قفسه‌ای برای تازه‌های کتابهای تاریخی
زمانی که از میز کتابداران فارغ شوید و به سمت درب ورودی نگاه کنید چند روزنامه تاریخ روز مانند اطلاعات، کیهان، همشهری و ایران را مشاهده می‌کنید که قبل از غرق شدن در انبوه کتاب‌هایی که در قفسه‌ها خودنمایی می‌کنند، می‌توانید با نگاهی به آنها اتفاقات روز را مرور کنید. در کنار این روزنامه‌ها هشت قفسه در کنار دیوار چیده شده که نخستین قفسه با برچسب تازه‌های کتاب و نشریات مشخص شده که در آن معمولا کتابهای تازه خریداری شده را قرار می‌دهند و تا مدت‌ها این کتاب‌ها با عنوان تازه‌ها در این قفسه خودنمایی می‌کند که این بار در این قفسه، کتاب «رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی (ریدر ویلیام بولارد، یاسنت لویی رابینو و جورج پرسی چرچیل)» نوشته غلامحسین میرزاصالح به چشم می‌خورد. هفت قفسه دیگر به روزنامه‌ها، خبرنامه‌ها، سالنامه‌ها و مجله‌های قدیمی مانند «یغما»، «سخن»، «کلک»، «یادگار»، «وحید»، «پیام نوین»، «یاد»، «گنجینه»، «راهنمای کتاب»، «کیهان» و «فهرستی از اسناد موجود در آرشیو ملی انگلستان» اختصاص دارد.
در سمت چپ در ورودی دربخش فرورفتگی دیوار قفسه‌هایی چیده شده که در آن کتاب‌هایی با برچسب انگلیسی جلب توجه می‌کند که وقتی از نزدیک این قفسه‌ها را ببینید متوجه می‌شوید که متن تمام کتابهای این قسمت به زبان انگلیسی است. چند قدم دورتر از این قفسه‌ها میز چهارنفره‌ای همراه با چهار صندلی قرار دارد که بر آن یک کامپیوتر برای جست‌وجوی کتاب‌ها در نظر گرفته شده است.
در ته سالن نیز تقریبا به اندازه 16 نفر میز و صندلی چیده شده که تنها دو کامپیوتر بر دو میز تک نفره قرار دارد، که دلیل تعداد کم کامپیوتر به دلیل تعداد محدود مراجعه‌کنندگان به این کتابخانه است اما پس از این که به فضای کتابخانه آگاهی پیدا کردید و محل استقرار قفسه‌ها را از نظر گذراندید می‌توانید از کتابداران با حوصله کتابخانه راهنمایی بخواهید. البته اگر قصد ندارید که خودتان از این فرصت استثنایی گشت‌و‌گذار نفس به نفس در مخزن کتابخانه استفاده کنید! کتابدارها شما را با توجه به موضوع موردنظرتان به قفسه‌های کتاب‌هایی که نیازتان را برآورده خواهد کرد، راهنمایی می‌کنند.
مریم نظری یکی از کتابداران مجرب این کتابخانه می‌گوید: افرادی که برای سندخوانی یا پردازش سند به یک سری منابع مرجع تاریخی (که عمده آن بر محور تاریخ معاصر است) نیاز دارند می‌توانند از این کتابخانه استفاده کنند. البته عمده مراجعان این کتابخانه کارمندان آرشیو ملی هستند که این کتابخانه نیز برای آنها راه‌اندازی شده است.
وی درباره نحوه چیدن کتابهای کتابخانه تخصصی تاریخ معاصر و مطالعات آرشیوی ادامه می‌دهد: این کتابخانه 20هزار جلد کتاب دارد و هر سال با توجه به درخواست پژوهشگران مراجعه‌کننده به کتابخانه، کتاب‌هایی از نمایشگاه کتاب تهران خریداری و به مخزن کتابخانه افزوده می‌شود. همچنین 120 پایان‌نامه درباره آرشیو نیز در این کتابخانه موجود است.
