زینب زین‌الدینی، پژوهشگر گروه سیاست‌پژوهی و تحلیل داده نمافر در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، از انتشار گزارش «نقشه وضعیت صنعت کتاب» خبر داد و گفت‌: صنعـت کتـاب، از صنایـع قدیمـی و بنیادیـن اسـت و توسـعه آن نـه‌تنهـا از نظـر مالـی، دسـتاورد و منافـع دارد؛ بلکـه اثـر مسـتقیمی بـر رشـد نگـرش و بلوغ فکـری افـراد جامعـه دارد.
 
وی افزود: ‌در گزارشی که ازسوی گروه سیاست‌پژوهی و تحلیل داده نمافر با‌ عنوان گزارشی از کلان صنعت کتاب در ایران و جهان منتشر شده است، بـا رویکـردی داده‌محـور، صنعـت کتـاب در کشـور بررسـی شده است.
 
زین‌الدینی با بیان اینکه در این گزارش شـرایط کنونی این صنعت و شـرایط موجود در جهان مقایسـه شده است، ادامه داد: این کار انجام شده تا بتوانیم جایگاه صنعت کتاب را در کشـورمان درک کنیـم تا در قدم بعـدی بـه مسائل، وارسـی پدیده‌هـای جدیـد، فرصت‌هـا و تهدیدهـای موجـود در صنعـت کتـاب بپردازیـم.
 
وی با طرح این موضوع که در ایـن گزارش بـه بررسـی صنعت کتـاب در هفت منظر مختلف پرداخته شده است تا بـه تمام ابعـاد این صنعـت توجـه شود، یادآور شد: این هفـت منظـر عبارتنـد از آمـوزش و محتـوا، تولیـد و اشـتغال، گفتمان‌سـازی و ترویج، بـازار و فروش، مخاطـب و مصـرف، ارزیابـی و نظـارت و تأمیـن مالی.
 
زین‌الدینی تأکید کرد: مهمترین نکاتی که با مطالعه این مسـتند می‌توان دریافـت کرد این است که ورودی‌هـای دانشـگاهی سـال 1399 مرتبـط بـا صنعت کتاب در 12 استان از کشور 1052 نفر است؛ همچنین رشـته‌های دانشـگاهی مربـوط بـه حـوزه کتـاب در ایران سـه دسـته هسـتند؛ کتابت و نگارگری، صنعت چـاپ و مدیریـت کتابخانـه.
 
به گفته وی، براساس این گزارش 226 نفـر از ظرفیـت پذیـرش مربـوط به دانشـگاه‌های دولتی اسـت، همچنین روند جـذب دانشـجو، مرتبـط بـا صنعـت کتـاب به شـدت کاهشی است و جذب دانشجو در سال 1396 بیش از 2500 نفـر بـوده کـه  سـال 1399 بـه 1052 نفـر رسـیده اسـت.
 
زین‌الدینی با اشاره به دیگر آماری که براساس این گزارش استخراج شده است، گفت: طبق بررسی‌ها مشخص شد که رونـد تولید کتاب کتـاب از سـال 1384 تا 1397 همـواره صعـودی امـا رونـد تعـداد شـمارگان کتـاب نزولـی بـوده اسـت.
 
وی با تأکید براینکه 76 درصد عناوین صنعت نشر در تهران منتشر می‌شود، عنوان کرد: این رونـد  بـه سـمت افزایـش تمرکـز در تهران اسـت، بیشترین شمارگان کتاب و به پیروی از آن پُرکارترین انتشـارات، نشـرهای مربـوط بـه کتاب‌های کمک آموزشـی اسـت که به نسـبت میانگین تعداد صفحات کتاب، بیشـترین حاشـیه سـود را نیز دارند.
 
زین‌الدینی با بیان اینکه خودانتشـاری پدیده‌ای جدید در سـطح جهان است، توضیح داد: شـرکت‌هایی ماننـد آمـازون پلتفرم‌هـای قدرتمندی را بـرای مؤلفـان علاقه‌منـد بـه ایـن موضوع توسـعه داده‌انـد، تمایـل مؤلفـان بـه اسـتفاده از خودانتشـاری در سـطح جهـان به سـرعت در حـال افزایـش اسـت و در ایـران نیـز امـکان خودانتشـاری فراهـم اسـت امـا حمایتـی وجـود نـدارد اما می‌تـوان اسـتدلال کـرد کـه زمینه فوق‌العـاده‌ای در ایـن زمینـه در حـال شـکل‌گیری اسـت.
 
وی در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه سـمنان بهترین اسـتان از نظر تعداد کتابخانه در کشور است، گفت: در این استان بـه ازای هـر  100‌هـزار نفر، 10 کتابخانـه عمومی و به ازای هر نفر 5.1 کتاب دارد و اما تهـران از منظـر تعـداد کتابخانـه بـه ازای نفـرات در بدتریـن وضعیـت قـرار دارد.
 
