اینکه در هنگام زلزله بدانید کجا بروید و چه رفتاری داشته باشید، باعث کاهش صدمات جسمی می‌شود. بسیاری از مطالعات نشان داده است که پس از زلزله افراد زیادی به شدت دچار ترس و استرس می‌شوند اغلب این ترس‌ها ناشی از اطلاعات نادرست است که توهمی بیش نیست.
زلزله یک مخاطره طبیعی است که در صورت بروز خسارات جانی و مالی تبدیل به حادثه طبیعی می‌شود. در بسیاری از کشورها این حادثه طبیعی دیگر حادثه نیست؛ بلکه تنها یک مخاطره است و آسیب جدی وارد نمی‌کند. بی‌شک ساخت و سازها برای جلوگیری از آسیب‌های زمین‌لرزه اهمیت زیادی دارند و نقش مسئولان این امر کتمان نشدنی است؛ هر چند در کشورمان سهل‌انکاری‌هایی در ساخت و سازها وجود دارد که از هر جنبه‌ای نابخشودنی است؛ اما یکی از راهکارهای جلوگیری از صدمات جسمی و روحی حاصل از رخداد زلزله آگاهی و شناخت مردم از آن است.
چقدر آماده‌اید؟ این پرسشی است که بسیاری از کارشناسان زلزله درباره آمادگی قبل و بعد از رخداد این حادثه طبیعی از مردم دارند. ما شاید نتوانیم زلزله‌هایی که این اواخر بر اقتصاد و اجتماع کشورمان وارد شده است را کنترل کنیم. زلزله‌هایی که حاصل اختلاس‌های میلیاردی و بی‌توجهی دستگاه‌های مختلف به جریان اصلی معضلات اجتماعی است. اکنون که گسل‌ها فرصتی بر ما قائل شده‌اند و تا زلزله و خسارات جبران‌ناپذیر دیگری را متحمل نشده‌ایم، خوب است از این رخداد طبیعی و در اصل سودمند اطلاعات کاملی کسب کنیم. شاید با این اطلاعات بتوانیم کمی از خسارات جانی و روحی وارد شده را بکاهیم.
مهدی زارع، مولف و مدیر گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا به طور مفصل به نقش آگاهی مردم در برابر این مخاطره طبیعی اشاره کرد .
زارع درباره محتوای تالیف شده در کتاب‌هایی که محوریت شناخت زمین‌لرزه دارند گفت: در حال حاضر کتاب‌هایی وجود دارد که عموم مردم با خواندن آن‌ها اطلاعات کامل و کافی از این رخداد طبیعی به دست بیاورند؛ اما مشکل اصلی این است که جامعه ما کتاب‌خوان نیستند و برای کسب آگاهی انتخاب اول مردم کتاب نیست.
وی افزود: باید پذیرفت که صنعت نشر پویایی نداریم و کتاب‌ها فروش خوبی ندارند. چندی پیش یکی از کتاب‌هایی که برای عموم تالیف کرده بودم با تیراژ هزار نسخه از سوی انتشارات مازیار به چاپ رسید، که استقبال چندانی از آن نشد. همچنین کتاب دیگری با عنوان «آیا آماده‌اید؟» که کاملا جنبه عمومی دارد از سوی شهرداری منتشر شد که متاسفانه این کتاب هم به چاپ دوم نرسید.
مهدی زارع
زارع با اشاره به نحوه نامناسب اطلاع‌رسانی در این‌باره گفت: بخش نشر غیرخصوصی هم چندان چابک رفتار نمی‌کند. نکته مهم در زمینه انتشار عمومی کتابهای مربوط به زلزله این است که اغلب مردم برای آگاهی از این مسئله کتاب نمی‌خوانند و مردم به اینکه فردی بیاید و اصل مطلب را بگوید و برود عادت کرده‌اند. اغلب مردم ما دوست دارند تا یک لایه‌ای از اطلاعات را درباره زلزله بدانند و وقتی که با آن مواجه می‌شوند به علت اطلاعات کم در این زمینه دچار هراس و یا باورهای غلط می‌شوند.
این کارشناس افزود: البته این میزان اطلاع‌رسانی جنبه‌های مثبتی هم دارد و من آن‌ها را نفی نمی‌کنم؛ اما با این مقیاس کوچک اطلاعات نمی‌توان به همه مباحث پرداخت. از طرفی هم حوصله‌ای که فرد باید در کتاب‌خواندن خرج دهد را ندارد.
وی افزود: فضای مجازی مانند تلگرام و دیگر پیام‌رسان‌ها نتوانسته‌اند جایگاه کتاب را حفظ کنند و متاسفانه به اندازه کافی برای مردم قابل استناد شده‌اند؛ حال اینکه این میزان اعتماد به این فضاها چقدر صحیح است امری قابل بحث است.