نرم‌افزار رسا جست‌وجوگری سریع و مطمئن
نظری می‌گوید: کتابهای این کتابخانه بر اساس رده‌بندی کنگره چیده شده، یعنی کتابهای هم‌موضوع کنار هم قرار می‌گیرند. قفسه باز است و مراجعه‌کنندگانی که در کتابخانه ملی عضو شدند، می‌توانند به این کتابخانه مراجعه و کتاب‌ها را جست‌وجو کنند. البته از طریق کامپیوترهایی که در اینجاست نیز می‌توان با بهره‌گیری از نرم‌افزار رسا کتابخانه ملی کتابهای مدنظر را سریع‌تر پیدا کرده و به مدت دو هفته امانت گرفت.
وی در پاسخ به تغییراتی که نسبت به دو سال پیش در کتابخانه رخ داده است، می‌گوید: تمام کتابهای قدیمی اسکن و نسخه اصلی بایگانی شده است. قفسه‌ها بررسی شده و در حال‌حاضر کتاب‌ها هربار به تعداد تقریبا 50 نسخه برای صحافی فرستاده می‌شوند. همچنین خدمات زیراکس در کتابخانه حذف و به جای آن سیستم اسکن برقرار شده است. در عین حال تلاش می‌کنیم با فهرست‌نویسی جدید، کارت مشخصات قدیمی کتاب‌ها حذف و اطلاعات به نرم‌افزار رسا منتقل شود.
کتابدار کتابخانه تخصصی تاریخ معاصر و مطالعات آرشیوی با اشاره به برخی مشکلات ادامه می‌دهد: متاسفانه در این کتابخانه هنوز دروازه‌های کنترل شده یا سیستم هشدار وجود ندارد و کتاب‌ها حاوی برچسب‌های مغناطیسی نیستند و فضای کتابخانه فاقد سیستم دوربین‌های فیلمبرداری است و به دلیل مخزن باز در این مکان همیشه 10درصد امکان سرقت کتاب‌ها وجود دارد.
زمانی که از راهنمایی‌های دو کتابدار کتابخانه بهره‌مند شدید، می‌توانید سراغ قفسه‌های کتاب بروید، قفسه‌هایی که از شمال به جنوب به صورت سه قفسه که در روبه‌رو نیز همین تعداد قفسه چیده شده و یک راهرو کوچک را به وجود آورده که تنها یک نفر می‌تواند از آن عبور کند. نخستین قفسه‌ها تقریبا خالی است و طبق صحبت کتابدارها قرار است در این قفسه‌ها به زودی کتابهای جدید خریداری شده چیده شود. در قفسه‌های روبه‌رو کتابی که بیشتر از همه جلب توجه می‌کند مجموعه کتابهای «تاریخ عمومی» آلبر ماله است که در قطع جیبی منتشر شده و تاریخ انتشار آنها طبق آنچه در صفحه نخست کتاب ثبت شده به سال 1342 شمسی برمی‌گردد و با سرمایه کتابخانه ابن‌سینا چاپ شده است.
نوستالژی در قفسه کتابهای ادبی
در دهانه ورودی راهرو دوم بر نخستین قفسه کتاب‌ها حرف اختصاری z به همراه (کتابشناسی و کتابداری) نوشته شده است. در راهرو بعدی برچسبی که مشاهده می‌شود عنوان (داستان و پزشکی) با حروف اختصاری (PQ-PZ-R) ثبت شده است. یکی از کتاب‌هایی که در این قفسه خودنمایی می‌کند، کتابی در قطع جیبی با صفحات کاهی است که رمانی از مشفق کاظمی با نام «رشک پربهاء» است و در صفحه پایانی آن تاریخ انتشار 1309 دیده می‌شود. این رمان 144 صفحه دارد و برخی صفحات آن با نوار چسب ترمیم شده است. رمان دیگری که عنوان آن با رنگ طلایی حک شده، کتاب «درتلاش معاش» نوشته محمد مسعود، مدیر روزنامه مردامروز است که این کتاب نیز ورق‌هایش کاهی است و در سال 1323 و به قیمت 50 ریال به چاپ رسیده است.
