کند.
وی ادامه داد: اگر کشوری در دنیا برای صدور فیپا به سیستم ما عمل می‌کند من عقب‌نشینی می‌کنم. صدور فیپا دو روش دارد در کتابخانه کنگره امریکا، فیپا را ظرف بیست روز صادر می‌کنند دوم اینکه کتابخانه کنگره تنها به کتاب‌هایی فیپا می‌دهد که به‌صورت گسترده توزیع شوند. فیپا در هیچ کشوری اجباری نیست و تنها در ایران اجباری است. باید توجه داشته باشید که فیپا یک منتی است که کتابخانه کنگره سر ناشر می‌گذارد و صراحتا اعلام می‌کند که من فقط به ناشران و کتاب‌های مهم فیپا می‌دهم که قرار است در تمام کتابخانه‌های عمومی توزیع شود و ظرف بیست روز فیپا می‌دهد که آن هم کامل نیست اما برخلاف آنها ما فیپای توصیفی می‌دهیم.
امیرخانی در بخش دیگر از سخنان ابتدایی خود و در بیان مقدمه‌ای درباره صدور فیپا در سایر کشورها و مقایسه آن با ایران به موضوع فیپا در انگلیس پرداخت و گفت: در انگلیس ناشر باید چهار ماه زودتر اطلاعات را به کتابخانه ارائه دهد تا فیپای تحلیلی دریافت کند البته در استرالیا نیز فیپا تحلیلی است اما در این فیپا رده دیویی هم نمی‌دهد که در ایران این کار انجام میشود. ما کاری را انجام می‌دهیم که جایی در دنیا نمی‌کنند. بدون هیچ دلیلی ناشر را درگیر فرایندی کرده‌ایم که توجیهی ندارد. البته در سال 87 این نوع فیپای کامل توجیه داشته که اینترنت به این وسعت نداشتیم.
وی خطاب به ناشران گفت: فیپای کامل به چه درد ناشر می‌خورد؟ این کاربرد فیپا برای ناشر چیست؟ اگر ناشر اصرار دارد کتاب با فیپای کامل منتشر شود می‌تواند در چاپ‌های بعدی از سایت کتابخانه ملی فیپای کامل را دریافت کند.
دکتر یزدان منصوریان رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه خوارزمی و کتابدار در واکنش به سخنان امیرخانی گفت:در سال 79 پایان‌نامه‌ای نوشته شده است که در نتیجه آن آمده است، 87 درصد ناشران موافق فیپا هستند و تنها از مراحل آن رضایت ندارند. در سایت خود کتابخانه ملی 9 هدف برای فیپا درنظر گرفته و منتشر شده است که نباید این اهداف در ازای صدور فیپای مختصر مخدوش شود.
امیرخانی در پاسخ به این اظهارنظر منصوریان گفت: در سال 79 هنوز اینترنت جایی باز نکرده بود در آن زمان فیپا منطقی بود که در ابتدای کتاب درج شود. بحث امروز این است که فیپا در ابتدای کتاب باشد؟ که می‌گوییم نباشد. بودن فیپا در ابتدای کتاب یک دستور بی‌ربط است. کدام کتابداری این را تایید می‌کند؟ «فیپای مختصر» تاییدیه برای ناشر است. برنامه این است که مانند انگلستان عمل کنیم و ناشر از ما (کتابخانه ملی) شماره یونیک بگیرد.
مطلبی نیز در واکنش و پاسخ به اظهارات امیرخانی سرپرست معاونت کتابخانه ملی گفت: اگر اجازه بدهید من چند نکته را متذکر شوم. تقریبا از سال 1370 فیپا مطرح شد. خانه کتاب صدور شابک به ناشران را مطرح کرد و کتابخانه ملی هم فیپا را عنوان کرد. و در نهایت در سال 1375 این مساله اجباری شد. فهرستنویسی پیش از انتشار به پیش از انتشار مربوط است و ارائه قطع و صفحه کتاب و سایر مشخصات توصیفی به علت تغییر در صفحه‌آرایی نه تنها خطا را افزایش می‌دهد بلکه کمکی هم به کتابداری نمی‌کند در کشورهای دنیا مانند انگلیس و امریکا که مثال زدید، رکوردی که کتابخانه بریتانیا یا امریکا می‌دهد با کاربرد رکوردی که قرار است شما صادر کنید متفاوت است.
