«روح‌الله سلطانی» در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) اظهار کرد: شماره استاندارد بین‌المللی کتاب به عنوان یک استاندارد جهانی در حوزه نشر استفاده می‌شود و به صورت کلی می‌توانیم بگوییم که استانداردها ما را قادر می‌کنند تا موثر، شفاف و با ثبات‌ در حوزه کار خود گام برداریم؛ آنها به ما اجازه می‌دهند تا بدانیم چه انتظاری از فضای کاری خود داشته و چگونه واکنش نشان دهیم.

وی ادامه داد: ما به ابزاری برای تشخیص مغایرت‌های موجود مابین چیزهای ظاهراً مشابه برای تمامی انواع موضوعات قانونی، اقتصادی و دلایل اجتماعی نیاز داریم. انواع سیستم‌های شناسایی برای خدمات‌دهی و تحقق اهداف مختلف وجود دارد. بعضی از این سیستم‌های شناسایی نظیر شماره‌های شناسایی امنیتی یا شماره خودرو می‌توانند در زندگی روزمره مورد استفاده قرار بگیرند.

مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب افزود: بعضی از سازمان‌ها دارای شماره شناسایی داخلی نظیر شماره کارت کارکنان یا شماره شناسایی مشتریان هستند؛ این شماره‌های شناسایی صرفاً استفاده داخلی دارند. آن‌چه در تمام این سیستم‌های شناسایی عمومیت دارد عبارت است از راهی برای تعیین یا تعریف یک هویت واحد، در یک رابطه کوتاه تسلسلی از ارقام و کاراکترها تا جزئیات اطلاعاتی بیشتر بتواند در ارتباط با آن هویت واحد قرار بگیرد.

شابک در دست میلیون‌ها ناشر
وی با بیان این‌که شابک(isbn) یکی از شماره‌های شناسایی است که تقریباً با موفقیت در سراسر دنیا توسط میلیون‌ها ناشر در بیشتر از 200 کشور استفاده می‌شود گفت: شابک در زنجیره جهانی تولید کتاب موفق عمل کرده است اما از نظر دیگر شابک به عنوان یک سیستم شناسایی کتاب در تلاقی با مفهوم آگاهی‌رسانی به عموم مردم نیز قرار می‌گیرد.

سلطانی توضیح داد: یک شابک می‌تواند یک کتاب خاص در یک قطع و ویرایش معین از یک ناشر به‌خصوص را شناسایی کند. 5/225 میلیون و 7/1 بیلیون پوند اعداد و ارقام خیلی بزرگی هستند که به طور نسبی نشان‌دهنده تعداد نهایی تولیدات و ارزش‌ نهایی کتاب‌های فروخته شده در کشور انگلستان در سال 2010 هستند؛ این ارزیابی براساس آمارهای فروش تهیه شده توسط شرکت بررسی کتاب نیلسن در میزگرد مشتریان نهایی بازار از 6 هزار و 500 کتاب‌فروش بریتانیایی تهیه شده است.
 
شابک فراتر از بازار کتاب
مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب ادامه داد: شابک یکی از اجزایی است که خیلی از کشورها فارغ از موقعیت‌های متمایز بازار کتاب خود بر روی آن تأکید می‌کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که «شابک به مدت 40 سال است که در جهان پذیرفته شده است؛ چه دلایلی سبب این پذیرش و موفقیت وجود دارد؟» گفت: برای پاسخ به این پرسش ما نیازمند این هستیم تا به ابتدای شروع شابک برگردیم؛ سفارش یا فروش یک کتاب حتی در اواخر دهه 60 میلادی مسلماً یک فرایند گیج‌کننده و زمان‌بَر  نسبت به زمان حال بوده است.

سلطانی ادامه داد: در آن ایام هیچ فرایند عمومی پذیرفته شده‌ای که توسط ناشران براي شناسایی کتاب‌هایشان استفاده شود وجود نداشت. همچنین کتابفروشان از شیوه‌های مختلفی برای سفارش کتاب استفاده می‌کردند. این سفارش‌ها بیشتر به وسیله توصیفات طولانی متنی مانند اطلاعات مولف، عنوان، ناشر، قطع، ویرایش خاص و ... صورت می‌گرفت.

مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب عنوان کرد: این رویکردهای دستی طبیعتاً زمان‌بَر و به‌طور حتمی مستعد بروز خطا بود. ناشران و توزیع‌کنندگان با چالش‌های متعددی روبه‌رو بودند ـ آنها چگونه می‌توانستند فرایند سفارش و سیستم کنترل موجودی خود را ماشینی کنند ـ این بحث‌ها زمانی مطرح بود که ناشران و توزیع‌کنندگان به‌طور دقیق و قابل اعتماد نمی‌توانستند یک عنوان را شناسایی کنند. 

نخستین شماره استاندارد حوزه شناسایی کتاب
وی در پاسخ به این پرسش که «نخستین شماره استاندارد حوزه شناسایی کتاب با چه عنوانی، در چه سالی و کجا به وجود آمد؟» گفت: نخستین شماره استاندارد حوزه شناسایی کتاب شماره sbn بود. این شماره در سال 1966 میلادی توسط کتابفروشی‌های اسمیت و پسران در بریتانیا به وجود آمد. در سال 1967 کمیته فنی 46 ایزو با همکاری کارشناسان حوزه نشر و تعدادی از کتابداران درگیر در این موضوع اقدام به بازبینی و ویرایش این استاندارد و تبدیل آن به یک استاندارد جهانی برای شناسایی کتاب کردند.

سلطانی افزود: نتیجه این بازبینی و بررسی تدوین استاندارد ایزو 2108 شد. این استاندارد تحت عنوان شماره استاندارد بین‌المللی کتاب براي شناسایی و شماره‌گذاری کتاب‌های منتشر شده در سطح جهان تولید و استفاده شد. همچنین برای مدیریت این نظام سازمانی تحت عنوان موسسه جهانی شابک در کشور آلمان ایجاد شد.

مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب توضیح داد: لازم به ذکر است که براي مدیریت این نظام در سطح جهانی سه سطح مدیریتی تعریف شده است که عبارت‌اند از مدیریت بین‌المللی، مدیریت مؤسسات ثبت شابک (موسسه‌های ملی) و مدیریت ناشران.

وی با اشاره به سطح مدیریت بین‌المللی نظام شابک گفت: سازمان جهانی شابک که مسئول اصلی اداره این نظام در سطح جهان است، وظایفی را برعهده دارد كه این وظایف عبارت‌اند از : 

1ـ ترویج، هماهنگی و نظارت بر استفاده جهانی از نظام شابک
2ـ معرفی موضوعات مورد علاقه جامعه شابک به سازمان‌های مرتبط دیگر
3ـ منصوب کردن مؤسسه‌های مناسب به عنوان موسسه‌های ثبت شابک (موسسه‌های ملی شابک)
4ـ تعیین گروه‌های ثبت و محدوده وظایف آنها و اختصاص آنها به مؤسسه‌های معتبر ثبت شابک
5ـ ارائه تعریفی برای قواعد گروه ثبت که طول شناسه‌های قابل اختصاص به ناشران را در هر گروه مشخص می‌کنند و اطمینان از
به‌کارگیری صحیح این قواعد در همه زمان‌ها
6ـ اختصاص دامنه‌های منحصر به فرد شناسه‌های ناشران و نگهداری سوابق شناسه‌های اختصاص‌یافته به ناشران در هر گروه
7ـ نگهداری شابک‌ها و مشخصات اطلاعاتی مربوط به آنها از طریق موسسه‌های ثبت شابک
8ـ توسعه و نظارت و اعمال سیاست‌ها و رویه‌های حاکم بر فعالیت‌های مؤسسه‌های شابک و فرایندهای ثبت شابک
9ـ تسهیل فرآیند بازبینی و رفع اشکال از شابک‌های تکراری
10ـ بررسی و تصمیم‌گیری در خصوص درخواست‌های بازنگری استاندارد
11ـ توسعه، نگهداری و عرضه مدارک موردنیاز استفاده‌کنندگان نظام شابک
12ـ تأمین و اجرای برنامه مالی ضروری به منظور حمایت از فعالیت‌های سازمان نظام جهانی شابک

