حمید محسنی، مدیر انتشارات کتابدار در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره رویکردهای تازه این انتشارات در سال جدید اظهار کرد: رویکرد این انتشارات همیشه انتشار آثار برگزیده بوده است و هیچ‌وقت کیفیت کارها را فدای کمیت نکرده است. سال گذشته نشر «کتابدار» 15 عنوان کتاب جدید و چاپ اول منتشر کرد که عمدتا در حوزه کتاب، کتابداری و نشر بود اما این نشر در حوزه‌های علوم‌شناختی، هوش مصنوعی، و علم‌سنجی نیز آثاری منتشر کرده است.
ضرورت توسعه نشر الکترونیک
وی با بیان اینکه انتشارات کتابدار در چند سال اخیر با وجود برخی مشکلات بر انتشار کتاب‌های الکترونیکی تمرکز کرده است، عنوان کرد: واسطه‌های الکترونیکی این روزها کتاب‌ها را با تاخیر بسیار زیاد منتشر می‌کنند که با روح نشر الکترونیکی در تضاد است. شاید انتشار یک کتاب الکترونیکی کمتر از چند ساعت زمان می‌برد اما اکنون حدود 8 ماه است که کتاب‌های این انتشارات در صف انتظار برای نشر الکترونیکی است؛ درحالی که چاپ کتاب‌های کاغذی نسبت به کتاب الکترونیکی بسیار زمان‌بر و پرهزینه است اما همین آثار کاغذی با ویرایش، ممکن است حتی یک‌روزه وارد بازار کتاب شود.
واسطه‌های الکترونیکی تمایل به نشر کتاب‌های پرمخاطب دارند
مدیر انتشارات کتابدار با بیان اینکه انتشار کتاب‌های الکترونیک و واسطه‌های نشر در این حوزه نسبتا نوپا است و در دوران کرونا جان بیشتری گرفت، گفت: واسطه‌های الکترونیکی کتاب، عمدتا گرایش به انتشار کتاب‌های پُرفروش و پرمخاطب دارند و طبیعی است که از آثار دانشگاهی استقبال نکنند. البته این منطق بازار است.
فروش کتاب الکترونیکی با تشکیل کنسرسیوم‌ها تقویت می‌شود
محسنی با اشاره به سیستم فروش کتاب‌های الکترونیکی در کشورهای دیگر گفت: در این کشورها انواع روش‌های فروش کتاب الکترونیکی وجود دارد. ناشران دانشگاهی و حتی کتابخانه‌ها با تشکیل انواع کنسرسیوم‌ها، فروش این بخش از منابع را پررونق کرده‌اند؛ برای مثال حتی کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های ایران نیز سالانه میلیون‌ها دلار از این منابع دانشگاهی و تخصصی را مشترک هستند.
وی با بیان اینکه پایگاه فروش کتاب الکترونیک نیاز به مجموعه‌ای از نرم‌افزارهای تخصصی و چندکاره فروش دارد که متاسفانه نمونه آن در ایران موجود نیست و نیاز به طراحی داخلی در این زمینه احساس می‌شود، ادامه داد: حتی می‌توان برخی از این نرم‌افزارهای مرتبط با فروش کتاب‌های الکترونیکی را به شکلی طراحی کرد که علاوه بر الگوهای موجود در بخش فروش‌های سازمانی و بزرگ این مدل فروش در اختیار ناشران نیز قرار بگیرد و هر ناشر بتواند کتاب خودش را مستقل بفروشد.
مدیر انتشارات کتابدار افزود: این نرم‌افزارها زمینه‌ساز رقابت بیشتر ناشران برای تولید محتوای باکیفیت آثار و فروش کتاب‌های الکترونیکی می‌شود؛ همچنین قیمت‌گذاری آثار الکترونیکی و رابطه بین ناشران و واسطه‌ها و مصرف‌کنندگان محتوا نیز با این راهکار متعادل می‌شود.
وی افزود: برای شکل‌گیری چنین الگوهای فروشی بهتر است، دستگاه‌های متولی یا اتحادیه‌ها و تشکل‌های نشر، مستقل یا مشترک پیشگام طراحی چنین نرم‌افزارهایی در این بخش شوند.
