خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ کتابخانه‌های بیمارستانی در نگاه علمی و تخصصی شاید به ظاهر فقط وظیفه تامین منابع چاپی و الکترونیک منابع پزشکی را بر عهده داشته باشند؛ کتابخانه‌هایی که با واسطه کتابدار پزشکی، باید این منابع را در اختیار کادر درمان قرار دهند. اما در این میان نباید از خاص بودن مخاطب و خدمت‌گیرنده غافل بمانیم: بیماری که بنابه نوع بیماری، مدتی را در بیمارستان‌ می‌گذراند و فرایند درمان را می‌گذراند. البته کادر پزشکی و برآورده کردن نیازهای مطالعاتی آن‌ها نیز جای خود دارد.

بیماران به عنوان یکی از گروه‌های هدف در استفاده از منابع کتابخانه‌های بیمارستانی تا چه اندازه مورد توجه قرار گرفته‌اند؟ کتابخانه‌های بیمارستانی تا چه اندازه توانسته‌اند در ایفای رسالت اجتماعی خود در قبال بیماران و کادر درمانی، موفق عمل کنند؟ چرا با وجود مراجعات ناگزیری که تا کنون به مراکز درمانی داشته‌ایم، کمتر رد و نشانی از کتابخانه دیده‌ایم؟ آیا منظور از کتابخانه‌ بیمارستانی، همان یکی-دو قفسه شیشه‌ای است که همیشه با قفل‌های ریلی از آن محافظت می‌شود؟

فرزانه فضلی، معاون مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی وزارت بهداشت و درمان می‌گوید: «مدیران کتابخانه‌های بیمارستانی باید تلاش کنند کتابخانه‌هایشان را از نظر امکانات و خدمات به استاندارد ملی کتابخانه‌های بیمارستانی تدوین شده در وزارت بهداشت و درمان نزدیک کنند. کتابداران پزشکی باید خودشان تغییر را شروع کنند و منتظر تغییر سیستم نمانند.»


تجهیز و به روزرسانی کتابخانه‌ها، یکی از نیازهای اساسی و همیشگی در حوزه کتاب‌داری به‌شمار می‌آید. این ضرورت، در کتابخانه‌های بیمارستانی چقدر محسوس است؟
ضرورت وجود یک کتابخانه که بتواند خدمات روزآمد و در دسترس را در اختیار کادر درمان قرار بدهد بر هیچ‌کسی در دنیا پوشیده نیست و بیمارستان های وزارت بهداشت و درمان و دانشگاه‌های علوم پزشکی هم از این قاعده مستثنی نیستند. کتابخانه‌های بیمارستانی با توجه به این که محل ارجاع پزشکان، پرستاران، پیراپزشکان، رزیدنت‌ها و کادر پیراپزشکی هستند، از نظر دسترسی به دانش روز پزشکی نقش مهمی را برای استفاده از این گروه‌ها به عهده دارند.

در دو سال اخیر با توجه یه اپیدمی کرونا، با یک بحران بیماری در بیمارستان‌ها روبه‌رو شده‌ایم و در این شرایط که کادر درمان به ویژه پزشکان و پرستاران چند شیفته فعالیت کرده‌اند؛ دسترسی به منابع علمی روز دنیا برای مهار این بیماری بسیار اهمیت پیدا کرد. بر اساس این نیاز و با توجه به افزایش فعالیت کادر درمان و همچنین کمرنگ شدن حضور دانشجویان در دانشگاه‌ها، مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی در وزارت بهداشت و درمان با حمایت مالی از تامین منابع کتابخانه‌های بیمارستانی تلاش کرد منابع این کتابخانه‌ها را به‌روز کند تا کادر درمان با اتکا به این منابع جدید، بتوانند کرونا را در کشور مدیریت کنند.

 بودجه خرید منابع برای کتابخانه‌های بیمارستانی یک رقم ثابت نیست و دانشگاه‌های علوم پزشکی بسته به تعداد بیمارستان‌هابی که زیر مجموعه آن‌‌هاست، رقم متفاوتی را دریافت می‌کنند. مثلا یک دانشگاه ممکن است دو بیمارستان را تحت پوشش داشته باشد اما یک دانشگاه 12 بیمارستان زیر مجموعه‌اش باشد.
 