زارع یکی از عوامل اصلی باز شدن جایگاه کتابهای علمی-عمومی در میان مردم را حمایت دولتی دانست و گفت: کتاب علمی بدون حمایت دولتی نمی‌تواند در میان مردم جا باز کند و فروش خوبی داشته باشد. کتابهای علمی در جامعه به نوعی فصلی هستند اگر یک بحثی در جامعه رخ دهد تالیفات مربوط به آن بازار خوبی خواهند داشت که این اتفاق معمولا به ندرت رخ می‌دهد.
وی تاکید کرد: مولفان کتابهای علمی باید ببیند سلیقه جامعه چیست و مردم جدب چه موضوعاتی می‌شوند و بعد با بیانی همه فهم به توضیح آن در کتاب‌ها بپردازند. با این روند است که شکاف میان مردم و جامعه علمی کاهش می‌یابد. در این شرایط است که هر فردی نمی‌تواند اطلاعات غلط را باب کند و از چیزی که نمی‌داند سخن بگوید. کتاب باید واسطه و پل محکمی میان دانشمندان یک جامعه با عموم مردم شود.
زارع گفت: در مواردی بخش خصوص می‌تواند با برگزاری کنفرانس‌های علمی – عمومی اطلاعات درست و علمی را در اختیار مردم قرار دهد که در این روند کتاب‌ها می‌تواند در اختیار مردم قرار گیرد. در واقع اگر بتوانیم کتاب را به دست مردم برسانیم اتفاق خوبی است چون انتظار خرید کتاب علمی به ویژه کتاب‌هایی درباره زلزله از سوی مردم انتظاری تقریبا بیهوده است. شاید کتابهای توزیع شده در بسیاری موارد خوانده نشوند اما در بسیاری موارد هم خوانده می‌شوند.
وی ادامه داد: حالت فوق بسیار بهتر از زمانی است که کتاب در قفسه کتابفروشی‌ها باقی بماند من به عنوان مولف معتقدم اگر کتابی در قفسه کتابخانه مردم خاک بخورد بهتر از آن است که در زیرزمین و یا انبار یک کتابفروشی بپوسد.
این کارشناس گفت: در کل در این زمینه‌ها باید بستر توزیع را برای مردم فراهم کنیم. اگر چنین اتفاقی برای عموم جامعه بیفتد می‌توانیم شاهد اتفاقات خوبی باشیم. حداقل اگر اتفاقی افتاد آگاهی جامعه کمک بسیاری به مدیریت بحران می‌کند.
وی در پاسخ به این سوال که چه محتوای درباره زلزله ارجحیت دارد که در کتاب‌ها آورده شود، گفت: بستگی به مردم دارد. اینکه مردم چه چیزی را می‌خواهند از زلزله بدانند بستگی به میزان تحصیلات و سطح سواد مردم دارند. برخی کتاب‌ها در این زمینه جنبه اطلاع‌رسانی عمومی دارد و برخی دیگر برای گروه‌های خاص مردم تالیف می‌شود برای نمونه یک کارشناس نفت می‌خواهد بداند که در صورت رخداد زلزله چه آسیبی به منابع نفتی زیرزمینی می‌رساند و یا چه آسیبی به پالایشگاه‌های نفتی می‌زند. در این شرایط فرد می‌خواهد اطلاعات مورد علاقه اش را دنبال کند.
زارع افزود: از طرفی دیگر برخی اطلاعات باید به مردم داده شود تا مردم با ادبیات زلزله آشنا شوند. برای مثال باید بدانند که اصولا گسل چیست و یا وقتی می‌گوییم گسلی در پوسته زمین فعال است این به چه معنا است؛ بنابراین با دو دسته کتاب مواجه هستیم. یکی کتاب‌هایی برای اطلاعات اولیه مردم تالیف می‌شود و دیگری کتاب‌هایی که علاوه بر مباحث اولیه زلزله شناختی از دیگر آسیب‌های آن متناسب با دیگر ساختارها ارائه می‌دهد.
وی گفت: باید در ارائه محتوا به این موضوع توجه داشت که در هنگام رخداد زلزله و پس از آن تعداد افرادی که آسیب روانی می‌بینند بیشتر از هر واقعه دیگر است؛ بنابراین علمی مانند روان‌شناسی می‌تواند در تدوین کتابهای مربوط به مباحث زلزله کمک فراوانی کند. آمارها حاکی از آن است که دو تا ده درصد جمعیت دچار استرس بعد از زلزله می‌شوند. بسیاری از سوالات مردم علمی نیستند بلکه ناشی از روان آسیب دیده است به همین دلیل فرد باید بکوشد تا روان خود را درمان کند و ربطی به اطلاعات علمی وی ندارد.
زارع درباره کتاب «آیا آماده‌اید؟» گفت: این اثر برای مخاطبان کانادایی نوشته شده است. اما ترجمه مستقیمی از متن آن صورت نگرفته است؛ بلکه با حفظ چهارچوب کلی آن به نوعی برای مخاطبان ایرانی برگردانده شد و تمامی مثال‌هایی هم در آن آمده از زلزله‌هایی است که در ایران رخ داده است. ساختار و مبانی اصلی علمی را ترجمه کردیم اما محتوا ایرانیزه شده است.
نظر شما