پس از آن راهرو دیگری قرار دارد که کتابهای (زبان و ادبیات) را به همراه حروف اختصاری(PIR) در خود جای داده که در چند راهرو این عنوان تکرار می‌شود. کتاب داستانی «مرال جنگل» اثر علینقی‌وزیری که در اسفندماه 1328 منتشر شده، یکی از کتاب‌هایی است که تحت لوای PIR دیده می‌شود. کتاب دیگری که در چند طرح متفاوت کنار هم چیده شده، کتاب «پیغمبر دزدان» نوشته زنده‌یاد محمدابراهیم باستانی‌پاریزی است که در سال 1364 از سوی انتشارات نگاه تجدید چاپ شده و به بهای 650 ریال ارائه شده است. وقتی کتاب‌ها را می‌تکانید به نظر می‌رسد لایه نازکی از غبار بر آنها نشسته و به عمق صفحات نفوذ کرده و گویی کتاب‌ها در خلسه‌ای غبارین نفس می‌کشند.
برچسب کتابهای (علوم اجتماعی و سیاسی) با حروف اختصاری لاتین(H-J) مشخص شده است. در این گروه یکی از کتاب‌هایی که خودنمایی می‌کند، کتاب «خاطرات مجلس و دمکراسی چیست؟» دکتر رضازاده شفق است. کتابی که در سال 1334 برای نخستین‌بار از سوی انتشارات کیهان منتشر شده و کتاب دیگری که شمارگان آن در روزگار ما قابل تامل است، «ریشه‌یابی مختصری از تاریخچه گروه‌ها» در 133 صفحه و با شمارگان 10 هزار نسخه در سال 1363 به چاپ رسیده است.
همچنین کتابچه جزوه مانندی به نام «کمونیزم در ایران یا تاریخ مختصر فعالیت کمونیستها در ایران» تهیه شده از سوی سرهنگ ستاد «علی زیبایی» در گروه کتابهای علوم اجتماعی و سیاسی گنجانده شده که نام خانوادگی نویسنده کتابچه یادآور یکی از شکنجه‌گران معروف ساواک سرهنگ زیبایی است! کتابچه یک جزوه زیراکس شده است که ورق زدن صفحات و مرور برخی جملات آن خواننده را به یاد زندان‌ها و دستگاه مخوف ساواک می‌اندازد. در قفسه دیگری از همین گروه کتاب‌هایی با موضوع زنان به چشم می‌خورد که در آن عناوینی چون «زن بر سریر قدرت»، «کانون بانوان»، «سازمان زنان»، «زن»، «زنان دربار» و «زنان فرمانروا»به چشم می‌آید.
از تاریخ محلی تا تاریخ احزاب
برچسب اختصاری(DSR) قفسه کتابهای مربوط به (تاریخ ایران) را نشان می‌دهد که نسبت به سایر عناوین فضا قفسه‌های بیشتری را به خود اختصاص داده است. در نخستین کتاب‌هایی که به این گروه تعلق دارد، کتاب‌هایی مربوط به تاریخ محلی با عناوینی مانند «ری‌باستان»، «تهران»، «تاریخ خوی»، «استرآبادنامه»، «سیراف»، «خوانسار»، «چابهار و دریای پارس»، «گلپایگان»، «مراغه»، «هگمتانه»، «اترک‌نامه»، «جزیره قشم» و «تاریخ کاشمر» چیده شده است. همچنین چندین قفسه به کتابهای خلیج‌فارس اختصاص دارد که در این کتاب‌ها هم می‌توان تحقیقات قدیمی و هم جدید درباره هویت، بازرگانی، تاریخ و جغرافیای خلیج‌فارس را مشاهده کرد. برخی کتابهای تاریخی به دلیل کهنه بودن و استفاده زیاد نیاز به صحافی دارد که در قفسه‌های مربوط به کتابهای تاریخی این ضرورت بیشتر احساس می‌شود.
