خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) پردیس سیاسی: زیستن در دوران مدرن و کنار آمدن با اقتضائات جهان تکنولوژیک انسان قرن حاضر را با چالش‌های جدید، خواست‌ها و شرایط دشواری مواجه کرده است. این روزها تعبیرات و تعریف‌هایی که از فردیت، موفقیت، انسان موفق و ... می‌شود بسیار متفاوت از گذشته است و علاوه بر این فشارهای اقتصادی و عاطفی بسیاری بیشتر از زندگی سنتی بر افراد بار می‌شود، شاید به دلیل همین تغییرات است که یکی از پر مخاطب‌ترین حوزه‌های کتاب در همه جای جهان به کتاب‌های روانشناسی اختصاص دارد. البته کتاب‌های روانشناسی طیف وسیعی از موضوعات را در برمی‌گیرند؛ از روانشناسی بر پایه علمی و پزشکی گرفته تا قسمی دیگر معروف به روانشناسی زرد که مخالفان و موافقان خود را دارد. در مجموع اما با تمام نقدهایی که به برخی از کتاب‌های این حوزه وارد است، نمی‌توان در مورد بازار کتاب‌های علوم انسانی صحبت کرد و نگاهی به کتاب‌های روانشناسی نداشت. در ادامه بازار این حوزه پر مخاطب در سالی که گذشت را از نظر می‌گذارنیم:
دست پر 1400 نسبت به سال 1399
با توجه به آمار منتشر شده از سوی خانه کتاب، باید بگوییم سال 1400 در مقایسه با سال 99 سال بهتری برای کتاب‌های روانشناسی بوده است و عنوان‌های منتشر شده این حوزه نسبت به سال گذشته رشد بیشتری داشته‌اند. بنابر این آمار، تعداد کتاب‌های حوزه فلسفه و روانشناسی از اردیبهشت تا دی ماه سال 1400، 5 هزار و 952 عنوان است که نسبت به 4 هزار و 768 عنوان در سال 99 رشد بیشتری داشته است. در سال 1400 در این حوزه تعداد آثار ترجمه بیش از آثار تالیفی بوده و از مجموع 5 هزار و 952 عنوان کتاب، 2 هزار و 439 عنوان به تالیف و 3 هزار و 513 عنوان به ترجمه اختصاص داشته است. اما در سالی که گذشت کدام یک از موضوعات حوزه روانشناسی مورد پسند بیشتر مخاطبان ایرانی بوده است؟ شرایط حاصل از کرونا و سایر تغییرات اجتماعی و اقتصادی چه تاثیری بر این بازار داشته‌اند؟ برای اطلاع از کم و کیف بازار این حوزه به سراغ چند ناشر مطرح حوزه روانشناسی رفته‌ایم.
قاچاق آفتی بر جان کتاب‌های روانشناسی
میلکان از جمله ناشرانی است که تمرکزی عمده بر انتشار کتاب‌های روانشناسی دارد و بخشی از کتاب‌های پرفروش این حوزه توسط این انتشارات روانه بازار نشر شده‌اند. بهشتی مسئول روابط عمومی این انتشارات در گفت‌وگو با ایبنا تاکید می‌کند که عمده کتاب‌های منتشر شده در سال 1400 ترجمه بوده‌اند و آثار تالیفی سهم کمتری در تولیدات این حوزه داشته‌اند. او در مورد بازار این کتاب‌ها در دو سالی که بیماری کرونا شیوع پیدا کرده بود به ایبنا می‌گوید: به هر حال کرونا هم در حوزه ما و هم در سایر حوزه‌ها تاثیرات زیادی به جای گذاشت برای مثال به ویژه در اوایل شیوع این بیماری مخاطبان به کتاب‌های صوتی و الکترونیکی بسیار علاقه‌مند شدند و تقاضا برای این دست از کتاب‌ها افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کرد. در کتاب کاغذی هم بازار خوب است البته اگر بازار بی رویه کتاب‌های قاچاق و نظارت ضعیفی که در این حوزه وجود دارد این اجازه را بدهند.
