«غلط ننویسیم و نوشتار معیار فارسی» عنوان نخستین سخنرانی این نشست بود که از سوی امید طبیب زاده ایراد شد. طبیب زاده سخنان خود را ذیل چند موضوع از جمله: سوء تفاهم ها در باره کتاب غلط ننویسیم؛ درست و غلط در زبان معیار؛ غلط ننویسیم در مقام نوعی برنامه ریزی زبانی برای نوشتار معیار فارسی؛ و اختلاف نظرهایی در باره جزئیات کتاب غلط ننویسیم، مطرح کرد.
این استاد دانشگاه که فعالیت های پژوهشی وی عمدتا در زمینه واج شناسی، آوا شناسی، دستور زبان و وزن شعر فارسی است، در باره بدفهمی هایی که در دهه 60 از سوی برخی منتقدان در باره کتاب غلط ننویسیم ابوالحسن نجفی صورت گرفت، یادآور شد: کتاب غلط ننویسیم در سال 1366 در 10 هزار نسخه منتشر شد و در دو هفته، تمام نسخه ها فروش رفت. ناگفته پیداست این در کشوری مثل کشور ما با این اوضاع نابسامان کتاب، اتفاق عجیبی محسوب می شود آن هم در دورانی که کشور درگیر جنگ و بمباران بود. ویرایش دوم این کتاب در سال 69 و چاپ هجدهم آن در سال 92 منتشر شد و شاید اگر مرکز نشر دانشگاهی به روال سابق اداره می شد این کتاب به چاپ سی ام رسیده بود.
وی در ادامه با طرح این پرسش که: آیا می توان نقدهایی را که در آن دوران در باره این کتاب نوشته شد دلیل فروش بالای آن دانست؛ عنوان کرد: به نظر من، این نقدها نبودند که باعث فروش کتاب شدند، صورتبندی صحیح ماجرا این است که فروش سریع کتاب با تیراژ انبوه باعث نگارش نقدها شد که از جمله آن نقدها می توان به نقد دکتر محمدرضا باطنی اشاره کرد که در مجله آدینه در سه بخش با عنوان های: «اجازه بدهید غلط بنویسیم»، «هیاهوی بسیار بر سر هیچ» و «فارسی بیدی نیست که با این بادها بلرزد» منتشر شد. از نقدهای معروف دیگری که در باره این کتاب نوشته شد نقد کریم امامی، بهاءالدین خرمشاهی و محمدجواد شریعت بود که در سال 67 نگاشته و منتشر شدند.
طبیب زاده در ادامه با اشاره به مقاله کریم امامی در باره نقدهای نگاشته شده در باره غلط ننویسم، گفت: آقای امامی انتقادهای دکتر باطنی و پاسخ ابوالحسن نجفی به این نقدها را دعوای زبان شناس و ادیب توصیف کرده که البته من فکر می کنم این اختلاف ها کوچکترین ربطی به این موضوع ندارد؛ ما در این زمینه دو فعالیت کاملا مجزا داریم یکی نگارش دستور زبان است یعنی وقتی برای زبانی دستور می نویسید باید آن زبان را توصیف یا تبیین کنید، این یک فعالیت است؛ فعالیت دیگر این است که برای نوشتار معیار، دستورالعمل تهیه می کنید و اینها دو فعالیت جدا هستند و آغاز اختلاف به زمانی برمی گردد که ساخت گراها می گفتند ما باید زبان را همان طور که هست توصیف کنیم یعنی نه کم کنیم و نه زیاد؛ نه تجویز کنیم و نه ارزشگذاری؛ در حالی که ادبا می گفتند ما زبان را که توصیف می کنیم اولا صورتی را که عوام به کار می برند یا معیار نیست وارد نمی کنیم و دیگر اینکه اگر هم وارد کردیم می گوییم این را به کار نبرید یعنی تجویز می کنیم. امروزه شما دیگر هیچ دستورنویسی را نمی بینید که چیزی را تجویز کند بنابراین دعوای زبان شناس و ادیب خیلی وقت است که در ایران حل شده اما ما بیخود این دعوا را علم کرده ایم که باعث سوء تفاهم هایی شده است.
