قيومي‌بيدهندي به خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، گفت: رساله معماریه متنى است درباره «معمار» و «معمارى» که در قرن یازدهم هجرى در ممالک عثمانی نوشته شده است.

وي ادامه داد: کتاب درباره معماری در سده‌های میانه در همه جهان، از جمله جهان اسلام، بسیار اندک است؛ زیرا در آن روزگار، معماری را امری نوشتنی نمی‌دانستند. از این رو، این رساله مطلقا بی‌نظیر است؛ زیرا تنها رساله دیگری در جهان اسلام که درباره معماری از سده‌های میانه به دست ما رسیده «تذکرة البنیان» به هیچ‌روی به غنای این رساله نیست.

قيومي‌بيدهندي افزود: رساله معماریه مناقب‌نامه یکى از معماران برجسته آناتولى دوره عثمانى، محمد بن عبدالمعین، معروف به محمدآقا است. نویسنده علاوه بر شرح احوال و صفات محمدآقا، به مطالب دیگرى هم درباره محمدآقا و پیشه معماری و صنف و آموزش معماری می‌پردازد. از این راه، هم خواننده را با صفات و منش یکى از معماران بنام آن دوران آشنا مى‏کند؛ و هم اطلاعاتی ارزنده از شیوه و نظام امور معماری و تشکیلات صنفی و مجموعه‌ای از واژه‏هاى مربوط به ساختمان و مواد و ابزارهاى آن و اصول مساحى و موسیقى به سه زبان اصلی جهان اسلام (عربى و فارسى و ترکى) به دست مى‏دهد.

وي توضيح داد: اصل کتاب را جعفر افندی به زبان ترکى کهن (با الفباى عربى) به سال 1023ق نوشته و هاوئرد کرین آن را در سال 1984م به انگلیسى برگردانده؛ و این برگردان اساس ترجمه حاضر بوده است. 

اين استاد دانشگاه تصريح كرد: رساله دیباچه‌ای مفصل و پانزده فصل دارد. نویسنده در فصل‌های اول تا چهارم به زندگی و خصوصيات محمدآقا می‌پردازد. فصول پنجم و ششم به برخی از آثار معماری او اختصاص دارد. موضوع فصل‌های هفتم تا دهم واحدهاى اندازه‏گیرى طول و سطح است که در مساحى و هندسه به کار مى‏رفته است. فصل‌های یازدهم تا چهاردهم حاوى واژه‏نامه‏هایى سه‌زبانه از اصطلاحات معمارى و موسیقى است؛ و فصل پانزدهم خاتمه و دعاى اختتام کتاب است.

قيومي‌بيدهندي اظهار داشت: با آنکه رساله معماریه چندان قطور نیست؛ نظر به سنگینی متن انگلیسی و ضرورت مقابله ترجمه با متن ترکی، ترجمه‌اش در حدود یک سال وقت برد. پیدا است که شایسته بود ترجمه چنین کتابی رنگی از نثر کهن داشته باشد، تا این نیز به خواننده یاری کند تا آن را در سیاق فرهنگ مربوط قرار دهد و با آن پیوندی شایسته‌تر یابد. دسترس بنده به میکروفیلم نسخه خطى کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در این راه به کارم آمد.

وي درباره روش كاري خود گفت: روش کارم این بود که در هر بند برای ترجمه واژه‌ها و اصطلاحات اصلی به نسخه ترکی نیز مراجعه کردم. اگرچه با زبان ترکی آشنا نیستم، کثرت واژه‌های عربی و فارسی در متن ترکی در بسیاری از موارد بنده را برای یافتن معادل‌های درست و نزدیک به جو کلی متن اصلی سخت یاری کرد و همچنین در دقت ضبط اعلام و اصطلاحات مفید افتاد.

قيومي‌بيدهندي درباره نويسنده و سابقه او گفت: رساله را جعفر افندی، از معماران ممالک عثمانی در اوایل سده یازدهم هجری، درباره استادش، محمدآقا نوشته است. محمدآقا از معماران برجسته عثمانی است و مسجد سلطان احمد در استانبول از آثار او است. نمی‌دانیم که جعفر خود نیز اثری ساخته یا چیزی از او به جا مانده است یا نه؛ ولي به برکت رساله، چیزهای بسیاری از محمدآقا و آثار او و نظام معماری در ممالک عثمانی و بلکه در جهان اسلام در آن روزگار می‌دانیم. محمدآقا آموختن معماری را از آموختن هندسه و نجاری و صدف‌کاری آغاز کرد. مدت‌ها شاگرد معمار معروف ممالک عثمانی، سنان، بود. در دستگاه عثمانی به سمت‌های ناظر آب استانبول و معمارباشی (سرمعمار) رسید.

وي اضافه‌كرد: هدف جعفر از نوشتن این رساله معرفی استادش محمدآقا، و نیز معرفی هندسه و موسیقی و به دست دادن واژه‌نامه‌ای در معماری و موسیقی و مساحی (نقشه‌برداری) بوده است.

كتاب «رساله معماریه» در اواخر بهمن‌ توسط موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) در شمارگان 1000 نسخه و با قيمت 4700 تومان به بازار کتاب آمد. ترجمه به انگليسي توسط «هاوئرد كرين» انجام شده است.