مدیر روابط عمومی نشر میلکان معضل قاچاق کتاب در حوزه‌های پر مخاطبی چون کتاب‌های روانشناسی را بزرگترین معضل بازار این کتاب‌ها در چند سال اخیر می‌داند و اضافه می‌کند: کتاب‌های قاچاق امروزه به حدی گسترش پیدا کرده و زیاد شده‌اند و هیچ برخوردی هم برای مدیریت آن انجام نشده است که ما این کتاب‌ها را در همه جا می‌بینیم؛ از فروشگاه‌های آنلاین فروش کتاب تا سایت‌های مجازی و دست فروشان سطح شهر و حتی بعضی از مراکز پخشی که به این سمت رفته‌اند و تمام کتاب‌های پر فروش بازار را به شکل قاچاق عرضه می‌کنند. در واقع چند صد برابر بازار مالی رسمی این کتاب‌ها بازاری در پشت صحنه از قاچاق کتاب در جریان است که واقعا ترسناک است و در یک کلام بیداد قاچاق کتاب به اندازه‌ای است که می‌تواند به راحتی بازار رسمی فروش این کتاب‌ها را نابود کند.
عرضه کتاب‌های قاچاق در نمایشگاه‌های رسمی
او در مورد ضعف نظارت در این حوزه نیز می‌گوید: مسئله این است که در بازار کتاب از گذشته افرادی بوده‌اند که به شکل قاچاق فعالیت می‌کردند این قاچاق به شکل‌های مختلف نمود دارد از جمله تخفیف‌های غیر متعارف؛ برای مثال فرد قاچاق کننده قیمت کتاب را سه برابر عرف معمول زده و در ادامه 80 درصد تخفیف ارائه می‌کند و بر ذهن مخاطب تاثیر منفی می‌گذارد و نکته غم‌انگیز هم این است که حتی در برخی از نمایشگاه‌ها که توسط ادارات و سازمان‌های دولتی هم برگزار می‌شود این کتاب‌ها در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرند. ما این کتاب‌ها را حتی در مترو و در بساط کتاب‌فروش‌های خیابانی در مکان‌هایی مانند درب وزارت فرهنگ و ارشاد هم می‌بینیم! شکل دیگر قاچاق کتاب هم به این شکل است که کتاب‌های پرفروش را از نسخه‌های رسمی رونویسی کرده و با چند تغییر جزیی و عوض کردن نام مترجم و .. کتاب را دوباره منتشر می‌کنند و نکته غم‌انگیز ماجرا این است که برخی از این افراد که قبلا به صورت قاچاق کار می‌کردند امروز به طور رسمی مجوز نشر گرفته‌اند و مثلا دیگر قانونی کار می‌کنند. حال اگر ناشری بخواهد این سرقت را ثابت کند این موضوع عملا امکان پذیر نیست. از طرفی اتحادیه هم در این زمینه آنچنان که باید و شاید اقدام نمی‌کند و گویی مسئله فرهنگ و نشر برای آنها دغدغه اصلی نیست. یکی از راه‌حل‌های این معضل آگاهی‌بخشی به مخاطبان است که آن هم کار ساده‌ای نیست به طور مثال بسیاری از مشتریان ما هنوز نمی‌دانند پدیده‌ای به نام قاچاق کتاب هم وجود دارد و می‌گویند مگر کتاب هم قاچاق می‌شود؟!
روی خوش مخاطبان ایرانی به توسعه فردی
بهشتی در مورد موضوعات مورد پسند مخاطبان در سال گذشته نیز به ایبنا می‌گوید: حوزه توسعه فردی در سال‌های اخیر به شکل جدی مورد توجه مخاطبان قرار گرفته و استقبال خوبی از آن شده است. علاوه بر این، با شیوع بیماری کرونا آثاری که مرتبط با سوگ و سوگواری و تاثیرات روانی آن منتشر شده است هم از جمله کتاب‌هایی بودند که بسیار خوب دیده شده و مورد توجه قرار گرفتند چرا که بسیاری از خانواده‌ها در این دو سال عزیزانی را در جریان این بیماری از دست دادند.