وی در ادامه سخنان خود با ارائه پیشنهادی مبنی بر اینکه بهتر بود نام کتاب غلط ننویسیم را «راهنمای نگارش فارسی معیار» و یا همان زیرعنوان خود کتاب یعنی «فرهنگ دشواری های زبان فارسی» می گذاشتند،تصریح کرد: در نهایت ما چه موافق کتاب غلط ننویسیم باشیم و چه مخالف آن، باید بپذیریم با انتشار این کتاب در سال 66 نگاه ما نسبت به نوشتن تغییر کرد از این رو سال 66 برای نثر معیار فارسی نقطه عطف بود. این کتاب وقتی در دست ویراستار قرار می گیرد نه برای احیای معناست و نه احیای شبهه؛ معنا را نویسنده و مترجم بیان کرده و تمام شده و وظیفه ویراستار این است که این معنا را بهتر نشان دهد و ویراستار حق ندارد احیای معنا کند.
نویسنده کتاب «بررسی وزن شعر عامیانه فارسی»، با انتقاد از این که جامعه علمی ایران با معطوف کردن توجه خود تنها به کتاب غلط ننویسیم نجفی، شان وی را تقلیل داده است، بر جامعیت علمی نجفی تاکید کرد و یادآور شد: اگر از من بپرسند که نجفی کیست می گویم او کسی است که قبای نکبت عروض عربی را از تن عروض ما در آورد و آن لباسی را که شایسته اش بود بر تن او کرد و ما بالاخره بعد از هزار سال صاحب عروض شدیم.
طبیب زاده در بخش دیگری از سخنان خود، انتشار کتاب غلط ننویسیم را در دهه 60 نوعی برنامه ریزی زبانی توصیف کرد و گفت: به اعتقاد من اگر این کتاب را هر کسی غیر از آقای نجفی نوشته بود یک چاپ بیشتر نمی خورد و اصلا مطرح نمی شد، من فکر می کنم این کتاب بخشی از برنامه ریزی زبانی است و برنامه ریزی زبانی تلاشی هدفمند و آگاهانه است برای تغییر یا کنترل رفتارهای زبانی در یک جامعه که معمولا هم توسط دولت انجام می شود. به هر حال مردم به این کتاب احتیاج داشتند و وقتی دیدند کتاب را کسی نوشته که قبولش دارند از آن استقبال کردند، و خلاصه اینکه ما به این کتاب محتاجیم و این کتاب نه دستور زبان است، نه هدف آن توصیف زبان فارسی، بلکه تجویز معیارنگاری فارسی است.
وی در پایان یادآور شد: در باره کتاب غلط ننویسیم اختلاف هایی هم وجود دارد که این البته بدیهی است اما این اختلاف ها را نباید به منزله مخالفت با کل کتاب تلقی کرد؛ همچنان که نمی توان آن را صددرصد پذیرفت.
در ادامه نشست، علی صلح جو با اشاره ای کوتاه به سوابق علمی ابوالحسن نجفی، اظهار کرد: زبان معیار چیز مطلقی نیست و در هر دهه یا چند دهه یکبار می تواند تغییر کند؛ من یکی از بدشانسی های کتاب آقای نجفی را در این می دانم که حوادث، طوری پیش رفت که ایشان نتوانست ویراست های جدید کتاب را به موقع بیرون بدهد و اگر این اتفاق می افتاد شاید بسیاری از بحث ها و مناقشات در باره این کتاب اتفاق نمی افتاد.
صلح جو ضمن اشاره به تحصیلات نجفی در رشته زبان شناسی دانشگاه سوربن، وی را از بنیانگذاران انتشارات نیل، که در آن دوران نقش اساسی در ایجاد فضای روشنفکری داشت، معرفی کرد و گفت: نجفی همیشه از جنجال می گریزد و نمی خواهد مطرح شود ولی بیش از نیم قرن است که هیچ کس نمی تواند موثر بودن او را انکار کند، او خیلی ها را راه برده بنابراین باید وجود او را غنیمت بدانیم.
«یک ضرب المثل عربی می گوید هر کس عقل خودش، فرزند خودش و شعر خودش را بهترین می داند»؛ اینها جملاتی بود که ابوالحسن نجفی سخنانش را با آن آغاز کرد و ادامه داد: اگر بگویم نمی توانم صحبت های دوستان را در باره خودم بپذیرم شاید حمل بر فروتنی دروغین شود اما من واقعا آن گونه که ایشان توصیف کردند نیستم.
