به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اردبیل، کارگاه آموزشی «شیوه‌های مصاحبه در تاریخ شفاهی» و نقد و بررسی کتاب «سرو سپید» با حضور محمود مهدوی، پری آخته، محمدحسین حسین‌پور، از کارشناسان حوزه ادبیات داستانی و تاریخ شفاهی، و جمعی از رزمندگان جانبازان مدافعان حرم و نویسندگان حوزه دفاع مقدس، به‌همت اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و حوزه هنری استان اردبیل، در سالن کنفرانس حوزه هنری اردبیل برگزار شد.

«سرو سپید» دربرگیرنده خاطرات شفاهی سیدفتاح درستکار است که به کوشش سیدسعید اطهرنیاری در سال 93 از سوی پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس منتشر شد و چاپ دوم آن نیز در سال 96 به‌همت انتشارات خط هشت وارد بازار نشر شده است.

امیر رجبی، رئیس حوزه هنری استان اردبیل، در این جلسه، درباره تاریخ شفاهی و ادبیات دفاع مقدس، گفت: حوزه تاریخ شفاهی، پزوهشی نوین است که معیارهای متفاوتی از خاطره‌نگاری دارد و نویسنده و راوی اثر مشترکی تولید می‌کنند که به مثابه گنجینه‌ای به کتابخانه‌های دفاع مقدس اضافه می‌شود.
 
وی افزود: رشد و تعالی ادبیات دفاع مقدس با کنار هم قرار گرفتن نویسندگان و رزمندگان اتفاق می‌افتد که البته نقد و بررسی کتاب‌ها از ضروریات است و در ارتقای کیفیت آثار تأثیر بسیار دارد.

رئیس حوزه هنری استان اردبیل توصیه کرد: نقد پیش از انتشار کتاب اتفاق بیفتد، کتاب به چالش کشیده شده، نقاط ضعف و قدرت آن بررسی و سپس رهسپار نشر شود و در این مسیر ظرفیت نقدپذیری نیز باید بالا باشد.

رجبی گفت: برگزاری جلسات نقد و بررسی، بار آموزشی را برای تولید آثار بعدی در این حوزه بیشتر می‌کند و این روند مبارک اگر استمرار یابد کیفیت آثار منتشره بیشتر خواهد شد.

رئیس حوزه هنری استان اردبیل اذعان کرد: به گفته صاحبنظران، اردبیل از پیشتازان ادبیات پایداری کشور است؛ لذا باید شأن  آن پاس داشته شود؛ بر این اساس، اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و حوزه هنری در این راه نهایت همکاری را دارند و خواهند داشت تا بر تعداد این آثار افزوده شود.
محمود مهدوی که خود از نویسندگان مطرح حوزه دفاع مقدس است و کتاب‌های متعددی نیز در این زمینه دارد، نیز اظهار کرد: این کتاب به شیوه خاصی نوشته شده و پرسش و پاسخ در پی هم آمده است؛ در حالی که عموما دیده‌ایم در روایت پرسش‌ حذف می‌شود و به ترتیبِ رخداد تاریخی درج می‌شود.

وی افزود: به نظر می‌رسد پرسش‌ها توالی درستی ندارند، در حالی که نویسنده نباید به راوی خط بدهد؛ در نگارش این سبک، بین نویسنده و راوی پرسش و پاسخ اتفاق می‌افتد که برداشت آزاد از آن منجر به پیدایش سوژه‌ و آفرینش آثاری ناب می‌شود و البته قدرت اعجاز این خاطرات در این است که واقعاً اتفاق افتاده و جایی برای تخیل در آن نیست.

مهدوی با بیان اینکه در ایران هنوز تاریخ شفاهی خوب جا نیفتاده است، تصریح کرد: جنگ رزمنده زمانی تکمیل می‌شود که خاطراتش در جایی درج شود و این همان تاکید رهبری است به رزمندگان و ایثارگران که باید بگویید و باید نوشته شود.

پری آخته، نخستین بانوی نویسنده شمال غرب ایران در ژانر دفاع‌مقدس‌، نیز بیان کرد: تاریخ شفاهی نوعی بازخوانی تاریخ است با مرور زندگی افراد که در آن، راوی از جزئیات دور شده و تنها به روایت کلیات می‌پردازد.

وی افزود: در این سبک، مجموعه‌ای از روایت‌های مشابه و متضاد در کنار هم قرار گرفته و او را به گذشته سوق می‌دهد که البته نحوه بیان با شخصیت اجتماعی راوی ارتباط مستقیم دارد و پرسش‌های مصاحبه‌کننده نیز راوی را به صحبت وا می‌دارد؛ ضمن اینکه شرایط مصاحبه هم مؤثر است و برخورداری از زمان کافی به قضیه کمک می‌کند.
     
سیدفتاح درستکار راوی «سرو سپید» نیز درباره چگونگی شکل‌گیری کتاب گفت: ما رزمندگان، خیلی اهل مصاحبه و عکس نیستیم اما به فرمایش حضرت آقا که آخرین عملیات ما بیان خاطرات شهدا است، این امر بر ما تکلیف شد.

وی افزود: چاپ اول کتاب در تهران انجام شد و نخستین نقد و بررسی نیز در همان جا شکل گرفت اما از تیراژ ۲۰۰۰ جلدی آن که در سطح کشوری پخش شد تنها ۱۵۰ جلد به استان اردبیل رسید و در پاسخ به درخواست‌های بسیار، تصمیم به چاپ مجدد آن گرفتیم.