کتابهای مربوط به تاریخ انقلاب به ویژه کتابهای مبتنی بر اسناد در قفسه‌های میانی به طور پراکنده چیده شده است، یعنی در هر قفسه‌ای از کتابهای (تاریخ ایران) می‌توان چند کتاب مربوط به تاریخ انقلاب را مشاهده کرد که این پراکندگی می‌تواند به دلیل حضور مراجعان در مخزن و بی‌نظمی چیدن کتاب‌ها باشد. به هرحال کتابهای تاریخ انقلاب به روایت اسناد ساواک در این کتابخانه حضور پررنگی دارد به طوری که برای تحقیق در حوزه انقلاب می‌توان به این منابع بسیار تکیه کرد. از جمله این آثار می‌توان به کتاب 41 جلدی «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک» اشاره کرد. در قفسه‌های تاریخ ایران کتاب‌هایی با موضوع نفت نیز عناوین بسیاری را به خود اختصاص داده است. البته هر جا نامی از تاریخچه نفت دیده می‌شود نام محمدمصدق، نخست‌وزیر پهلوی دوم نیز در کنار آن قرار دارد که در اینجا نیز این مهم رعایت شده و کتابهای بسیاری به مصدق و مبارزات وی اختصاص دارد که در یکی دو قفسه کنار کتابهای حوزه نفت چیده شده است.
در راهروهای متوالی که به کتابهای (تاریخ ایران) تعلق دارد، علاوه بر کتاب‌هایی درباره تاریخ انقلاب می‌توان کتابهای خاطرات رجال پهلوی را مانند «خاطرات سپهبد امیراحمدیان»، «خاطرات عزالملک اردلان»، «خاطرات ابوالحسن ابتهاج»، «خاطرات احمد آرامش» و «خاطرات سیدحسن تقی زاده» و رجال بسیار دیگری را مشاهده کرد. ضمن این‌که برخی کتابهای محمدرضاشاه مانند «پاسخ به تاریخ» و «ماموریت برای وطنم» نیز در این قفسه‌ها قابل رؤیت است. در کنار آن کتاب‌هایی که به سقوط رژیم پهلوی می‌پردازند نیز در عناوینی همچون «شکست شاهانه»، «آخرین سفرشاه»، و «اهرم‌های سقوط شاه» در این قفسه‌ها گذاشته شده است.
کتاب «تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران انقراض فاجاریه» اثر ملک‌الشعرا بهار نیز در بین کتاب‌ها به چشم می‌خورد. کتابی که در سال 1357 از سوی انتشارات شرکت سهامی(کتابهای جیبی) منتشر شده و اکنون برگ‌های آن به زردی می‌زند و برخی برگ‌های آن کنده شده و این وضعیت حاکی از آن است که کتاب به صحافی نیاز دارد تا در استفاده‌های بعدی کاغذهای بیشتری از این اثر ارزشمند کنده نشود. کتاب قطور و جنجال‌برانگیز «فراموشخانه و فراماسونری در ایران» تالیف اسماعیل رائین نیز در چند شکل وجود دارد. کتابی که مشهور است به دستور اسدالله علم، وزیر دربار پهلوی دوم منتشر شد که در زمان چاپ با حاشیه‌هایی روبه‌رو و به دستور ساواک جمع‌آوری شده است.
پس از قفسه‌هایی که به کتابهای (تاریخ ایران) اختصاص دارد، قفسه‌هایی برای کتابهای (تاریخ) و (فلسفه دین)، (دین اسلام) و (مرجع) نیز تعبیه شده است. در گروه کتابهای تاریخ کتاب‌هایی درباره فرانسه، روسیه، آمریکا و به ویژه انگلیس دیده می‌شود که روی قفسه مربوط به این گروه حرف لاتین D چسبانده شده و کتابهای حوزه دین با BP و فلسفه دین با B مشخص شده است. چهار ردیف انتهایی نیز به کتابهای مرجع Refrence تعلق دارد که برای مطالعه کتابهای مرجع (خروج آنها از کتابخانه ممنوع است) چند میز و صندلی قرار داده شده است. هنگامی که از کنار قفسه‌های کتابهای حوزه تاریخ ایران عبور می‌کنید یک راه‌پله که به پایین راه دارد، جلب توجه می‌کند، این راه‌پله شما را به تالار پژوهش که ویژه ارائه اسناد است، می‌برد. این میانبر سبب می‌شود تا شما هم به کتابخانه و هم اسناد به راحتی دسترسی داشته باشید. بنابراین با حضور در کتابخانه (تخصصی تاریخ معاصر و مطالعات آرشیوی) علاوه بر بهره‌مندی از کتاب‌ها و برخی روزنامه‌ها، اسناد را نیز می‌توانید مورد مطالعه و بررسی قرار دهید.
نظر شما