به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (اینبا)، نشست «همایش‌های پیوندهای فکری و فرهنگی با آسیای مرکزی و قفقاز» چهارشنبه (11 اردیبهشت ماه) در سالن فردوسی دانشگاه تهران با حضور چهره‌های سرشناس حوزه فرهنگی داخلی و خارجی برگزار شد.
 
گودرز رشتیانی، دبیر علمی نمایش گفت: ایده اولیه این همایش تیرماه 97 در پژوهشکده تاریخ اسلام مطرح شد. پس از مدتی کمیته‌ای برای پیگیری این ایده تشکیل شد و به دنبال آن، مهر 97 فراخوان مقاله به سه زبان فارسی، روسی و انگلیسی منتشر شد، پس از فراخوان، دبیرخانه همایش 175 چکیده مقاله دریافت کرد و از این تعداد 90 چکیده به زبان فارسی و 17 چکیده به زبان انگلیسی، روسی و ترکی پذیرفته شد.
 
وی افزود: از پذیرفتگان درخواست شد که اصل مقالات خود را به دبیرخانه ارسال کند که 80 اصل مقاله به دبیرخانه رسید و 40 مقاله برای ارائه در همایش انتخاب شد که از میان آن 18 مقاله از سوی پژوهشگران غیرفارسی زبان پذیرفته شد. در حال حاضر مجموعه کامل مقالات در حال طی کردن روند انتشار است که امیدوارم به زودی به صورت کتاب به مخاطبان ارائه شود. (رشتیانی گزارش خود را به دو زبان فارسی و روسی قرائت کرد.)
 
داعش زنگ خطری برای کمرنگ شدن نگاه فرهنگی در منطقه 

الهه کولایی استاد دانشگاه تهران، رییس مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی اظهار کرد: متاسفانه شاهد هستیم که تاریخ کمتر در حوزه عمومی خارج از دانشگاه و پژوهشگاه مورد بهره‌مندی قرار می‌گیرد. امکان استفاده از ظرفیت‌هایی که به لطف تاریخ و جغرافیا در دست ماست، مغفول مانده و مورد بی‌اعتنایی و بی‌مهری سیاست‌گذاران قرار گرفته به طوری که نگاهی به این ظرفیت‌ها ندارد. این درحالی است که امروز ایران‌‌هراسی در منطقه و جهان در حال افزایش است و کشورهای معاند در تلاشند با تکیه بر مساله ایران‌هراسی نگاه جهان را به ما تغییر دهند.
 
وی افزود: تقریبا 30 سال پیش اتفاقی رخ داد که نشان داد پیوندهای فرهنگی و تمدنی ایران کهن در منطقه اوراسیا و قفقاز پاک نشدنی است. با فروپاشی اتحاد شوروی دوباره کشورهایی که در منطقه ریشه در فرهنگی عمیق و کهن داشتند، سر بلند کردند و به پررنگ کردن پیشینه فرهنگی خود پرداختند. پیشینه‌ای که اتحاد شوروی 7 دهه تلاش بسیاری کرد آن را محو و نابود کند اما ریشه‌دار بودن عنصر اسلام و هویت ایرانی بخش غیرقابل انکار شخصیت مردم این منطقه بود. هرچند اسلام با فشار حکومت کمونیستی به زیرزمین رفت و از آن سو تاجیک‌ها نتوانستند به شکل عیان به زبان فارسی صحبت کنند اما هویت ایرانی و اسلامی آنها حتی در خفا جریان داشت و متاسفانه سرکوب گرایش‌های اسلامی بستری برای جریان افراطی شد و عدم شناخت درست از اسلام باعث شد، منطقه در آینده شاهد خشونت‌های وحشتناکی باشد که این خشونت‌ها بی‌سابقه بود.
 
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: شاید باور نکنید که افراد بسیار زیادی از منطقه اوراسیا به سوی دولت اسلامی و شامات رفتند و در مسایلی که در منطقه باعث خشونت‌های زیادی شد، ایفای نقش کردند. این حوادث برای ما به شکل یک زنگ خطر بود که دریابیم منطقه امروز بیش از هر چیز نیازمند نگاه فرهنگی است؛ نگاه فرهنگی که ریشه در تمدن تاریخ منطقه دارد و ما باید برای احیای آن بر پیوندهای فرهنگی گذشته تمرکز کنیم و پیوندهای قومی و فرهنگی تاریخی را در منطقه را بازسازی کنیم. پیوندهایی که امروز برای ما به مثابه یک دارایی است. دارایی که از میراث تاریخی مشترک ما نشات می‌گیرد و علاقه عمیق با اسلام و لایه‌های آن دارد که این نکته کلیدی باید مورد توجه جریان دیپلماسی ما قرار بگیرد. جریان دیپلماسی که فراتر از دیپلماسی سنتی رفته و امروز با تکیه بر دیپلماسی عمومی مجال بروز یافته است.
 
