به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بعداز اینکه برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال 99 به دلیل شیوع ویروس کرونا به تعویق افتاد و با اما و اگرهایی روبه‌رو شد، مدتی است خبرهایی از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به گوش می‌رسد و مسئولان درحالِ بررسی استراتژی‌‌های کلی از‌جمله انواع استراتژی‌های فروش و روش‌هایی مانند ایجاد فضای فروش(Market place) و یا مرکز پشتیبانی هستند. اما در این میان پرسشی که همیشه مطرح بوده این است که چگونه می‌توانیم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را به سویی ببریم که مانند سایر نمایشگاه‌های بزرگ جهان به جنبه نمایشگاهی‌اش بیشتر از جنبه فروشگاهی‌اش توجه شود و ناشران از این نمایشگاه به عنوان فرصتی برای معرفی آثار تالیفی، نویسندگان و تصویرگران استفاده کنند.

نمایشگاه مجازی می‌تواند فرصتی برای معرفی آثار تالیفی و پدیدآورندگان باشد 
عبدالعظیم فریدون، رئیس انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، در این باره می‌گوید: نمایشگاه مجازی قطعا نمی‌تواند جای نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران را بگیرد اما قطعا برگزاری آن کار خیلی خوبی است و یکی از نهادهایی که می‌تواند آن را به خوبی برگزار کند، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است چون می‌تواند زیرساخت‌هایش را فراهم کند و برای هر ناشری پنلی آماده کند تا در آنجا بتواند آثارش، نویسندگانش و تصویرگرانش را معرفی کند و امکانی داشته باشد تا با پدیدآورندگانش گفت‌وگو کند. که همه این‌ها نیازمند آماده‌سازی بسترهای لازم است؛ چه از نظر برنامه‌نویسی و چه حضور ناشرانی که عمدتا سنتی‌اند. امروزه بخش زیادی از ناشران که حدود 90 درصد می‌َشود، سنتی‌‌اند و شاید فقط حدود 10 درصد ناشران برای حضور در نمایشگاه مجازی آمادگی داشته باشند.
 
مدیر انتشارات محراب قلم در ادامه توضیح می‌دهد: برای اینکه به سمتی برویم که نمایشگاه به معنای نمایشگاه بزنیم نه فروشگاه، باید از یکجا شروع کنیم و نمایشگاه مجازی شروع خوبی برای رفتن به این سمت است. البته باید نمایشگاه فیزیکی سرجایش باشد تا ناشران فکر نکنند به بحث اقتصادی‌شان صدمه وارد می‌شود. و در کنار آن نمایشگاه مجازی به صورت دائمی برگزار شود و شرایط فراهم شود تا ناشران سنتی هم پای کار بیایند و فراز و نشیب‌هایش طی شود و آرام آرام ناشران احساس کنند نمایشگاه مجازی سودمند است و فرصت خوبی برای معرفی بیشتر آن‌هاست و از آن استقبال کنند. وقتی این موضوع جا افتاد، کم‌کم می‌توانیم روی این مساله کار کنیم که به جنبه نمایشگاهی نمایشگاه کتاب تهران بیشتر از  زاویه فروشگاهی‌اش توجه کنیم.

فریدون معتقد است، هر زمانی‌که مشکلات نمایشگاه کتاب تهران از نظر فیزیکی و مسائل اقتصادی ناشران حل شد و مدیران کارآمد سرکار آمدند، می‌توانیم توقع داشته باشیم که نمایشگاه کتاب هم به سویی برود که جنبه نمایشگاهی‌اش پررنگ‌تر از جنبه فروشگاهی‌‌اش باشد.
 
