خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)ـ كشور ژاپن مجمع الجزايري با 378هزار كيلومتر مربع وسعت(كمي بزرگ‌تر از آلمان) و نخستين دولت يكپارچه اي است كه در قرن چهارم ميلادي پايه گذاري شد. تاريخچه اولين حضور كتابخانه هاي عمومي در ژاپن، به آشنايي مردم اين كشور با فرهنگ غرب و ورود آن به كشور ژاپن باز مي گردد. 

تاريخچه
اولين كتابخانه عمومي اين كشور در سال 1872 ميلادي افتتاح شد و به موازات گسترش و افزايش تعداد كتابخانه ها، ضرورت وجود مجمع يا سازماني براي تبادل اطلاعات بين كتابخانه ها و هماهنگي هاي لازم احساس شد. به همين دليل نيز در سال 1892 به منظور ارتقا و بهبود كيفيت ارائه خدمات كتابخانه ها و كتابداري در ژاپن، مجمع كتابخانه ژاپن(JLA)، تاسيس و پايه گذاري شد. 1906ميلادي نيز نخستين كنفرانس كتابخانه هاي ژاپن برگزار شد و در 1929، اين مجمع به عضويت فدراسيون بين‌المللي مجامع و موسسات در آمد.
 
سال 1950 ميلادي، پس از جنگ جهاني دوم قوانين جديدي بر مبناي قانون اساسي اين كشور تصويب شد. به موجب اين قانون، كتابخانه هاي عمومي با عوايد مالياتي كشور اداره مي شوند و بايد به طور رايگان در اختيار عموم قرار گيرند. مسوولان نيز موظفند اطلاعات و كتاب هاي مورد نياز مردم را در اختيار آنان قرار دهند. 

به موازات رشد اقتصادي سريع ژاپن از دهه 60، كتابخانه هاي اين كشور نيز توسعه و پيشرفت قابل ملاحظه اي يافته و تعداد آنها طي 40 سال به سرعت افزايش يافت. تاسيس كتابخانه هاي سيار، خدمات ويژه كودكان، سرويس دهي و خدمات‌رساني به افراد معلول، ورود وسايل پيشرفته سمعي ـ بصري، كامپيوتر و اينترنت به كتابخانه ها از مصاديق توسعه آنهاست. با توسعه سريع تكنولوژي اطلاعات، ورود رايانه هاي شخصي به بيشتر خانه ها و دسترسي به اينترنت، مردم زودتر از گذشته با گنجينه پنهان موجود در كتابخانه ها آشنا مي شوند.

امروزه پيشرفت و گسترش تكنولوژي اطلاعات، تغيير و تحولي جدي در نحوه ارائه خدمات توسط اين كتابخانه ها ايجاد كرده است. تقريبا تمام كتابخانه‌هاي دانشگاهي و آكادميك، بيشتر كتابخانه هاي مركزي و بيش از نيمي از كتابخانه هاي عمومي شهرها، فهرست و عناوين كتاب‌ها و مجلات خود را از طريق اينترنت و به صورت آن لاين در اختيار علاقه مندان مي‌گذارند و به اين ترتيب، طيف بازديدكنندگان خود را گسترش مي دهند. 

مجمع كتابخانه ژاپن(JLA)، يك سازمان غيرانتفاعي بزرگ و داراي 550 موسسه عضو است كه كتابخانه و كتابداري را به صورت علمي و طبقه بندي شده معرفي مي كند. عضويت در اين مجمع به سه گونه عضو اختصاصي، عضو سازماني و عضو پشتيبان و حامي امكان‌پذير است. اين مجمع، كتابخانه ها را در قالب 6 كتابخانه عمومي، دانشگاهي(آكادميك)، مربوط به دانشكده، كتابخانه مدارس، كتابخانه تخصصي و كتابخانه ملي پارلمان ژاپن در نظر مي گيرد.