او در مورد رشد کتاب‌های حوزه روانشناسی نیز توضیح می‌دهد: همانطور که اشاره کردم توسعه فردی از موضوعاتی است که سال به سال بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرد و به نظر می‌رسد این روند در آینده نیز بیشتر باشد و طیف وسیعی از مخاطبان به این سمت آمده‌اند.
موفقیت فردی در مرکز توجه مخاطبان
انتشارات کوله‌پشتی نیز از جمله انتشاراتی است که بخشی از آثار خود را به حوزه روانشناسی اختصاص داده و کتاب‌های پرفروشی را نیز در این حوزه منتشر کرده است. امیر حسین فاضلی مدیر اجرایی این انتشارات در مورد بازار کتاب‌های روانشناسی این نشر در سالی که گذشت به ایبنا می‌گوید: عمده کتاب‌های ما در روانشناسی ترجمه بوده و در این حوزه هم بیش از هر موضوعی طبیعتا موفقیت‌های فردی است که مورد توجه قرار می‌گیرد. البته موفقیت فردی موضوع گسترده‌ای است و هر کدام از عناوین این کتاب‌ها در سبک و روش مختلفی به موضوع ورود می‌کنند. به تعبیری دیگر شکل بیان در هر کدام از این آثار متفاوت بوده‌اند. برای مثال در بخشی از کتاب‌ها راه‌هایی مانند مدیتیشن مورد توجه بوده است و بخشی دیگر آموزه‌های عرفانی و مسلکهای دینی را مورد اشاره قرار داده‌اند و تعدادی هم متدهای روانشناسی معروف را در پیش گرفته‌اند. علاوه بر این موارد، کتاب‌هایی از زندگی و تجارب شخصی افراد که در ادامه وارد حوزه روانشناسی هم می‌شود نیز کتاب‌های پرفروشی بوده‌اند. به شکل کلی نقطه‌ای که همه این کتاب‌ها هدف‌گیری کرده‌اند یک موضوع بوده اما راه‌هایی که رفته‌اند تفاوت داشته است.
او در مورد تاثیر همه‌گیری کرونا بر انتخاب مخاطبان نیز می‌افزاید: از لحاظ موضوعی ما در انتشارات خودمان تفاوت قابل ملاحظه‌ای را ندیدیم اما شاید بتوان گفت این شرایط امکان کتاب خواندن را برای مخاطبان افزایش داده است. البته خودمان هم سعی نکردیم با توجه به این همه‌گیری موج سواری کنیم و موضوعاتی مرتبط با این موضوع را مورد توجه قرار دهیم.
از کپی رایت تا قاچاق کتاب
مدیر اجرایی نشر کوله‌پشتی در مورد بازار کتاب‌های روانشناسی در سال گذشته نیز به ایبنا می‌گوید: هماطنور که اشاره کردم شاید مخاطبان از نظر تعداد در این دوسال افزایش پیدا کرده باشند اما در مقابل قیمت کتاب در این دو سال به علت معضل کاغذ افزایش داشته و شرایط اقتصادی توان خرید را کم کرده است. ما این موضوع را به عینه در نمایشگاه مجازی کتاب هم شاهد بودیم که فروشمان تا حدی کم‌تر شده بود. البته برگزار نشدن نمایشگاه حضوری به ما آسیب زد و هر چند امسال نسبت به سال اول تا حدی بهتر بود اما در مجموع امکان نمایش همه عناوین کتاب‌ها در این شکل از نمایشگاه وجود ندارد و نمی‌تواند به شکل کامل جایگزین نمایشگاه حضوری باشد.