امیرخانی درباره این تفاوت از مطلبی پرسید و گفت: دلیل تفاوت شماره رکورد ایران با انگلیس در چیست؟
مطلبی در پاسخ گفت: ببینید اختصاص شماره رکود در انگلیس و امریکا این اطمینان را برای ناشران ایجاد می‌کند که آثار آنها به طبع این رکورد و اطلاعاتی که در کتابخانه موجود است در سایر بانکهای اطلاعاتی تجاری و غیرتجاری حضور خواهد داشت و در نتیجه بسیاری از کشورهای دنیا ممکن است پولی هم از ناشر برای فیپا‌نویسی بگیرند ولی آیا شماره رکورد محض کتابخانه ملی ایران چنین تضمینی برای ناشران دارد. یک سالی خانه کتاب اعلام آمادگی کرد که فیپا صادر کند به این قرار که فرایند بین دو نهاد خانه کتاب و کتابخانه ملی طوری پیش برود که فرایند پیش از انتشار را کتابخانه ملی انجام دهد و چون کتاب‌ها زودتر به خانه کتاب ارسال میشود اقدامات پس از انتشار و فهرستنویسی کامل در خانه کتاب انجام شود. ولی این طرح متاسفانه به نتیجه نرسید. عموماً در کشورهای دنیا اطلاعات کلی قبل از آماده شدن از ناشر گرفته میشود و به آنها موضوع و رده را می‌دهند و اصولا فیپای آنها ربطی به تعداد صفحه ندارد و برخلاف فیپایی که الان شما می‌خواهید صادر کنید تحلیل است نه توصیفی مقایسه ما با انگلیس قیاس مع‌الفارق است.
این کتابدار ادامه داد: یکی از راه حل‌ها این است که کتابخانه ملی کار فیپا‌نویسی را به ناشران بسپارد تا آنها با کمک کتابداران کتابخانه‌های مختلف فیپا را تهیه کنند و تنها برای تأیید به کتابخانه ملی ارسال کنند که البته قبلا هم مواری شاهدش بودیم. آنچه باعث میشود در دنیا ناشران پول خرج کنند به دلیل کاربرد فیپا است به محض گرفتن اطلاعات فیپا در کتابشناسی آنها وارد میشود البته در ایران برای فیپا این فضا وجود ندارد. مثالی می توانم برای مسئله مشابه در ایران بزنم، برخی ناشران ایرانی اگر شابک اجباری نبود، با وجود رایگاه نبودن شابک حاضر نبودند از آن استفاده کنند، اما در امریکا ناشر120 دلار می‌دهد تا شابک بگیرد.
معایب فیپای مختصر آن‌قدر زیاد است که میلیون‌ها ساعت هزینه تحمیل می‌کند
وی ادامه داد: چند درصد در ایران به شبکه اینترنت وصل هستند؟ در ایران کتابخانه‌های عمومی روستاها و مساجد تا چه میزان دسترسی به شبکه دارند؟ بسیاری از کتابخانه‌های مناطق دورافتاده ممکن است نتوانند فیپا را بعد از بیست روز از سایت بردارند. اما درج فیپای کامل در کتاب به کتابدار این کمک را می‌کند تا به محض دریافت ظرف دو ساعت فهرست کتاب را تهیه کند. معایب این طرح آن‌قدر زیاد است که میلیون‌ها ساعت هزینه تحمیل میشود.
نظر شما