كتابخانه عمومي
در كشور ژاپن، 2731 كتابخانه عمومي ديده مي شود كه 7275 كتابدار حرفه اي در آنها مشغول به كارند. اين كتابخانه ها شامل62 كتابخانه مربوط به استانداري ها،1636 كتابخانه شهري و 1033 كتابخانه در شهر هاي كوچك هستند. هر سال در ژاپن، 550 ميليون نسخه كتاب امانت داده مي شود كه همين مساله نشان مي دهد سالانه هر فرد ژاپني به طور متوسط 5/4 نسخه كتاب از كتابخانه هاي موجود به امانت مي برد. البته ركود اقتصادي ژاپن در سال‌هاي اخير، بسياري از صاحبنظران را بر آن داشته تا به فكر استفاده از بخش خصوصي براي اداره كتابخانه ها باشند. از سويي ديگر، مجمع كتابخانه ژاپن، عزمي جدي بر تربيت كتابداراني خبره و متخصص جزم كرده و به دنبال اجراي برنامه هاي آموزشي جديد هستند. 

كتابخانه‌هاي دانشگاهي
در شهرهاي مختلف كشور ژاپن، 686 دانشگاه و 541 دانشكده در حال فعاليتند كه تقريبا 80 درصد آنها خصوصي هستند. بيشتر اين دانشگاه‌ها و دانشكده ها كتابخانه ويژه دارند. به عنوان مثال در اين كشور، 1257 كتابخانه دانشگاهي و 324 كتابخانه مربوط به دانشكده ها ديده مي شود. 13 هزار كتابدار با تجربه نيز در اين كتابخانه ها فعاليت مي كنند كه البته نيمي از آنها به صورت تمام وقت مشغول به كار هستند.در اين كتابخانه ها 260 ميليون نسخه كتاب و بيش از 3500 عنوان مجله نگهداري مي شود و بودجه مورد نياز براي تامين هزينه ها و آثار موجود در اين كتابخانه ها رقمي معادل 74 ميليارد ين برآورد مي شود.

 اطلاعات مربوط به مجموعه آثار موجود در كتابخانه ها تحت عنوان كتاب‌شناسي در اختيار موسسه ملي انفورماتيك كشور قرار دارد و البته 90 درصد كتابخانه هاي دانشگاهي، فهرست مجموعه كتاب‌ها و نشريات موجود را به صورت آنلاين در معرض ديد عموم قرار داده اند و بيشتر آنها كتاب‌هاي كمياب موجود در مجموعه را در صفحه اصلي وب سايت خود معرفي مي كنند. كتابخانه هاي دانشگاه‌ها بر اساس كيفيت ارائه خدمات، سرپرستي و اداره مناسب، بودجه اقتصادي و... توسط يك مجمع معتبر ارزشيابي مي شوند. دانشگاه‌ها نيز براي گسترش و توسعه فعاليت هاي آموزشي و پژوهشي بر اساس استقلال مديريتي خود عمل كرده و از سال 2002 تاكنون مجمع دانشگاه‌هاي ملي با انعقاد قرارداد با برخي از ناشران خارجي، دسترسي مردم به بيش از 2600 نشريه الكترونيكي را فراهم كرده‌اند. اين كتابخانه ها حتي روزهاي تعطيل تا دير وقت آماده ارائه خدمات به دانشجويان و ساير محققان هستند تا فرصتي فراهم شود كه نياز جامعه آموزشي دائم را بر طرف كند. 

كتابخانه مدارس
با توجه به آمار وزارت آموزش و پرورش ژاپن، هم اكنون 23633 مدرسه ابتدايي، 11134 مدرسه راهنمايي، 5450 دبيرستان و 995 مدرسه خاص در اين كشور وجود دارد كه البته تمام آنها داراي كتابخانه‌اند. سال 1953، قانون كتابخانه هاي مدارس تصويب شد. به موجب اين قانون، بايد كتابخانه هايي در مدارس تاسيس شود و معلمان كتابدار در آن خدمت كنند. 

