به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، (بیست‌و‌یکم تیرماه روز حجاب و عفاف نامگذاری شده است. در عصر بیداری اسلامی، شاهد آن هستیم که نگاه زن از حالت رویکرد منفعلانه و مدرن‌سازی غربی به رویکرد تمدن‌سازی بر اساس ارزش‌های اسلامی تبدیل شده است. حاصل این تفکر، حرکت زن به سوی کمال را سرعت بخشید و زن مسلمان با حجاب متحول شد و این امر تأثیر مهمی در بیداری اسلامی زنان مسلمان داشته است. نگاه از این منظر تأثیر مهمی در بیداری اسلامی زنان مسلمان دارد. جهان دریافته است که زن مسلمان خانه‌نشین و منفعل نیست و پوشش اسلامی به عنوان اظهار وجودی فردی یا مذهبی فرد به کار می‌رود. در این گزارش چند کتاب که با رویکرد تاریخی به پوشش زنان و اهمیت حجاب پرداخته است، بررسی می‌شود. 



نوشتن تاریخ از زبان مردم امتیاز کتاب «ننگ‌سالی»

«ننگ سالی» کتابی است به‌ قلم فائزه دره‌گزنی که از سوی انتشارات (راه یار) منتشر شده است. این کتاب در سه باب مکتوب شده است: اول؛ «پرده‌نشین» که پرده بر می‌دارد از روزهای آشوب و اضطراب، دوم؛ «شاه‌نشین» که کتیبه‌هایی است از ارادت‌های پنهانی به سید و سالار شهیدان و سوم؛ «خاک‌نشین» که روایت‌هایی است از روزهای قحطی و بیماری.

کتاب «ننگ سالی» خاطرات مردم محله علی‌قلی آقای اصفهان از دوران کشف حجاب، ممنوعیت روضه و قحطی را روایت می‌کند. از نگاه این کتاب موضوع کشف حجاب صرفا یک نگاه مذهبی نبوده است، بلکه مساله‌ای است ملی، تاریخی و هویتی که جامعه با آن درگیر است. قوانینی به تبع قانون کشف حجاب وضع شد و اجرای آن اثراتی بر جای گذاشت که بر روی هویت تاثیر گذاشته است. اجرای قانون کشف حجاب ممنوعیت‌هایی را برای جامعه مردان و بعد از آن برای قشر روحانیون در پی داشت.

 کشف حجاب باعث رکود اقتصاد و تعطیلی کارخانه‌ها و مانع تردد کامیون‌ها در اماکن عمومی شد. بیش از 80 سال از زمان اجرای قانون کشف حجاب گذشته است اما بودند کسانی که این واقعه را به چشم دیدند یا از پدر و مادر و نزدیکان خود شنیده‌اند که در این کتاب نویسنده سعی می‌کند به سخنان این افراد گوش سپرده و این خاطره‌ها را در کتاب بیان کند. امتیاز این کتاب نوشتن تاریخ از زبان مردم است. 



کشف حجاب در ایران و اقدامات سازمان‌یافته‌ دولت

«کشف حجاب» با عنوان فرعی زمینه‌ها، واکنش‌ها و پیامدها تألیف مهدی صلاح از سوی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به چاپ رسیده است. در فصل اول این کتاب کشف حجاب از دیدگاه تجددطلبان و نظریات آن دسته از تجددطلبانی بیان شده است که در نوشته‌های خود از کشف حجاب سخن به میان آورده‌اند. فصل دوم به بررسی زمینه‌ها و مقدمات اعلام کشف حجاب در دوره‌ رضا شاه اختصاص یافته است. در این فصل، ابتدا به زمینه‌سازی‌های فکری داخلی و خارجی این جریان اشاره شده، آن‌گاه اقدامات رضاشاه برای رسمیت بخشیدن به این جریان تحلیل شده است. در فصل سوم، به اعلام کشف حجاب در ایران و اقدامات سازمان‌یافته‌ دولت و دستگاه‌های اجرایی کشور به منظور پیشبرد آن اشاره می‌شود. در فصل چهارم، بر پایه‌ اسناد موجود سیر کشف حجاب در ولایات تا بعد از شهریور 1320، تبیین شده است. در فصل پنجم واکنش‌های اجتماعی در برابر کشف حجاب، بررسی می‌شود. فصل ششم شامل پیامدهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کشف حجاب است.

تغییر سلطنت در ایران و اقدامات تجددگرایانه رضاشاه روند کشف حجاب را تسریع بخشید؛ تا جایی که به عنوان یکی از طرح‌های اساسی دولت درآمد و سرانجام، طی مراسمی در دی ماه 1314 برای اولین بار با حضور بدون حجاب خانواده شاه، کشف حجاب علنی به نمایش گذاشته شد و سپس از سوی شاه به صورت رسمی اعلام و داشتن حجاب منع شد. پس از اعلام رسمی کشف حجاب، دولت و سایر دستگاه‌های اجرای در کشور موظف شدند برای پیشبرد این طرح در ولایات بکوشند. 