درستکار اضافه کرد: برخی حرف‌ها در کتاب بیان نشده است؛ تلاش نیروهایی که از خط تماس جبهه و جنگ تا بیمارستان‌های شهر، همراه ایثارگران بودند که حق آنها نه در سرو سپید و نه در بیشتر کتابهایی که خوانده‌ایم به درستی ادا نشده است.
 
سیدسعید اطهرنیاری که «دلاوران دیار مقدس»، «چنگ در یال بلند ماه»، «دو طبیب عاشق»، «دوست دارم تنها باشم»، «عبور از جاده خویشتن»، «40+عشق»، «داوریم» و «میعاد در مرصاد» را به تاریخ دفاع مقدس پیوند زده، «سرو سپید» را نخستین کتاب تاریخ شفاهی استان اردبیل برشمرد و افزود: «تشنه در آتش» به روایت هوشنگ عبدی و «از آلاچیق تا سنگر» به روایت عباسعلی درگاهی دو کتاب بعدی با همین مضمون هستند که در استان اردبیل به آن پرداخته شده است.

وی در پاسخ به پرسش‌ها و نقدهای مطرح شده، تصریح کرد: این کتاب از حدود 600- 500 صفحه به ۲۷۰ صفحه رسیده و برخی حذف‌ها سبب ناهمگونی احتمالی در متن است اما از سویی وظیفه داریم به عنوان تاریخ‌نگار، مطالب را گرفته و سازماندهی کنیم که روند انجام کار، گاهی پرسش بر اساس متن و هنگام تدوین وارد شده است.

این نویسنده اضافه کرد: در تاریخ شفاهی، وارد توصیف نمی‌شویم؛ بلکه هدف از تألیف و تدوین آن، تهیه آرشیو است و داستان‌نویس یا خاطره‌نگار می‌تواند از این اسناد به عنوان سوژه استفاده کند؛ زیرا درواقع، محتوای این کتاب‌ها اسنادی است که روایت آن درست مثل اتفاقی که افتاده باید آورده شود.

اطهرنیاری گفت: چنانکه گفته شد، تاریخ شفاهی موضوع جدیدی است که مدیون انقلاب و دفاع مقدس بوده و از این رو، حتی اساتید ما در تهران هم روی برخی موضوعات اتفاق نظر ندارند؛ از جمله در چینش عکس‌ها و آوردن پاورقی؛ این بود که تصمیم گرفتیم وقتی عکسی می‌تواند به متن کمک کند، آن را همان‌جا بیاوریم، یا جاهایی که نیاز به توضیح اضافی در متن نیست، باید در پاورقی می‌آمد اما درباره آوردن نام کنونی برخی مکان‌ها چندان موافق نیستم.

تدوینگر کتاب «سرو سپید» در پایان خطاب به نویسندگان حاضر در جلسه گفت: شما برای ورود به کار ارزشی ثبت خاطرات ۸ سال دفاع مقدس انتخاب شده‌اید.

وی افزود: زمانی امام خمینی (ره) فرمودند دفاع را مردم کردند خاطره‌های آن را مردم باید بنویسند؛ امام خامنه‌ای نیز تاریخ شفاهی را تاریخ طبقات ساکت جامعه برشمرده‌اند؛ بر این اساس، اگر مصاحبه‌ها انجام نشود، تاریخ ثبت نشود و آرشیو نداشته باشیم، سینه‌های لبریز از خاطرات بسیاری به مرور از میان می‌رود.

اطهر نیاری ادامه داد: تاریخ عبارت است از زمان، رویداد یا واقعه، گزارش واقعه و در ادامه این تعریف، تاریخ شفاهی گزارش واقعه به صورت شفاهی است که منجر به ثبت سوژه می‌شود و از آنجا که نسل بعدی مقایسه‌ای نگاه خواهد کرد، وقتی از یک عملیات ۳۰۰ مصاحبه موجود باشد که هم فرمانده آن را نقل کرده، هم رزمنده عادی، هم داوطلب بسیجی، هم ریش‌سفید و هم نوجوان کم‌تجربه، به شگفتی‌های دفاع و تفاوت آن با سایر جنگ‌ها پی خواهد برد.

اسماعیل‌زاده، جانباز ۷۰ درصد و استاد دانشگاه نیز گفت: جبهه مجموعه‌ای از زیبایی‌ها و زشتی‌ها بود و چیزی که باعث می‌شد رزمنده‌ای بارها در جبهه حضور یابد، جذابیت‌هایی بود که در شهر و زندگی عادی وجود نداشت.

وی با اشاره به روایتی از حضرت زینب (س) که فرمودند «ما رأیتُ الّا جمیلاً»، به نویسندگان حوزه دفاع مقدس توصیه کرد: کتاب فرهنگ جبهه را مطالعه کرده و به عنوان گنج جنگ، اصطلاحات آنها را در داستان‌ها بیاورند زیرا در کنار آن‌همه زشتی، جنگ پر از زیبایی است.

بنا به این گزارش، خوانش قطعه ادبی خلاصه‌ای از بیوگرافی درستکار از سوی محمدحسین حسینی‌پور و خاطره‌گویی احمد عقل‌مند، هم‌رزم دیروز و امروز درستکار، از دیگر بخش‌های این نشست بود.