فاضلی قاچاق کتاب را از جمله آفات مهم بازار کتاب‌های روانشناسی دانسته و به ایبنا توضیح می‌دهد: یکی از مهمترین آفت‌های بازار کتاب‌های روانشناسی قاچاق کتاب است. این موضوع برای ما بسیار آسیب زننده است به این ویژه این که اکثر کتاب‌های انتشارات ما با حق کپی رایت منتشر می‌شوند اما متاسفانه کپی رایت در ایران رعایت نمی‌شود و برای مثال 10 عنوان از کتاب‌های خوب ما در حوزه انگیزشی کپی رایت دارند اما طبیعتا در ایران این امکان وجود ندارد که ما از آن بهره ببریم. در قاچاق نیز عده‌ای مانند مرده خوار هستند که به محض این که از پرفروش و پر مخاطب بودن یک اثر اطلاع پیدا می‌کنند به سرعت دست به قاچاق آن می‌زنند و متاسفانه این افراد به شکل واضح در معابر شهر، در مکان‌هایی چون غرفه‌های مترو دست به فعالیت می‌زنند و حتی ما موردی داشتیم که این کتاب‌های قاچاق در سایت‌های معتبری چون دیجی کالا هم نفوذ کرده‌اند و به اسم نشر ما کتاب تقلبی به دست مخاطب رسیده است. به نظر من آفت کنونی نشر یکی این موضوع است و یکی هم مشکلات کاغذ و اگر این دو مشکل اگر حل شود بخش عمده‌ای از معضلات بازار کتاب‌های روانشناسی بر طرف خواهد شد.
کوچینگ و پیوند مدیریت و روانشناسی
اندیشه احسان نیز از جمله انتشاراتی است که در حوزه‌های مختلف علوم انسانی از جمله روانشناسی به انتشار اثر دست می‌زند و توجه بیشتری نیز بر تالیف دارد. محمد علی مدنی دبیر این نشر در مورد بازار کتاب‌های روانشناسی این انتشارات به ایبنا می‌گوید: حوزه روانشناسی نسبت به حوزه علوم اجتماعی مخاطبان عام‌تری دارد و همین موضوع باعث می‌شود بسیاری از کتاب‌هایی که در این حوزه منتشر می‌شوند به تعبیری در حوزه روانشناسی زرد باشند البته ما تلاش کرده‌ایم کتاب‌هایی که در این حوزه منتشر می‌کنیم بر پایه روانشناسی علمی باشند هر چند شاید به شکل کامل هم موفق نبوده‌ایم.
مدنی بحث‌های مربوط به تلفیق روانشناسی و مدیریت و کوچینگ را از جمله پر مخاطب‌ترین آثار این حوزه معرفی می‌کند و اشاره می‌کند این حوزه در سال‌های اخیر همراه با بحث‌هایی چون تئوری انتخاب مخاطبان بسیار زیادی در بازار روانشناسی داشته‌اند.
بازار کتاب‌های روانشناسی نیازمند نظارت
همانطور که اشاره شد، بازار کتاب‌های روانشناسی نسبت به سایر حوزه‌های علوم انسانی پر مخاطب‌تر است و همین موضوع چالش‌های این حوزه را نیز بیشتر می‌کند. قاچاق کتاب یکی از مهمترین آسیب‌هایی است که بازار این کتاب‌ها را تهدید می‌کند و گردش مالی زیادی را هم به همراه دارد. ناشران این حوزه معتقدند قوانین و نظارت‌ها در این حوزه بسیار ضعیف است و همین موضوع باعث رشد سرسام آور کتاب‌های قاچاق در سال‌های اخیر شده است و اگر این روند ادامه دار شود می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری به انتشار این کتاب‌ها وارد کند. علاوه بر این بخش عمده کتاب‌های این حوزه ترجمه است و تالیف نقش کمرنگ‌تری در گردش مالی این بازار دارد. بیشترین موضوعی که در این سال‌ها مورد توجه مخاطبان بوده توسعه فردی است و علاوه بر این مباحثی که به شکل مشترک به روانشناسی و مدیریت می‌پردازند نیز استقبال زیاد مخاطبان را به همراه داشته‌اند.
چهارشنبه ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ - ۰۸:۰۵
نظر شما