پشت پرده فرمان کشف حجاب

کتاب «پشت جبهه کشف حجاب» تألیف محمدمهدی سلامی‌پوریان با موضوع کشف حجاب و تاریخ پهلوی 1304-1320  از سوی انتشارات دیدمان به چاپ رسیده است. «پشت جبهه کشف حجاب» در شش بخش به مروری بر اندیشه‌ها و اقدامات برخی روشنفکران تاریخ معاصر ایران پیرامون حجاب و کشف حجاب پرداخته است. در این اثر با عناوینی همچون: معرفی دو تن از تجدد‌خواهان پیشامشروطه (میرزافتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی)، درهم تنیدن مباحث کشف حجاب با نهضت مشروطه، معرفی چند تن از تجددخواهان پسامشروطه و دوران رضا شاهی، زنان تجددخواه و مسئله کشف حجاب، ادبیات منظوم، ابزاری در خدمت کشف حجاب، کشف حجاب رسمی، محملی برای حملات کمونیست‌ها به اصل دین و ردپای مخالفت با کشف حجاب در دستگاه حاکم روبه‌رو هستیم. با مطالعه این کتاب روند طراحی موضوع کشف حجاب در دوره رضاشاه پهلوی برای مخاطب به نمایش گذاشته می‌شود و اطلاعات سودمندی درباره پشت پرده این فرمان به دست می‌آید.



جایگاه زن و پوشش در ایران و میانرودان باستان

کتاب «زن و پوشش ایران و میانرودان باستان» تألیف دکتر بهزاد معینی‌سام و سارا محمدی آوندی است که از سوی آوای خاور به چاپ رسیده است. این کتاب به پوشاک زنان در تاریخ و حجاب در ایران پیش از اسلام می‌پردازد. 

در این اثر با عناوین واژه‌هایی برای زن و پوشش، زن و پوشش در دوران هند و اروپایی و آریایی، زن و پوشش در میانرودان باستان، زن و پوشش در ایران باستان روبرو هستیم. اقوام هند و اروپایی پس از چندین هزاره همزیستی، از زیستگاه خود بین پونت- کاسپین به سمت شرق و غرب، یعنی آسیا و اروپا مهاجرت کردند. یک شاخه از این خانواده، یعنی هند و ایرانیان به آسیای مرکزی آمده و در حالی که وارث فرهنگ و سنن کهن بودند، از اقوام بومی سکونتگاه‌های جدید هم تاثیراتی پذیرفتند. هندیان و ایرانیان، در طی این دوره همزیستی مشترک، فرهنگ‌ها و آثاری را از خود به جا می‌گذاشتند و پس از آن هندیان به شبه قاره و ایرانیان به مرزهای غربی ایران امروزی می‌آیند. 

هدف این کتاب، بررسی جایگاه زن و پوشش(حجاب) در ایران و میانرودان باستان است؛ از این رو نخست نگاهی دارد به دوران پیش تاریخی ایران، تا آشکار شود ریشه پوشش از چه دورانی آغاز شده و هدف از کاربرد آن و گونه‌های آن به چه شکل بوده است و این فرایند پس از ورود ایرانیان به فلات ایران تا چه اندازه دنباله سنت کهن و تا چه اندازه پیروی یک سنت میانرودانی در دربار بوده است. 



حکایت کشف حجاب

کتاب «حکایت کشف حجاب» از سوی انتشارات قدرولایت گردآوری و چاپ شد. عنوان فصل اول این کتاب «کشف حجاب – دیدگاه، انگیزه، نتایج» است که مطالب انتخاب شده در آن سیر توطئه کشف حجاب را در زنجیره هجوم فرهنگی غرب نشان می‌دهد و نمونه‌هایی از آن دلایل توجیهی کشف حجاب را می‌نمایاند که هیچ توجیه منطقی و حتی به ظاهر روشنی برای اعمال کشف حجاب وجود نداشته است. روشنفکران وابسته که تعزیه گردان قضایا بوده‌اند دلایل واهی و سفیهانه‌ای ارائه می‌کرده‌اند که رضاخان به دلیل عدم بینش و نافهمی آنها را تکرار می‌کرد. محمدرضا با ستایش از اقدامات پدر، تلویحا آن اقدامات را محکوم کرد و خود با نظراتی که علی‌الظاهر رنگ و لعاب بهتری پیدا کرده بود، سیاست تبلیغی گسترده‌ای را علیه حجاب آغاز می‌کند که مکمل اقدامات پدرش می‌شود.

فصل دوم کتاب مذکور «اسناد خشونت رضاخانی و مقاومت مردمی» نام دارد. اسنادی که در این فصل ارائه می‌شود از کتاب‌های «واقعه کشف حجاب» و «خشونت و فرهنگ» سازمان اسناد ملی ایران انتخاب شده است و نحوه انتخاب و هدف از ارائه آنها این بوده است که از یک طرف شدت خشونت و رذالت برنامه به اصطلاح مدرنیزه کردن کشور و آزادی زنان نشان داده شود و از طرف دیگر مقاومت مردمی و شیوه‌هایی که برای دفاع از اعتقادات خود و عمل به حکم ضروری قرآن یعنی «حجاب» به کار می‌بسته‌اند، نمایانده شود.

