به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «ساختارشناسی عدالت در نهج‌البلاغه» با سخنرانی مصطفی دلشاد تهرانی استاد دانشگاه علوم حدیث روز گذشته 5 اردیبهشت ماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

مصطفی دلشاد تهرانی با اشاره به ضرورت عدالت در نهج البلاغه گفت: چکیده این مقوله به سه قسمت قابل تقسیم است؛ نخست اینکه موضوع ساختار شناسی عدالت از کجا پیدا شده و چرا به عنوان یک مسئله آن را باید دنبال کنیم. دوم بحث روش شناسی آن و سوم ساختارشناسی عدالت است. ما در سیره امام علی (ع) با سه مطلب مواجهیم که مسئله ایجاد می‌کند. ابتدا رفتار امام بیانگر عدالت است و اهمیت بی مانند ایشان به عدالت است. دوم اینکه امیر مومنان (ع) حکومت را برای عدالت پذیرفته و به تعبیری هدف اصلی آن عدالت بوده و سوم آموزه‌هایی از امیر مومنان (ع) باقی مانده که حاکی از این است که در یک دوران کوتاه و در یک گستره واقعاً قابل تامل، به شکل جدی عدالت را پیاده کرده است.

وی ادامه داد: جمله همه کارهای نیک در برابر امر به معروف و نهی از منکر مانند آب دهانی در برابر دریای خروشان است، سخن عدالت خواهانه‌ای است که در برابر پیشوای ستمگر گفته می‌شود. این نگاه امیر مومنان (ع) درباره عدالت است که نگاهی زنده است و عجب تر آن که از مردم دعوت می‌کند که با خودش به عدالت رفتار کنند. در میدان صفین می‌گوید با من این گونه رفتار کنید و اعتراض کنید.

دلشاد تهرانی افزود: این نمونه‌ای از یک عدالت زنده است و تا عدالت این گونه دیده نشود راه تحقق آن گشوده نمی‌شود. هیچ چیز مانند عدالت آباد و احیا نمی‌کند. این نگاه امام علی (ع) به عدالت است و حتی جان دین و احکام، عدالت است. اگر در جامعه‌ای عدالت نباشد هر چقدر هم دم از دین بزنند، دروغ است. عدالت مایه پاک شدن از گناهان و ستم‌هاست، یعنی اگر شما می‌خواهید ستم و گناه را در جامعه کم کنید، راه آن عدالت است و این روشی است که امام علی (ع) برای تحقق عدالت انتخاب می‌کند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه امیرمومنان (ع) به صراحت می‌گوید حکومت را برای عدالت خواسته‌ام، یادآور شد: این در حالی است که برخی حکومت را برای قدرت، مکنت و... می‌خواهند. امیرمومنان (ع) در کلام ۱۳۱ نهج‌البلاغه می‌گوید تمام این مبارزه‌ای که کردیم برای رسیدن به قدرت و چیزهای دنیوی نبوده بلکه برای رسیدن به عدالت است.

وی تاکید کرد: دو گروه تلاش کرده‌اند که تصویری خشن از حکومت امام علی (ع) به تصویر بکشند و دو انگیزه پشت آن نهفته است، یکی مخالفان حضرت علی (ع) بودند و کارهایی کردند از جمله اینکه رقم کشته شدگان را در جنگ‌های امام علی (ع) را بالا بردند به فرض مثال گفتند در جنگ جمل ۲۰ هزار نفر کشته شده است در حالیکه تاریخ نگاران نزدیک به آن دوره که تحقیق کرده‌اند، کشته شدگان جنگ جمل را حدود ۱۲۰ نفر گزارش کرده‌اند.

دلشاد تهرانی با اشاره به اینکه هر جا امیر مومنان (ع) برنامه عدالتش را محقق کرده شرایط رفاه برای مردم فراهم شده گفت: پس یک امر نادر در یک زمانه کوتاه اتفاق افتاده که در عالم بی نظیر بوده است.

وی تاکید کرد: جرج جرداق می‌گوید امیرمومنان (ع) از نظر عاطفی تحت تاثیر قرار می‌گرفته اما شمشیر عدالت را کشید و غده‌های سرطانی ظلم را خشکاند. نمی‌شود به این سادگی این مهم را انجام داد مگر اینکه مدلی وجود داشته باشد. برای اینکه به سراغ روش برویم بهترین منبع نهج البلاغه است.