محسنی با یبان اینکه تقویت بازار فروش نسخه الکترونیک کتاب‌ها به معنای از بین رفتن بازار کتاب‌های چاپی نیست، گفت: در کشوری مانند آمریکا نیز که روی بازار آزاد تاکید می‌شود نیز چنین نهادهای غیرانتفاعی شکل گرفته‌اند و نمونه آن «اسی‌ال‌سی» است که یک کنسرسیوم کتابخانه‌ای و از پیشگامان انتشار الکترونیکی اطلاعات در جهان است.
مدیر انتشارات کتابدار با تاکید بر اینکه متاسفانه بازار فروش کتاب الکترونیکی در ایران در حال حاضر در سطح خرده‌فروشی به افراد است، گفت: فروش به واسطه‌های بزرگی چون کتابخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها در بخش منابع الکترونیک در قالب مستقل عملا وجود ندارد.
محسنی با بیان اینکه متاسفانه این نوع الگوهای بسته‌بندی و فروش آثار الکترونیکی دانشگاهی در ایران وجود ندارد. گفت: به نظرمی رسد اگر چنین الگویی در ایران شکل بگیرد حتی فروش الکترونیکی کتاب‌های تخصصی و دانشگاهی از آثار عمومی پیشی بگیرد.
وابستگی فروش ناشران تخصصی به خرید‌های سازمانی و دولتی
مدیر انتشارات کتابدار درباره دلایل شمارگان اندک کتاب‌های تخصصی و دانشگاهی، ازجمله در بخش علم اطلاعات و دانش شناسی اظهار کرد: در دنیا بیش از 70 تا 80 درصد فروش ناشران دانشگاهی به خرید‌های کتابخانه‌های دانشگاهی، تخصصی و سازمانی اختصاص دارد، اما اکنون می‌توانم ادعا کنم که بیش از 95 درصد از کتابخانه‌ها و سازمان‌ها تقاضایی برای خرید کتاب ندارند.
وی افزود: متاسفانه نتیجه توسعه کمّی دانشگاه‌های کشور، از سراسری و دانشگاه آزاد تا پیام نور، علمی - کاربردی و غیره بدون توجه به کیفیت‌شان این بود که اکنون بسیاری از آنها دانشجو ندارند؛ برای مثال بیشتر گروه‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی در این‌گونه دانشگاه‌ها تعطیل شدند.
محسنی با بیان اینکه حتی وضعیت دانشگاه‌های مادر و بزرگ کشور نیز شبیه همین است، گفت: واقعا نمی‌دانم دانشگاه‌های بزرگ با وجود داشتن دانشجوی کارشناسی، ارشد و دکترا چگونه می‌توانند بدون توجه به منابع تازه؛ ادعای آموزش و پژوهش باکیفیت را داشته باشند. به‌ویژه اینکه رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی وابستگی زیادی به کتاب، اطلاعات و منابع اطلاعاتی دارد؛ البته وضعیت مطالعه در سایر حوزه‌ها نیز به همین شکل است.
کاهش خرید کتابخانه‌های دانشگاهی
محسنی با بیان اینکه حتی کتابخانه‌های دانشگاه‌های مهمی مانند دانشگاه تهران نیز به صورت پراکنده و بسیار محدود از این انتشارات کتاب خریداری می‌کند، گفت: شاید تنها نهادی که هنوز جسته و گریخته آثار کتابداری و علم اطلاعات را از این موسسه خریداری می‌کند، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران است اما بقیه کتابخانه‌ها و گروه‌ها خریدی ندارند و شاهد این صحبت؛ شمارگان نشر در این حوزه است.
وی درباره مخاطبان تخصصی و جدی کتاب‌های حوزه کتابداری در سال‌های اخیر گفت: تقریبا می‌توانم بگویم مخاطب مستمر و جدی برای کتاب‌های حوزه کتابداری و علم اطلاعات در این سال‌ها نداریم. بیشتر همین حجم فروش اندک نیز اختصاص دارد به کتاب‌های مورد نیاز برای آزمون‌های ارشد و دکتری و سایر دانشجویان درطول سال عمدتا از جزوه‌‌های درسی استفاده می‌کنند.