نمی‌توان در نمایشگاهی که جنبه بین‌المللی ندارد به فروش کتاب نپرداخت
رضا هاشمی‌نژاد، مدیر انتشارات افق، نیز که سال‌هاست سابقه حضور در نمایشگاه‌ کتاب تهران و نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در کشورهای مختلف را دارد، می‌گوید: نمی‌توانیم بگوییم نمایشگاه کتاب تهران، مانند نمایشگاه‌های بین‌المللی کتابی که در سایر کشورها برگزار می‌شود، واقعا بین‌المللی است. براین اساس نمی‌توانیم توقع داشته باشیم در نمایشگاهی که جنبه بین‌المللی ندارد، به فروش کتاب نپردازیم. در نمایشگاهی که فروش کتاب نباشد، چه کاری می‌خواهد، انجام شود؟ آیا در بین صاحب‌نظران، کسی هست که بگوید برگزاری نمایشگاه کتاب کودک و نوجوان، که جنبه فروشگاهی نداشته باشد، صلاح است؟
 
او در ادامه توضیح می‌دهد: در نمایشگاه‌های کتابی که در کشورهای دیگر برگزار می‌شود، خود ناشران کتاب‌های‌شان را به یکدیگر معرفی می‌کنند و به هم می‌فروشند. مثلا ناشری می‌بیند کتابش فروش ندارد آن را در قطع دیگری به ناشر دیگری می‌فروشد، یا یکی از ناشران بزرگ آلمان فقط کتاب‌ها را با جلد سخت منتشر می‌کند و حق چاپ نسخه کاغذی‌اش را به انتشارات دیگری واگذار کرده است و از این قبیل ارتباط‌ها و تبادل رایت‌ها که بین ناشران در هر کشوری وجود دارد اما در ایران، قانون کپی رایت نداریم تا ناشران بخواهند کتاب‌های خود را به دیگر ناشران معرفی کنند.
 
هاشمی‌نژاد می‌افزاید: از سویی دیگر وقتی نمایشگاهی جنبه بین‌المللی نداشته باشد و ناشران در آن به فروش کتاب هم نپردازند، و فقط به جنبه نمایشگاهی آن توجه کنند، در این شرایط، آثار تالیفی، نویسندگان، تصویرگران خود را باید به چه کسی معرفی کنند؟ قطعا نمی‌توانند به کودکان و نوجوانان معرفی کنند، چون هدف بچه‌ها از حضور در نمایشگاه خرید کتاب است. بنابراین در این شرایط ناشران فقط می‌توانند کتاب‌های‌شان را به مدیران و مربیان مدارس، معلمان، مسئولان کتابخانه‌ها، کتابداران و پخشی‌ها معرفی کنند تا مطلع شوند چه کتاب‌هایی در بازار موجود است. اما با توجه به وجود فروشگاه بزرگی مانند «ماه پیشونی» که ویترین بزرگی است از کتاب‌هایی که ناشران در حوزه کودک و نوجوان منتشر می‌کنند، این افراد می‌توانند هر وقت که خواستند با مراجعه به آنجا با آثار منتشر شده آشنا شوند و دیگر نیازی به حضور در نمایشگاه برای این کار ندارند. حتی اگر بگوییم ناشر در نمایشگاه کتاب، می‌تواند درباره اثرش توضیح دهد و از آن دفاع کند در حالی‌که این امکان در فروشگاه «ماه‌پیشونی» برایش فراهم نیست، هم باید گفت که ناشر می‌تواند اطلاعات مربوط به کتاب‌هایش و هرآنچه که لازم است بگوید را در سایتش قرار دهد و نیازی به انجام این کار در نمایشگاه نیست.

این ناشر درباره جنبه دیگر برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب یعنی برقراری ارتباط و معرفی پدیدآورندگان جدید به ناشران نیز بیان می‌کند: جنبه دیگر نمایشگاه‌های بین‌المللی این است که نویسندگان و تصویرگران با ارائه نمونه آثارشان سعی می‌کنند خودشان را به ناشران مختلف معرفی کنند. در این شرایط مسلما بررسی آثار نویسندگان در طول ساعاتی که نمایشگاه برگزار می‌شود امکان‌پذیر نیست، از سویی تصویرگران هم باید آثارشان را به ادیتورهای ناشران ارائه دهند. مگر در ایران چند ناشر کودک و نوجوان، ادیتور دارند؟ اکثر ناشران کودک نه ادیتور دارند نه مدیر هنری. حتی اگر 20 ناشر هم ادیتور داشته باشند، نصف این ادیتورها و مدیر هنری‌ها مشترک‌اند و یک ادیتور و مدیرهنری همزمان نمی‌تواند در همه غرفه‌ها حضور داشته باشد.