زین‌الدینی در بخش دیگر صحبت‌های خود به شـیب نمـودار میانگیـن قیمـت کتـاب در سـال‌های اخیـر اشاره کرد و افزود: این شیب بـه شـدت تنـد و افزایشـی اسـت، ایـن افزایش بـه سـود فعالان ایـن صنعت نیسـت؛ چـراکه علت آن تـورم اسـت. بـا در نظـر گرفتـن افزایـش قیمـت کتـاب، ارزش کتـاب ارائـه شـده در سـال‌های اخیـر بـه مراتـب کمتـر از سـال 1380 اسـت، زیـرا در ایـن سال قیمت کتاب به نسبت قیمت سکه در بهترین در 1380 بـا هـر وضعیـت خـود قـرار داشـت.
 
بررسی وضعیت کنونی کتاب با داده و آمار
این نویسنده و پژوهشگر در ادامه به انتشار «داده‌نمای صنعت کتاب» اشاره کرد و گفت: صنعت کتاب در کشور از موقعیت بالقوه و برجسته‌ای برخوردار است، برای اینکه با نگاهی تخصصی مدیریت شود، نیازمند آگاهی از سازوکارهای اقتصادی این صنعت است.
 
وی ادامه داد: از آنجا که سیاست‌های اقتصادی حاکم بر جامعه و رکود اقتصادی بر صنعت کتاب تأثیر مستقیم دارد، در گزارشی که از سوی گروه سیاست‌پژوهی و تحلیل داده نمافر با عنوان «داده نمای صنعت کتاب» منتشر شده است، وضعیت کنونی صنعت کتاب با رویکردی داده‌محور و آماری بررسی شده است.
 
زین‌الدینی با توضیح درباره قسمت‌های مختلف این گزارش توضیح داد: در قسمت اول تصویری کلی از صنعت کتاب، طبق 7مؤلفه مهم در صنعت کتاب که شامل عناوین کتاب منتشر شده، تعداد شمارگان کتاب، حجم بازار کتاب، قیمت کتاب، تعداد ناشران، کتابخانه‌های عمومی و کتابفروشی ارائه شده و در ادامه نیز روند وضعیت کتاب در کشور به روایت نمودار شرح داده شده است.
 
وی درباره برخی نکات قابل توجه در این گزارش، گفت: براساس این گزارش، روند تعداد عنوان کتاب همواره صعودی بوده است، بیشترین شمارگان کتاب و به پیروی از آن پرکارترین انتشارات در سا‌ل‌های اخیر، مربوط به کتاب‌های کمک درسی و کودک و نوجوان است؛ همچنین سال 1400 میزان شمارگان کتاب به حدود 130 میلیون نسخه رسیده است که با حذف کتاب‌های کمک درسی، دینی و کودک نوجوان، این میزان به حدود 50 میلیون نسخه می‌رسد.
 
وی با بیان اینکه طبق این گزارش حجم فروش بازار کتاب داخلی به حدود 6200 میلیارد تومان رسیده است، گفت: بیشترین حجم بازار فروش مربوط به کتاب‌های کمک درسی است؛ کتاب‌های ادبیات رتبه دوم را در اختیار دارند، همچنین شیب نمودار میانگین قیمت کتاب در سا‌ل‌های اخیر اگرچه به شدت صعودی است، اما روند قیمت تعدیل شده به این شکل نیست که نشان از تأثیر قیمت کتاب از تورم دارد.
 
به گفته زین‌الدینی، در صورت صرف نظر از کتاب‌های کمک درسی و کودک و نوجوان، قیمت تعدیل‌شده کتاب در طول سال‌های مختلف، روند ثابتی را طی کرده است؛ همچنین کتاب کودک و نوجوان بیشترین میانگین قیمت هر صفحه کتاب را داراست و پس از آن کتاب‌های کمک آموزشی در جایگاه دوم قرار دارند. براساس بررسی آمار و داده‌ها، به جز کتاب‌های کمک‌درسی و کودک و نوجوان، میزان چاپ نخست به تجدیدچاپ بیشتر است، روند تجدیدچاپ در کتاب‌های کمک درسی، صعودی است اما در سایر کتاب‌ها روند نزولی داشته است.
 
زین‌الدینی با بیان اینکه بررسی تعداد ناشران به‌عنوان مهمترین بازیگران صنعت کتاب نشان می‌دهد، رشد ناشران فعال در گذر زمان بسیار جزئی است و در مقابل تعداد ناشران غیرفعال افزایش پیدا کرده است، گفت: سال 1399 طبق آمار ارائه شده از سوی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 2 هزار و 530 مجوز نشر صادر شده که چندین برابر مجوز تعداد کتابفروشی‌هاست و این موضوع آسیب جدی به اقتصاد نشر وارد کرده است.
 
وی در پایان صحبت‌های خود با بیان اینکه این گزارش‌ها از محصولات گروه سیاست‌پژوهی و تحلیل داده نمافر است، عنوان کرد: هدف نمافر جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و اطلاعات مرتبط با صنایع فرهنگ‌بنیان و خلاق است. با این کار از یک سو تصمیم‌گیری‌ها و سیاستگذاری‌ها در این حوزه را براساس داده و اطلاعات تسهیل خواهد شد و از طرف دیگر، چراغ راهی است برای فعالان و کارآفرینان این حوزه تا با دید وسیع‌تری در راه پُر پیچ و خمشان قدم بردارند.