محسنی کمبود بودجه، نیروی انسانی متخصص باانگیزه، و اهل مطالعه را عوامل اصلی شمارگان اندک کتاب‌های تخصصی حوزه کتابداری برشمرد و اظهار کرد: دلیل زیرساختی‌تر برای این موضوع را می‌توان افت کمی و کیفی آموزش و پژوهش در کشور و استفاده نکردن از اطلاعات در مدیریت کشور دانست.
وی افزود: همین مشکلات زیرساختی در حوزه آموزش پایه هم وجود دارد؛ به‌عنوان مثال، آموزش کنکوری در مدارس موجب می‌شود افراد در سنین بالاتر عادت به مطالعه نداشته باشند. یکی از دلایل کمبود مراجعه به کتابخانه‌های عمومی و مدارس و استفاده از کتاب‌های عمومی و در نتیجه کاهش شمارگان کتاب‌های عمومی و حتی تخصصی در کشور نیز به این مساله برمی‌گردد.
ورود ناشران تخصصی به تولید و انتشار آثار عمومی
مدیر انتشارات کتابدار با اشاره به اینکه انتشارات کتابدار بیش از سه‌دهه است که در حوزه تخصصی کتابداری و علم اطلاعات فعالیت دارد. گفت: به‌طور حتم ناشران تخصصی اگر نتوانند در بازار فروش کتاب‌های تخصصی دوام بیاورند یا باید تعطیل کنند یا به سمت انتشار کتاب‌های عمومی بروند؛ به‌طور مثال انتشارات کتابدار در سال‌های اخیر تعداد عناوین کتاب‌های جدید خود در حوزه تخصصی را کاهش داده و به سمت آثار عمومی و سایر حوزه‌ها نیز رفته است.
وی با بیان اینکه ناشران تخصصی با ورود به حوزه عمومی در بخش پخش نیز با مشکلاتی اساسی رو‌به‌رو خواهند شد، عنوان کرد: به هرحال، ناشران تخصصی چاره‌ای جز این ندارند؛ البته چنین تغییر راهبردهایی در مواردی طبیعی است اما این تغییر مسیر، نباید به نابودی ناشران تخصصی منجر شود. ورود به بازار کتاب‌های عمومی از سوی انتشارات تخصصی یک خسارت بزرگ برای کشور و خود آنها است.
مدیر انتشارات کتابدار، درباره راهکارهای حفظ و بقای ناشران تخصصی اظهار کرد: برای حل این مشکلات باید شیوه‌های مطالعه، پژوهش، مدیریت کتابخانه‌ها، تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه کتابخانه‌ای و به‌طور کلی نظام آموزش پایه و دانشگاهی تغییر کند اما متاسفانه فعلا سیستم آموزشی کشور کنکوری و براساس مدرک است. برای حل این معضل باید مشکلات زیرساختی را نیز حل کرد و دولت و بقیه نهادها مثل آموزش و پرورش و کتابخانه‌های عمومی و غیره باید براساس یک نقشه راه دقیق حرکت کنند.
بودجه، انگیزه، کمبود نیروی متخصص و نداشتن مخاطب
محسنی با اشاره به بحران جذب نیروی انسانی متخصص در کتابخانه‌ها گفت: زمانی در دهه پنجاه بسیاری از دانشکده‌های دانشگاه تهران چندین کتابدار متخصص داشتند و به سرعت نیز در حال افزایش تعداد این افراد بودند. اما جالب است اشاره کنم که الان بعد از گذشت این همه سال برخی از این کتابخانه‌ها فاقد کتابدار متخصص هستند یا برای کتابداران بازنشسته خودشان جایگزین استخدام نکرده‌اند؛ طبیعتا همه اینها در بخش مدیریت کتابخانه‌ها و خرید منابع خود را نشان می‌دهد.
دوشنبه ۲۱ فروردین ۱۴۰۲ - ۱۱:۵۲
مدیر انتشارات کتابدار ورود به بازار کتاب‌های عمومی از سوی انتشارات تخصصی را یک خسارت بزرگ برای کشور و خود آنها می‌داند و معتقد است: چنین تغییر راهبردهایی در مواردی طبیعی است اما این تغییر مسیر، نباید به نابودی ناشران تخصصی منجر شود.
نظر شما