هاشمی‌نژاد در ادامه می‌گوید: از سویی دیگر از بین حدود 300 ناشر کودک ونوجوانی که در ایران داریم چند نفر تمام‌وقت در غرفه‌شان می‌مانند که با نویسنده و تصویرگر حرف بزنند؟ اغلب ناشران مدیر فروششان را در غرفه می‌گذارند. به نظر من برگزاری نمایشگاه کتاب به معنای نمایشگاهی در ایران کارکردی ندارد و اگر قرار است این‌گونه برگزار شود باید از سوی آموزش پرورش برگزار شود تا مسئولان آن مجبور شوند بیاند و حضور داشته باشند و امکان صحبت کردن ناشران با آن‌ها فراهم شود و کتاب‌های کودک و نوجوان به مدارس راه‌ یابد.
 
بهتر است هزینه برگزاری نمایشگاه مجازی صرف حمایت از ناشران، کتابفروشی‌ها و چاپ‌خانه‌ها شود
سحر ترهنده، مدیر بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی، نیز که سابقه حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب در کشورهای مختلف را دارد، می‌گوید: درحال حاضر که اغلب ناشران به دلیل شرایط کرونا درحال فروش مجازی کتاب‌های‌شان هستند، همچنین پلت‌فرم‌هایی هم مانند فیدیبو، طاقچه و ... هم به فروش مجازی کتاب می‌پردازند. از سویی نمایشگاه‌های مجازی کتاب که در کشورهای دیگر برگزار می‌شود اساس فعالیتشان فروش رایت است نه فروش کتاب و کاملا حرکتی معنادار است چون افراد به جای اینکه حضوری با هم قرار کاری بگذارند، اینترنتی و مجازی این کار را انجام می‌دهند. و من هنوز نمی‌دانم برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب در ایران چه تفاوتی می‌تواند با فروش اینترنتی کتاب از سوی ناشران و فعالیت فییدیبو و طاقچه و ... داشته باشد؟
 
او در ادامه می‌افزاید: اگر ما بخواهیم نمایشگاه کتاب را به سمتی ببریم که ناشران به‌جای فروش، بیشتر به معرفی آثار تالیفی‌شان بپردازند یعنی به تالیف بیشتر توجه کنیم، باید گفت که وقتی ما قانون کپی رایت نداریم و ناشران به سهولت کتابی را اسکن، ترجمه و چاپ می‌کنند سخت است که به تولید اثر تالیفی تن بدهند. همچنین اگر بخواهیم از طریق نمایشگاه مجازی فرصتی را در اختیار ناشران قرار دهیم تا جلسات جشن امضا و معرفی کتاب‌های تالیفی‌شان را برگزار کنند که در حال حاضر اغلب در فضای مجازی به صورت آن‌لاین برگزار می‌کنند. قبلا هم در نمایشگاه کتاب تهران هر ناشری در غرفه‌اش این کار را انجام می‌داد.
 
به گفته ترهنده، موضوع مهم این است که الان ناشران، کتابفروشی‌ها و چاپ‌خانه‌هایی هستند که به زحمت به فعالیتشان ادامه می‌دهند و صنعت نشر خیلی ضعیف شده است و در این شرایط باید بررسی شود که آیا لازم است نمایشگاه مجازی کتاب برگزار شود یا بهتر است این پول به گونه‌ای دیگر هزینه شود و صرف حمایت از ناشران و کتابفروشی‌ها و چاپ‌خانه‌ها شود.