از دهه 90 جنبش هايي جديد براي توسعه كتابخانه هاي مدارس شكل گرفت و تعداد بيشتري از مردم، علاقه مند به ارتقا و بهبود وضعيت كتابخانه ها شدند. مردم بيشتر از گذشته به نياز كودكان براي خواندن كتاب پي بردند و كتابخانه مدارس، به مركز و كانون توجه دولت و مردم تبديل شد. طوري كه دولت، بودجه بيشتري براي اين مراكز در نظر گرفت و در نتيجه بر تسهيلات اين كتابخانه ها افزوده شد.

 از سال 2003 ميلادي تاكنون دولت ژاپن، به منظور ارائه بهتر خدمات، 65 ميليارد ين در اختيار دولت هاي محلي قرار داده است. 

كتابخانه تخصصي
اين كتابخانه ها در نحوه عملكرد خود با ساير كتابخانه ها تفاوت دارند و كتاب‌ها، نشريات و دست‌نوشته هاي موجود در آنها در چارچوب موضوعي خاصي هستند. بر اساس مطالعه مركز كتابخانه ژاپن (JLA) در سال 2006 ميلادي،1747 موسسه در ژاپن وجود دارد كه مجموعه هايي خاص را نگهداري مي كنند و خدمات ويژه اي نيز ارائه مي دهند. در 38درصد اين كتابخانه ها كمتر از 20 هزار جلد كتاب ديده مي شود و 39 درصد آنها هم كمتر از 200 عنوان نشريه دارند. اين كتابخانه ها از ادارات دولتي، مجمع هاي محلي، موسسات خصوصي، موسسات پژوهشي، دانشگاه‌ها، دانشكده ها و ... منشعب مي شوند. تاكنون مركز كتابخانه ژاپن(JLA)، تلاش هاي زيادي براي ايجاد شبكه اي از كتابخانه هاي تخصصي انجام داده‌ و برنامه هاي خاصي براي بهبود كيفيت مهارت هاي شغلي كارمندان اين اماكن در ژاپن به كار گرفته است. يكي از بزرگ‌ترين برنامه هاي اين مجمع، برپايي كنفرانس هاي سالانه است كه 300 كتابخانه از سراسر ژاپن در اين برنامه شركت مي كنند. برگزاري سمينارهاي مختلف، انتشار نشريه كتابخانه هاي تخصصي براي تحقيق و پژوهش درباره اين كتابخانه‌ها، اختصاص مبلغي براي آموزش كتابداران جوان و... از ديگر برنامه هاي اين مجمع براي بهبود كيفي اين كتابخانه ها محسوب مي شود. 

كتابخانه ملي پارلمان ژاپن
در اين كتابخانه با نام اختصاري NDL، خدماتي ويژه به نمايندگان مجلس، بخش هاي اجرايي كشور و قوه قانونگذاري ارائه مي شود. البته استفاده از اين كتابخانه براي عموم نيز امكان‌پذير است. اين كتابخانه با 921 كارمند و 91/7 ميليون جلد كتاب، بودجه اي معادل 8/23 ميليارد ين به خود اختصاص داده و تنها محلي است كه تمام كتاب ها و موارد منتشر شده در ژاپن را در بر مي گيرد. در واقع اين كتابخانه با گردآوري كتاب‌ها و تشكيل كتابنامه، به نوعي، ميراث فرهنگي كشور ژاپن محسوب مي شود. اين مجموعه، عناوين كتاب ها و آثار موجود و ساير خدمات خود را به صورت آنلاين و از طريق اينترنت در اختيار مردم قرار مي دهند. از ديگر تسهيلات اين كتابخانه مي‌توان به كتابخانه بين المللي كتاب كودك و كتابخانه اصلي توكيو اشاره كرد. 

مترجم: ميتراجليلي