در فصل سوم کتاب با عنوان «وقایع مهم حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها و مسجد گوهرشاد مشهد» سعی شده است ضمن بیان چگونگی دو واقعه مهم و بسیار موثر در قضیه کشف حجاب یعنی واقعه حرم مطهر حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها و مسجد گوهرشاد مشهد مقدس که به صورت دو لکه ننگ ابدی بر دودمان پهلوی معدوم نشسته است، شخصیت علمای بزرگی که در این وقایع نقطه اصلی حرکت بوده‌اند بازگو شود.

فصل چهارم کتاب یاد شده، «حکایات و خاطرات» است که خاطرات و حکایت‌های شاهدان این واقعه تاریخی از زبان جمعی از علما از جمله آیت‌الله خوش وقت (امام جماعت مسجد امام حسن (ع) و استاد دانشگاه)، آیت‌الله حاج سیدحسین بدلا، حجت‌السلام و المسلمین سیدعباس موسوی (امام جماعت مسجد عمار یاسر) و عده‌ای از اهالی تهران حکایت شده است.

عنوان فصل پنجم «زن و حجاب از دیدگاه اسلام و غرب» است. شک نیست که غرب و اسلام با دو دیدگاه متفاوت به زن و ارزش‌ها و کرامت انسانی الهی او می‌نگرد و بر همین اساس برنامه‌ریزی می‌کند. سیاست و اقتضای زمان و مکان و منافع غرب جایگاه خود را دارد که در فصل‌های پیشین و این فصل به عنوان انگیزه‌های کشف حجاب به آنها اشاره شده است. در این فصل سعی شده است با ارائه بخش‌هایی از بیانات روشنگر رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله) تفاوت این دیدگاه روشن شود.



کشف حجاب از سوی رضاخان

کتاب «کشف حجاب از سوی رضاخان» با عنوان فرعی با بیست ساله‌ها در سال 1377 از سوی مرکز بررسی اسناد تاریخی گردآوری و چاپ شده است. «با بیست ساله‌ها» عنوان مجموعه‌ای است که هر جلد آن به بررسی یکی از رویدادهای مهم تاریخ معاصر ایران اختصاص دارد. گردآورندگان، همچنین مخاطبان این مجموعه، جوانان (بیست ساله‌ها؛ کسانی که در آغاز پیروزی انقلاب به دنیا آمده‌اند) هستند. یازدهمین کتاب از این مجموعه درباره «کشف حجاب» است. این کتاب شامل مطالب گردآوری شده از حدود چهل کتاب تاریخی است. در این اثر با عناوین تعدادی از مطالب بدین قرار نقش و تاثیرگذاری تیمورتاش در رضاخان، تیمورتاش و کشف حجاب، اثرات مسافرت به ترکیه در رضاخان، رفع حجاب برای مقابله با روحانیت، خلاصه‌ای از وقایع و تصمیمات رضاخان، رضاخان و غربزدگی، برخوردهای مردم قم، بازگشت زنان به حجاب در کرمان، مقاومت مردم، نامه آیت‌الله کاشانی، برخورد با کسانی که همکاری نمی‌کردند، روبرو هستیم. 



خاطرات مقاومت زنان و مردان ایرانی در دوران کشف حجاب

کتاب «چادری که جا نماند: خاطرات مقاومت زنان و مردان ایرانی در دوران کشف حجاب رضاخانی» اثر مصطفی فاروئی فیروزی است که از سوی نشر بوی شهر بهشت به چاپ رسیده است. این کتاب به موضوع خاطرات کشف حجاب ایران پرداخته است. 

در 21 تیر 1314 مردم معترض به سیاست‌های ضددینی رضاخان، در مسجد گوهرشاد مشهد با دستور مستقیم او به خاک و خون کشیده شدند. این قیام مقدمه خونینی برای مقاومت مردم ایران در برابر دستورهای ضددینی رضاخان شد. در 17 دی همان سال نیز رضاخان میرپنج، فرمان ننگین اجباری شدن کشف حجاب زنان ایرانی را صادر کرد. این فرمان اوج سیاست‌های ضددینی او را نشان داد. سیاست‌هایی که در سال‌های 1314 تا 1320 مسبب جنگی فرهنگی و البته سخت بین چماق‌داران رضاخان و مردان و زنان ایرانی شد؛ تا جایی که زنان زیادی در این سال‌ها حتی برای کارهای ضروری خود از خانه خارج نشدند. 

این کتاب شامل یکصد و یک خاطره برگزیده از مجموع خاطراتی است که این دبیرخانه گرد آورده است. رویکرد اصلی در انتخاب این خاطرات، مقاومت زنان و مردان ایرانی در برابر سیاست‌های ضددینی رضاخان به ویژه کشف حجاب اجباری بوده است. در زیر تیتر هر خاطره، نام دو نفر ذکر شده است؛ کسی که خاطره را نقل کرده است و کسی که خاطره از او نقل شده است.