به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، ابوالحسن نجفي در دهمين نشست از مجموعه نشست‌هاي مشترك فرهنگستان زبان و ادب فارسي و بنياد ايرانشناسي كه عصر ديروز با عنوان «ادبيات تطبيقي و قلمرو آن» در بنياد ايرانشناسي برگزار شد، با اشاره به تاريخچه ادبيات تطبيقي در جهان و چگونگي راه يافتن اين رشته به ايران، گفت: بهترين منابعي كه تاكنون به زبان فارسي درباره اين رشته ادبي وجود دارد، دو كتاب است. نخست كتابي با عنوان «از سعدي تا آراگون» اثر محمدجواد اديبي كه در سال 1373 منتشر شد و ديگر، كتاب «تاثير ادبيات فارسي در ادبيات انگليسي» كه هم‌اكنون از سوي فرهنگستان زبان و ادب فارسي زير چاپ است.

عضو پيوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسي افزود: كتاب از سعدي تا آراگون هر گونه تاثير ادبيات فرانسه را از ادب فارسي از زمان سعدي تا آراگون به طور دقيق بررسي كرده است. اين كتاب تا جايي كه من اطلاع دارم، در جهان هم نظيري ندارد و هيچ اثر ديگري نمي‌شناسيم كه دوره به دوره، تاثيرات ادبيات يك كشور را از كشور ديگر به بررسي نشسته باشد.

نجفي با بيان اين كه امروز بر خلاف گذشته ادبيات تطبيقي ديگر به بحث در تاثير و تاثر ادبيات يك زبان بر زبان ديگر اكتفا نمي‌كند و محدود نمي‌شود، خاطرنشان كرد: دامنه ادبيات تطبيقي امروز به بحث در چگونگي تاثير ادبيات به طور كلي، در ديگر رشته‌هاي علوم انساني، هنرها و حتي علوم محض نيز كشيده شده است.

وي اضافه كرد: به تعريف من، ادبيات تطبيقي بررسي ادبيات است بيرون از محدوده كشوري خاص. همچنين بررسي روابط ادبي كشورها و نيز بررسي رابطه ادبيات با رشته‌هاي گوناگون علم و اعتقاد بشري، اعم از مذاهب و آيين‌ها و هنرها و علوم مختلف انساني و محض.

نجفي با بيان اين كه اين رشته شامل همه رشته‌هاي ادبي جز تاريخ ادبيات ملي مي‌شود، گفت: بنا به پژوهشهاي ما در گروه ادبيات تطبيقي فرهنگستان زبان و ادب فارسي به منظور منبع‌يابي اين رشته، بيش از ده‌هزار كتاب و مقاله معتبر در سراسر جهان درباره ادبيات تطبيقي در دست است.

مترجم «ضد خاطرات» با اشاره به نقش مهم ترجمه‌هاي ادبي در پيشبرد تحقيقات ادبيات تطبيقي يادآور شد: امروز به ترجمه‌هاي ادبي توجه بسيار مي‌شود؛ چرا كه اين ترجمه‌ها در آشنايي متخصصان ادبي كشورهاي مختلف با فرآورده‌هاي ادبي ديگر كشورها نقش بسيار مهمي دارند و بدون آنها، بسياري از پژوهش‌هاي مربوط به حوزه ادبيات تطبيقي ناتمام مي‌مانند.

وي افزود: سهم ادبيات تطبيقي در پيشرفت ديگر علوم چون روانشناسي اجتماعي بسيار پررنگ است. اين بخش از ادبيات تطبيقي نشان مي‌دهد كه براي مثال، چگونه برخي آثار شكسپير در همه كشورها تاثير بسيار بر جاي گذاشته‌اند، جز فرانسه. و حتي در قرن بيستم با وجود كوشش‌هاي افرادي چون آندره ژيد، هنوز هم شكسپير بين فرانسوي‌ها جايگاه خاصي ندارد. 

مترجم «شيطان و خدا» اثر سارتر در ادامه اين بحث خاطرنشان كرد: همچنين اين رشته مشخص مي‌كند كه چرا برخي نويسندگان در حالي كه در كشور خود گمنامند و كسي به آنها توجه ندارد، ناگهان در كشور ديگري به شهرت بسيار دست مي‌يابند. براي مثال، بودلر زماني شيفته آثار ادگار آلن پو شد و شروع به ترجمه آنها به زبان فرانسه كرد كه پو در خود امريكا، جايگاه خاصي نداشت و نويسنده‌اي گمنام به شمار مي آمد. بعدها تاثير پو در ادبيات فرانسه به مالارمه هم رسيد و او نيز به آثار پو توجه زيادي نشان داد.

وي با اشاره به تاثير داستان‌هاي هزار و يك شب در ادبيات مغرب زمين، افزود: بورخس عاشق اين داستان‌ها بود و يكي از آنها را با عنوان «خواب عجيب» شاهكار قصه‌نويسي معرفي مي‌كرد. بعد از او، پائولو كوئيلو به اين داستان توجه كرد و داستان «كيمياگر» را نوشت كه تاكنون در ايران به چاپ سي‌ام رسيده است. 

مترجم «ادبيات چيست؟» با اشاره به ديگر موارد تاثير ادبيات شرق بر غرب، به تاثير حافظ بر گوته اشاره كرد و اظهار داشت: از پنج نويسنده بزرگ غرب، يكي دانته است كه تاثير پذيري او از دو اثر ايراني «ارداويرافنامه» اثر زرتشتي و منظومه «سير العباد الي المعاد» اثر سنايي غزنوي امروز ديگر كاملا واضح و مشخص است.

نجفي ادامه داد: بنيامين فرانكلين در اوسط قرن بيستم داستاني را از حضرت ابراهيم با عنوان تكه‌اي گمشده از عهد عتيق منتشر كرد كه بعدها نمونه آن در اروپا پيدا شد و پس از بحث و جدل‌هاي بسيار بر سر اين كه فرانكلين مرتكب سرقت ادبي از يكي از آثار اروپايي شده، توسط فرماندار انگليس در هند مشخص شد كه اصل داستان متعلق به سعدي در كتاب بوستان است و از آنجا به متون لاتيني راه يافته. آفرين به سعدي كه كلامش را كلام الهي پنداشته‌اند.

وي با اشاره به اين كه همه خانواده اليوت عاشق رباعيات خيام ترجمه فيتزجرالد بودند، گفت: اليوت خود معترف است كه در چهارده‌سالگي نخستين بار نسخه‌اي از ترجمه رباعيات خيام به دستش مي‌رسد و او از همان جا ميل شاعري را در خود كشف مي‌كند. مارك تو اين هم مي‌گفت كه يكي از رباعي‌هاي خيام را 25 سال در ذهن خود نگاه داشته است.

نجفي در بخش ديگري از سخنانش با اشاره به شباهت بسيار بين جمله‌بندي‌هاي دو كتاب «زنده‌به‌گور» صادق هدايت و «تهوع» سارتر، گفت: البته بحث تاثير گرفتن سارتر از هدايت منتفي است. چون در آن زمان هنوز هدايت به شهرت فعلي نرسيده بود و «زنده به گور» هم ترجمه نشده بود. اما شباهت بين اين دو بسيار است. پس اين شباهت از كجاست؟