الهه کولایی گفت: امروز کشورها سعی می‌کنند در سایر نقاط برای خودشان فرصتی ایجاد کنند اما ما با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به فرصتی تاریخی دست پیدا کردیم که متاسفانه طی دو دهه گذشته از این فرصت ممتاز بهره‌ای نگرفته است. متاسفانه سیاست خارجی ما سمت و سوی درستی در این منطقه نداشته است و دانشگاه در این مساله مقصر است زیرا دانشگاه باید فرصت‌های لازم را برای شناخت این ظرفیت‌ها فراهم بیاورد نه برای ایرانی سیاسی بلکه برای عمیق کردن ریشه‌های فرهنگی تمرکز کند.

وی ادامه داد: تمرکزی که بر دارایی‌های مشترک و رشد و توسعه ما متکی است. دولت اتحادیه شوروی نشان داد نظامی که خودش را بر واقعیت غالب کند، حتی اگر 7 دهه هم دوام بیاورد اما بالاخره واقعیت بر آن غلبه می‌کند. به طوری که امروز روسیه به این نکته رسیده است که ایران با نگاه دینی متعادلی که داشته می‌تواند در منطقه موثر واقع شده و اسلام ایرانی را که عاری از خشونت است، در منطقه گسترش دهد و مانع از ایجاد خشونت شود. این مساله مورد اهمیت قرار گرفته که اگر ایران در منطقه رفت و آمد کند، مروج اسلام افراطی نیست. دانشگاه وظیفه دارد در این بستر حرکت کند و ریشه‌های فرهنگی و تمدنی را پررنگ و به مردم ایران کمک کند تا در این بستر تمدنی به لحاظ اقتصادی و فرهنگی تبادلاتی را برقرار کند.

خجند، سمرقند و گنجه هنوز در ذهن ما پررنگند!

حجت‌الاسلام هادی خامنه‌ای، رییس پژوهشکده تاریخ علم گفت: امیدوارم این همایش سرآغاز همکاری‌های گسترده‌ای با منطقه اوراسیا شود. همایشی که با ارائه مقالاتی متنوع و سودمند می‌تواند در چشم‌انداز ما در همکاری با منطقه اوراسیا بسیار موثر واقع شود.
 
وی افزود: پژوهشکده تاریخ اسلام از سال 77 فعالیت خود را به صورت یک نهاد خصوصی آغاز کرده است. نهاد خصوصی که تاکنون موفق شده گام‌های محکمی را در حوزه تاریخ و فرهنگ کشور بردارد. در همین زمینه تاکنون 90 عنوان کتاب در زمینه شناسایی فرهنگ اسلامی منتشر کرده است. کار ما در پژوهشکده تاریخ اسلام مبتنی بر نیروی انسانی است که با علم و دانش خود به بررسی فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی در حوزه‌های گوناگون می‌پردازند و با برگزاری همایش‌ها و نقد کتاب‌ها سعی می‌کنند در شکوفایی تفکر و اندیشه در کشور موثر واقع شوند.
 
رییس پژوهشکده تاریخ علم ادامه داد: این همایش ابتکار گروه جریان‌های فکری پژوهشکده تاریخ اسلام است که از چهار سال پیش فعالیت خود را آغاز کرده است. هدف از این همایش شناسایی پیوندهای فکری و فرهنگی ایران و منطقه اوراسیاست تا هرچه بیشتر به جغرافیایی مشترک فرهنگی که در این منطقه نهفته است، کمک شود. بخارا، سمرقند، خجند، گنجه و ایروان نه تنها در ذهن فرهیختگان آشناست بلکه در فکر توده مردم نیز نام‌هایی پرخاطره است و نیاز است که این خاطرات بر رشته‌های مشترک فرهنگی تقویت شود. هرکجا کُمیت اسب سیاست و دولت لنگ می‌زند، اهل دانش و فرهنگ باید این نقیصه را برطرف کنند. متاسفانه هنوز گفتمان فرهنگی ما با این منطقه پررنگ نشده و به جای آن، سایر گفتمان‌ها که هیچ تشابهی با تاریخ و فرهنگ ما ندارند، پررنگ شده‌اند و در کشور ما جولان می‌دهند.
 
