سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- اعظم روانشاد، دکتری جامعه‌شناسی، نویسنده و پژوهشگر: سالانه میلیون‌ها نفر از اقصی نقاط ایران اسلامی در ایام اربعین خود را به کربلا می‌رسانند. در سال‌های گذشته شاهد رشد تصاعدی حضور زائران بوده‌ایم، به‌گونه‌ای که برخی از نویسندگان از آن تحت عنوان «اربعین ایرانی» یاد کرده‌اند.
در قرون و دهه‌های گذشته در کشور عراق حکومت‌هایی در رأس امور بودند که مانع حضور مشتاقان امام حسین (ع) در صحرای کربلا می‌شدند، از این منظر امکان حضور در کربلا آن هم به‌صورت جمعی وجود نداشت.
فراق از حضور در کربلا برای ایرانیان به‌نوعی باعث «سندرم حسرت جغرافیای مقدس در تشیع» شده بود. با فروپاشی حکومت صدام پایان این سندروم فرارسید و امروزه نه‌تنها از ایران؛ بلکه از بسیاری از کشورها مشتاقان امام حسین (ع) برای عرض ارادت و مهیا کردن زمینه ظهور امام عصر (عج) به پیاده‌روی اربعین می‌روند.
حضور ملت‌های مختلف در این مراسم باعث دوستی و نزدیکی میان آن‌ها شده است.
در این بین حضور گسترده ایرانیان و میزبانی عراقی‌ها، نوعی جدیدی از همبستگی را میان مسلمانان شیعه رقم زده، به‌طوری که شاید نمونه آن در هیچ کشور و آیین دیگری یافت نشود.
چرایی حضور گسترده ایرانیان در مراسم اربعین هنوز نیازمند مطالعه و پژوهش است. در این زمینه تعدادی از مطالعات بر عطش انباشتی تاریخی زیارت عتبات در شیعه ایرانی (همان سندرم حسرت)، هم‌پوشانی دین عامه و دین رسمی، فرم متمایز، هزینه اقتصادی اندک، مناسک فراجنسیتی و فراسِنی، نزدیکی فرهنگی، هم‌افزایی ترویج رسانه‌های رسمی و رسانه‌های غیررسمی اجتماعی نظیر شبکه‌های اجتماعی، بازنمایی هویت شیعی و... تأکید داشته‌اند؛ اما هیچ‌کس نمی‌تواند منکر باورهای عمیق عاشقان امام حسین شود.
هرچقدر بنیان‌های سخت این مراسم فراهم شود تا ایمان و باوری نباشد، حرکتی نیز در راه نخواهد بود. این باورها است که کلید حرکت است، نه ترویج از سوی رسانه‌های رسمی و غیررسمی. پیاده‌روی اربعین البته دارای ابعاد جمعی نیز هست، تنها قابل تقلیل به باورها نیست.
دین‌داری در کنار این‌که بعدی فردی از نوع باور و ایمان و مناسک فردی دارد، بعدی جمعی به‌ویژه از نوع مناسک جمعی نیز دارد. افرادی که به پیاده‌روی اربعین می‌روند در قالب یک جمع هستند، جمعی از دوستان، همکاران، خانواده‌ها، هم دانشجویی‌ها و هم‌های دیگر...
در مسیر کربلا این جمع‌ها، جمع می‌شوند و یک جمع بزرگ‌تر شامل مشتاقان امام حسین را تشکیل می‌دهند. از طرف دیگر بُعد جمعی مناسک دینی با شور و احساس همراه است، احساسی از ما شدن و این ما شدن، تولید سرمایه اجتماعی و همبستگی میان شیعیان می‌کند. احساسی که زائران در اربعین تجربه می‌کنند، آن‌قدر زیبا است که تداوم آن را تضمین می‌کند.
در نهایت باید گفت در آیین پیاده‌روی اربعین مناسبات اجتماعی حاکم است تا سیاسی یا اقتصادی.
در مناسبات سیاسی دستور حکم‌فرما است، در مناسبات اقتصادی معامله و سود و در مناسبات اجتماعی بده بستان از نوع گرم و نوع‌دوستی و بدون چشم‌داشت.
میزبانی عراقی‌ها از ایرانی‌ها و روابط میان زائران در این ایام نمونه‌ای از بده بستان از نوع گرم و بدون چشم‌داشت است. این شکل از مناسبات انسانی است که همیشه در دین، فلسفه و ادبیات مورد تکریم بوده است چراکه از علایق بشری برمی‌خیزد.
در این نوع از مناسبات دیگر سود و جایگاه من مطرح نیست، بلکه ازخودگذشتگی و دیگری در اولویت است.
نظر شما