وی با بیان اینکه نهج البلاغه در رجب سال چهارصد هجری تمام شده است گفت: مولف از نظر سبک شناسی چند ویژگی را رعایت کرده است؛ نخست اینکه گزیده است و بنا بر مشرب حدیثی خودش چیزهایی را آورده که صحت صدوقی دارد، دوم بلیغ ترین را آورده است. حسن بلیغ بودن این است که سخن، وقتی تا اندازه‌ای بالا برود جعل آن سخت است و احتمال آن پائین می‌آید. ویژگی دیگر تنوع موضوعی است بدین معنی که در عین حال تنوع ساختاری را رعایت کرده است.

دلشاد تهرانی افزود: با این وجود سید رضی ناپیوستگی تاریخی را رعایت نکرده و در جاهایی تقطیع و تنظیم کرده است یعنی در موارد متعددی از یک خطبه چند جمله را برداشته و چند جمله دیگر را از خطبه دیگر برداشته و آنها را در کنار هم گذاشته و یک خطبه ساخته است. اگر ما بخواهیم از نظر روش به آن اتکا کنیم باید متن را در زمانه تاریخ آن ببینیم تا اینکه میزان اطمینانمان را بالا ببریم. اگر همه اینها را رعایت کنیم می‌توانیم ساختاری درآوریم که شامل سه بخش است. بخش نخست مفهوم شناسی عدالت، بخش دوم ملازمه شناسی و بخش سوم وجود شناسی عدالت که این سه به هم متصلند.

به گفته این استاد علوم حدیث، از مطالب امیر (ع) استنباط می‌شود که ما تا عدالت را درست نفهمیم نمی‌دانیم به دنبال چه چیزی هستیم. دوم اینکه عدالت در پیوند با چه چیزهایی معنا پیدا می‌کند. عدالت با یک سری چیزها گره خورده و جدا ناپذیر است. سوم عدالت در یک جامعه مانند محلول ریخته شده در ظروف مرتبطه است. نمی‌شود گفت ما عدالت اجتماعی می‌خواهیم بدون عدالت سیاسی.

وی درباره عدالت از نگاه امام علی(ع) اظهار کرد: از مطالب و رفتار امام علی (ع) پنج مفهوم از عدالت استنتاج می‌شود. نخست قرار دادن و قرار گرفتن هر چیز در جای خودش. این معنای سنتی عدالت است اما امام (ع) آن را با نگاه و بیان خاص خود مطرح می‌کند. دومین مفهوم انصاف و داد است. امام می‌گوید جایی که انصاف نیست عدالت هم وجود ندارد و سوم مفهوم عدالت در برابر امور و قوانین است. چهارم، رعایت حقوق و رساندن حق هر ذیحقی به او. نمی‌شود حقوق آدمها رعایت نشود و بعد بخواهیم عدالت رعایت شود. پنجمین ویژگی اعتدال و میانه روی است که یکی از مفاهیم عدالت است. این پنج مفهوم در فرمایشات امیر به چهار ملازمه می‌رسند. یعنی عدالت از نظر امیرالمومنین (ع) به چهار چیز دیگر گره خورده که شامل آزادی، اخلاق، حقوق و قانون است. امیرالمومنان (ع) معتقد است در جامعه‌ای که مردم آزاد نیستند که سرنوشت خودشان را رقم بزنند عدالت هم محقق نمی‌شود. آزاد از هر جهت و از اینجا عدالت آغاز می‌شود. نمی‌شود کاری مبتنی بر عدالت انجام گیرد جز اینکه بر خلاف مبتنی باشد در واقع عدالت در گروه راستی و در گرو عهد و پیمان است.

دلشاد تهرانی افزود: سوم، حقوق. باید در تمام امور حقوق تعریف شود و به آن پایبندی نشان داده شود تا عدالت بتواند سامان بیابد و چهارمین ملازمه، قانون است. امکان ندارد که با قانون شکنی و دور زدن قانون و حریم شکنی عدالتی سامان بیابد. اگر عدالت می‌خواهد محقق شود باید قانون رعایت شود و هیچ مقام یا موقعیتی نباید فراقانونی باشد.

وی در پایان سخنانش تاکید کرد: حضرت امیر سعی کرده است که عدالت را در همه این امور پیدا کند و آن را وارد کند.حضرت در مسائل فرهنگی برخلاف مسائل اقتصادی می‌گوید مردم باید هیچ محدودیتی برای حرف، نظر، عقیده نداشته باشند و اخبار را تمام و کمال بشنوند و به نظر می‌رسد این مدلی است که می‌شود از نهج البلاغه درآورد و محل تامل قرار داد که آیا این درست است یا آنچه که تاکنون گفته شده است.