نجفی در ابتدای سخنانش با لحنی که حکایت از اندکی گله مندی داشت، در باره موضوع نشست هم اندیشی گفت: چند ماه پیش که قرار شد این نشست برگزار شود نظر من این نبود که بیاییم در باره غلط ننویسیم صحبت کنیم؛ نظر من این بود که در باره غلط در زبان صحبت کنیم که آیا اصلا غلط در زبان وجود دارد یانه؛ چون عده ای اصلا منکر شده اند که غلط در زبان وجود داشته باشد، و حالا اگر وجود داشته باشد تکلیف ویراستاران چیست؛ ویراستاران بلاتکلیف اند یعنی وقتی کتابی را به دستشان می دهند انواع واقسام ویرایش از جمله ویرایش صوری و ... را در مدت کوتاهی فرا می گیرند اما وقتی به ویرایش زبانی می رسند تکلیف، خیلی روشن نیست بنابراین دخالت سلیقه ای می کنند و این بدترین کاری است که ممکن است یک ویراستار انجام دهد.
وی در ادامه با انتقاد از اینکه برخی نقدها با بی توجهی و کم دقتی در باره کتاب غلط ننویسیم مطرح شده، اذعان کرد: باعث تاسف است که در انتقادهایی که از این کتاب می کردند گاه ایرادهایی می گرفتند که بسیاری از آنها اصلا در کتاب نبود! و البته بخشی از نقدها هم وارد بود. من در پایان کتاب در بخش فهرست راهنمای مطالب نزدیک به سه هزار مدخل را آورده ام و از این تعداد مدخلی که در این کتاب آمده واقعا مقداری که به غلط ها پرداخته شده 10 درصد هم نمی شود و عمده چیزی که در کتاب است فرهنگ دشواری های زبان فارسی است که فکر می کنم این فرهنگ دشواری ها، بسیاری از مشکلات را از پیش پای نویسنده، ویراستار یا هر آنکه با متن سرو کار دارد برمی دارد و جالب است که در باره اینها سکوت محض بوده و هیچ چیزی در باره این دشواری هایی که من در مورد زبان مطرح کرده ام گفته نشد.
نجفی جریان نقدنویسی در کشور را جریانی یکسویه توصیف کرد و گفت: متاسفانه اغلب ما جنبه های مثبت یک اثر را فراموش می کنیم و خیال می کنیم نقد نوشتن یعنی فقط دیدن معایب یک کتاب، البته هیچ کتابی بی عیب و غلط نیست و غلط ننویسیم هم مسلما غلط هایی داشته که در چاپ سوم خیلی ها را اصلاح کردم اما موضوعی که بسیار باعث تعجب من شد و اصلا به نظرم غیر قابل باور بود این بود که یکی از افراد سرشناس در جلسه ای گفت نجفی در این کتاب در باره واژه های جنوب و شمال فلان حرف را زده؛ حال آنکه مطلقا چنین چیزی در کتاب نیامده بود!
وی با اشاره به نقش رسانه هایی نظیر تلویزیون، رادیو، اینترنت و ... در تضعیف زبان نوشتار، تصریح کرد: این رسانه ها باعث بی توجهی به زبان نوشتار شده اند و باعث شده اند نوشتن برای نویسندگان ما مشکل شود. باید تکلیف مان روشن شود که آیا غلط در زبان هست یا نیست. در باره کتاب غلط ننویسیم باید این نکته را هم یادآور شوم که این کتاب در باره زبان نوشتار است نه زبان گفتار؛ حال آنکه تمام تکیه زبان شناسان بر اساس زبان گفتار است و آنچه می گویند چه در آواشناسی چه در حوزه دستور زبان و... بر مبنای زبان گفتار است.
نجفی در بخش پایانی سخنانش در باره دلیل استقبال مردم از کتاب غلط ننویسیم، گفت: شاید دلیل توجه مخاطبان به این کتاب این بود که زمانی که منتشر شد تقریبا کتابی نظیر آن وجود نداشت و در عین حال چون به شیوه فرهنگ الفبایی نوشته شده بود می توانستند به راحتی به آن مراجعه کنند.
دکتر علاءالدین طباطبایی، زبان شناس، مترجم و دانشیار گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ مژده دقیقی مترجم و ویراستار؛ دکتر هوشنگ رهنما مترجم آثار ادبی؛ فرزانه طاهری ویراستار، مترجم و مدیر بنیاد گلشیری؛ از جمله چهره های شاخص فرهنگی بودند که در این جلسه حضور داشتند.
نظر شما