سلطانی توضیح داد: لازم به ذکر است موسسه جهانی شابک در ابتدا زیر نظر کتابخانه ایالتی برلین اداره می‌شد. در آن زمان با توجه به این‌که هزینه‌های اداری این نظام توسط کتابخانه ایالتی برلین تقبل شده بود، رایگان اداره می‌شد. اما طی زمان این سازمان به سازمانی مستقل تبدیل شد و بابت اداره فعالیت‌های خود از کشورهای عضو هزینه‌ای بابت عضویت دریافت می‌کند که تأثیری مثبت در پویایی این نظام استاندارد داشته است. زیرا منجر به استقلال در تصمیم‌گیری‌ها و اداره نظام شده است، به نحوی که اکنون تمام کشورهای عضو نظام شابک حق رأی‌دهی برای انتخاب اعضای هیات مدیره نظام شابک را دارند و همه کشورهای عضو می‌توانند در اداره این نظام جهانی شرکت کرده و تأثیر خود را داشته باشند.

مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب درباره مدیریت موسسات ثبت شابک (موسسه‌های ملی) اظهار کرد: از جمله وظایفی که این مؤسسات برعهده دارند عبارت است از: 

1ـ عضوگیری از ناشران و ناشران موردی متقاضی
2ـ تولید مدیریت و به‌روز رسانی فراداده‌های مرتبط به ناشران
3ـ کنترل و نظارت بر نحوه استفاده از شابک
4ـ ارسال اطلاعات ناشران عضو نظام شابک به موسسه جهانی شابک به منظور اطلاع‌رسانی جهانی
5ـ اجرای سیاست‌ها و خط مشی‌های تعیین‌شده از سوی سازمان جهانی شابک

شابک نقدی در همه جای دنیا
سلطانی با اشاره به مدیریت ناشران بر نحوه استفاده از شابک، گفت: ناشران، مسئول اختصاص شناسه‌های اثر برای هر یک از محصولات منتشر شده خود و نیز اطمینان از کاربرد قوانین مربوطه‌اند. آنها ممکن است درخواست خود را برای دریافت شناسه ناشر به یکی از موسسات ثبت شابک گروهی تحویل دهند و همراه آن شابک‌های مختص به خود را به صورت چاپی یا الکترونیکی دریافت کنند. در بسیاری از مؤسسه‌های ملی در مقابل خدمات ارائه شده مبالغی دریافت می‌شود.

وی عنوان کرد: مؤسسات ثبت شابک دامنه شماره‌گذاری هر ناشر را به نسبت تولیدات فعلی و پیش‌بینی‌های آینده آن ناشر تعیین می‌کنند.

مدیر امور «شابک» و «شابم» موسسه خانه کتاب توضیح داد: لازم به ذکر است ناشران با درج شماره شابک بر روی کتاب‌های خود امکان حضور و عرضه کتاب‌های خود را در سطح ملی و جهاني فراهم می‌آورند؛ بدین معنا که بدون شماره شابک امکان تفکیک و تشخیص اطلاعات کتاب‌ها وجود نخواهد داشت.

سلطانی ادامه داد: همچنین با توجه به این‌که هم‌اکنون استفاده از سیستم‌های ماشینی در مراکز پخش، کتابفروشی‌ها، کتابخانه‌ها و سایر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با کتاب رواج یافته است، استفاده از شماره شابک امری ضروری و کلیدواژه‌ای برای افزایش بهره‌وری است.

*دراین باره بخوانید:
حذف شابک رایگان/ ناشران از مرداد ماه شابک خریداری کنند/اینجا را بخوانید.