حجت‌الاسلام خامنه‌ای در خاتمه گفت: امیدوارم در آینده نزدیک دور از آن انسان‌های اندکی که بر طبل جنگ می‌کوبند، فرهیختگان ما با تکیه بر نقاط مشترک حوزه فرهنگ در اوراسیا زمینه گفت‌وگوی فرهنگی را فراهم آورند و از همین نقطه گفت‌وگوی فرهنگی ما در سطح جهان گسترش یابد.
 
مرزبندی سیاسی مانع از پیوند دوباره ایران فرهنگی نیست

سیداحمدرضا خضری، مشاور رییس دانشگاه تهران در بخشی دیگری از این همایش عنوان کرد: ما این همایش را به عنوان برنامه‌ای میان مدت و کوتاه مدت تلقی نمی‌کنیم به ویژه اینکه برنامه توسعه دانشگاه در حوزه بین‌المللی بر آن است که فعالیت‌های خود را در این حوزه گسترش دهد و با تکیه بر همین همایش‌ها، گام‌های مهمی را در بین‌المللی کردن دانشگاه با کمک استادان فرهیخته بردارد. همگان می‌دانند پیوند فکری، علمی، قومی و تاریخی میان ایران و آسیای مرکزی پیوندی کهن و دیرینه است و زیرساخت این پیوند کهن، هم پیوند سرزمین، بومی، تاریخی، فرهنگی ماست اما با مسایلی که در گذشته اتفاق افتاد، پیوند سرزمینی ما دچار فاصله‌هایی شد و با مرزبندی‌های سیاسی اندکی میان ما فاصله روی داد. فاصله‌‌ای که ناشی از مرزهای سیاسی است که برای ما محترم است اما این جدایی‌های ناخواسته و خواسته نمی‌تواند مانع احیای دوباره پیوندهای قومی و فرهنگی میان ما و آنها باشد.
 
وی افزود: همه ما از یک آبشخور فرهنگی به نام ایران کهن تغذیه شده‌ایم و هنوز هم نشانه‌های پاک نشدنی این فرهنگ در میان ما وجود دارد. به طوری که ما مات فرهنگ کهن و تاریخ پرافتخار پیشینیان هستیم. هرگاه اراده‌ای برای جدایی نشسته، اراده قومی و فرهنگی بر پیوند و اتحاد بیشتر تکیه کرده است. در واقع پیوندهای علمی و فرهنگی و زبانی همچنان در حال گسترش هستند.

خضری ادامه داد: متاسفانه در دنیای امروز اراده سیاست‌بازان بر خشونت، درگیری، جنگ، واگرایی و فقر تکیه کرده است. عواملی که هر یک به سهم خود می‌تواند باعث جدایی ملت‌ها شود. در این میان تنها نقطه مشترکی که می‌تواند محکم‌کننده پیوندهای گذشته باشد، پیوندهای فرهنگی، علمی و ملی است؛ پیوندهایی که هنوز از خاقانی، رودکی، فردوسی و ... جان می‌گیرد و بر عمق این پیوند مشترک و جداناشدنی می‌افزاید تا عشق به عناصر فرهنگی گذشته زنده است، پیوند میان ما و ایران فرهنگی زنده و ناگسستنی است.
 
در این مراسم کریستینه نوله - کریمی، رئیس مرکز انستیتوی ایرانشناسی، رودی مته، استاد دانشگاه دلور، جورج سالیکیدژه، رئیس انستیتو گرجستان، منصور صفت‌گل، استاد تاریخ دانشگاه تهران نیز سخنرانی کردند که دو سخنرانی به زبان روسی و انگلیسی ارائه شد. 
 
همایش «پیوندهای فکری و فرهنگی با آسیای مرکزی و قفقاز» چهارشنبه (11 اردیبهشت ماه) و پنج‌شنبه 12 اردیبهشت در دانشگاه تهران و پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار می‌شود.