امروز بیش از 41 سال از این حادثه وحشتناک می‌گذرد و هنوز ابعادی از این حادثه چندان مشخص نیست. ابعادی که شاید با پژوهش پژوهشگران بر اسناد، خاطرات و زندگی‌نامه‌ها قابل ردیابی باشد. هر چند گذر زمان هم می‌تواند به مرور باعث چاپ اسناد بیشتری درباره یک حادثه تاریخی شود، اگرچه در عین حال می‌تواند باعث کمرنگی حادثه در گذر زمان بشود و محققان کمتر تمایل به تحقیق درباره آن را داشته باشد. برای رفع چنین مساله‌ای نیاز است که مراکز پژوهشی و اسنادی با اهرم‌های تشویقی پژوهشگران و محققان را به پژوهش و تحقیق درباره حوادث تروریستی چون هفتم تیر و هشتم شهریور ترغیب کنند. با دکتر سجاد راعی گلوچه، کارشناس اسناد و پژوهشگر تاریخ که «کتاب زندگینامه سیاسی شهید رجایی» را تالیف کرده و در چاپ «اسنادی از دولت شهید رجایی» دستی داشته است گفت‌وگو کردیم تا از موانع پژوهش درباره شخصیت شهید محمدعلی رجایی و ابعاد حادثه هشتم شهریور بیشتر بدانیم.
چه عواملی باعث شد محمدعلی رجایی در جوانی وارد فعالیت سیاسی شود؟
بهرهمندی از روحیه مذهبی پویا، فضای نسبتا باز سیاسی، جلسات تفسیر قرآن آیت‌الله طالقانی در مسجد هدایت و همکاری و ارتباط شغلی (تدریس) و سیاسی با اعضای نهضت آزادی ایران و روحانیون مبارز بیشترین تأثیر را در ورود جدی رجایی به فعالیتهای سیاسی داشت.
چه ابعادی در شخصیت رجایی باعث شد بتواند گروههای متفاوت سیاسی تعامل و ارتباط برقرار کند؟
رجایی در محیطی وارد فعالیتهای سیاسی شد که جریانهای فکری سیاسی اسلامی گوناگونی در جامعه فعالیت میکردند، بنابراین آگاهیهای سیاسی از منشأهای گوناگون به دست میآمد، اما آن چیزی که موجب شد رجایی در میان امواج سیاسی سیال آن زمان دچار انحراف نشود اعتقاد راسخ به اسلام بود و وی ذهنی توحیدمحور داشت. فعالیت سیاسی را با نهضت آزادی شروع کرد و حتی در مقطعی با پایهگذاران اولیه سازمان مجاهدین خلق ارتباطاتی داشت، اما زمانی که آنها را در مسیر اسلام خالصتر ندید، به تدریج از آنها دور شد و حول محور نهضت امام خمینی(ره) به فعالیت سیاسی خود ادامه داد. در دوران بعد از انقلاب نیز آن شعار معروف را داشت که «خدا، قرآن، خمینی».
.jpg)
چالش اصلی رجایی با بنیصدر شامل چه مواردی بود؟
بنیصدر و رجایی به لحاظ فکری و سیاسی تفاوتها و اختلافات ریشهای و بنادی با همدیگر داشتند. این وضعیت در حالی بود که باید دولت را با هم تشکیل و مدیریت میکردند. مثلاً، آقای رجایی معتقد به مکتبی بودن، انقلابی بودن، اصولگرایی و تبعیت از ولی فقیه (امام خمینی(ره) بود، در صورتی که ویژگی بارز بنیصدر تساهل و تأکید به تخصص و تجربه بیش از مکتبی و انقلابی بودن بود. همچنین ترجیح منافع امتی و ملی نزد آن دو متفاوت بود و جریانها و گروههای سیاسی حامی آنها نیز متفاوت بود. به دلیل این شکافهای پرنشدنی، اختلافات آنها به چالش بزرگی تبدیل شد و با وجود تلاشهایی که برای کاستن از اختلافات یاد شده صورت گرفت، اما هیچوقت نتوانست حل شود. این اختلافات پایانناپذیر با آغاز جنگ تحمیلی عراق با ایران نیز همزمان بود که بنیصدر فرمانده کل قوا بود و رجایی نیز در مقام نخست‌وزیری مسؤلیتهای مهمی در قبال جنگ داشت.
با مطالعاتی که درباره شیوه و کارنامه سیاسی شهید رجایی داشتهاید، به نظر شما تا چه اندازه شرایط دهه 60 باعث نزدیکی افرادی مثل کشمیری به او شد؟
مسئولین جمهوری اسلامی در سالهای آغازین حکومت اسلامی اغلب مبارزین قبل از انقلاب و معتقد به نزدیکی به مردم و نداشتن فاصله با آنها بودند و این امر موجب به مخاطره افتادن جان آنها و رخدادهایی چون 6 و 7 تیر و 8 شهریور شد. همچنین در فضای انقلابی آن زمان نهادهای اطلاعاتی و امنیتی ضعیف بودند و امکان رصد تهدیدات امنیتی بسیار کم بود. لذا نفوذ در ارکان نظام بسیار ساده و راحت بود و نفوذ کشمیریها و کلاهیها از این طریق بوده است.
اسناد و مدارک منتشرشده درباره انفجار هشتم شهریور تا چه اندازه در روشن شدن ابعاد این رخداد تأثیر داشته است؟
روشن شدن ابعاد دقیقتر اینگونه رخدادها با گذشت زمان و انتشار اسناد و مدارک و خاطرات و یادداشتهای افراد ممکن می‌شود. بخشی از ابعاد موضوع نیز به علت مخفی بودن اقدامات توطئهآمیز برای همیشه ناگفته و مغفول می‌ماند. اسناد منتشرشده تأثیر زیادی در روشن شدن ابعاد واقعه 8 شهریور داشته ولی به نظر من پازل این رخداد هیچ وقت به تمامی تکمیل نخواهد شد.
به نظر شما چه نکاتی درباره شخصیت سیاسی رجایی مغفول مانده که نیاز است به آن بیشتر پرداخته شود؟
در اسناد و مدارک و کارهای پژوهشی صورت گرفته ابعاد مذهبی و ایمانی شهید رجایی مورد تأکید قرار گرفته ولی ابعاد قانونگرایی وی مغفول مانده است.
نظر شما