 از اقدامات دیگری که برای حمایت از کتابخانه‌های بیمارستانی انجام شده بفرمایید؟
 اقدام دیگری در سال اخیر از سوی وزارت بهداشت و درمان برای حمایت از کتابخانه‌های بیمارستانی صورت گرفت، تدوین استاندارد ملی کتابخانه‌های بیمارستانی بود که در 21 آبان ماه امسال به تصویب سازمان ملی استاندارد هم رسید. این استاندارد‌‌ها با توجه به مشکلات و فاصله‌ای که کتابخانه‌های بیمارستانی کشور از نظر مکان‌یابی، امکانات و منابع با کتابخانه‌های کشورهای پیشرفته داشت، تدوین شد. در این استانداردها، تمام جوانب تشکیل یک کتابخانه بیمارستانی از نظرمنابع، زیرساخت موجود، نیروی انسانی و مدیریت کتابخانه‌ای مشخص شده و پایه این شاخص‌ها، استانداردهای معتبر دنیا مانند انجمن کتابخانه‌های پزشکی آمریکا، استاندارد ایفلا، استاندارد کتابخانه‌های بیمارستانی در آلمان، استرالیا و ایرلند و سایر کشورهای پیشرفته دنیا بوده است.

استانداردهای ملی کتابخانه‌های بیمارستانی در ایران ازسوی یک تیم پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت و  شاخص‌های مورد پژوهش و مهم دنیا در مسیر تدوین، مطالعه و ترجمه شد و بعد از بررسی و بومی‌سازی، در نهایت این شاخص‌ها، ثبت ملی و استاندارد‌سازی بومی شدند. امیدوارم این استانداردها بتوانند شاخص‌های کتابخانه‌های یبمارستانی را ارتقا دهند.
 
اکنون چند کتابخانه بیمارستانی در کشور وجود دارد؟
تعداد کتابخانه‌های بیمارستانی کل وزارت بهداشت، اکنون 215 واحد است که این تعداد فقط کتابخانه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی را شامل می‌شود که بخش آموزشی‌ و‌‌ درمانی دارند. وزارت بهداشت و درمان فقط در بخش تامین منابع و تجهیزات کتابخانه‌های بیمارستانی که بخش آموزشی و درمانی دارند، متمرکز است اما این وزارتخانه  کتابخانه‌های خصوصی و بیمارستان‌هایی که صرفا درمانی هستند را مرکز توجه قرار نمی‌دهد؛ زیرا در همه جای دنیا حضور کتابخانه‌های به‌روز و با امکانات مناسب در بیمارستان‌هایی که بخش آموزشی و درمانی دارند، ضروری است.
 
متاسفانه ضعف بزرگ ما در کتابخانه‌های بیمارستانی، کمبود نیروی انسانی متخصص و کتابدار بالینی خبره و همچنین فضای کتابخانه‌های بیمارستانی است. در‌حال‌حاضر  تعدادکتابداران بالینی مورد نیاز در کشور ما کافی نیست و از طرف دیگر این تعداد متناسب با نیازهای کتابخانه‌های بیمارستانی در کشور توزیع نشده‌اند. مساله دیگری که باید مورد توجه قرار داد این است جذب دانشجویان کتابداری پزشکی در دانشگاه‌ها بسیار کمتر از رشته‌های دیگر پزشکی است.
 
 چه چالش‌ها و مشکلاتی در بخش منابع و به‌روز‌رسانی کتابخانه‌های بیمارستانی داریم؟‌ 
کتابخانه‌های یبمارستانی در بخش منابع برای تامین منابع رفرنس و چاپی مشکلی ندارند هرچند استفاده از منابع چاپی اکنون در دنیا دیگر کمرنگ شده و کتابخانه‌ها منابع چاپی و الکترونیک یا فقط الکترونیک را در دستور کار قرار داده‌اند. مساله‌ای که اکنون در وزارت بهداشت و درمان و حتی وزارت علوم با آن روبه‌رو است، بحث دسترسی به منابع الکترونیک و آنلاین است و با توجه به تحریم‌های پیش آمده در سال‌های اخیر، چالش‌های دسترسی به این منابع بیشتر شده است.

وزارت بهداشت و درمان باید تلاش کند دسترسی کادر درمان به منابع الکترونیک را در سریعترین و مناسب‌ترین زمان ممکن فراهم کند و این دسترسی به موقع در ارتقا سیستم بهداشت و درمان موثر است؛ در صورتی که این منابع با تاخیر به دست ما برسد، دیگر ارزش استفاده ندارند؛ زیرا منابع پزشکی به شدت به زمان وابسته‌اند و باید دائم به‌روز شوند.

منابع چاپی کتابخانه‌ها اکنون به‌روز هستند و مشکلی در تامین آن‌ها وجود ندارد اما در بخش منابع الکترونیک، کتابخانه‌ها باید تقویت شوند و برای رسیدن به این هدف، استفاده از منابع دیجیتال در کتابخانه‌های بیمارستانی باید گسترش پیدا کند که این موضوع با تقویت زیرساخت‌ها و بخش فناوری اطاعات کتابخانه‌ها محقق می‌شود. 

برای گسترش استفاده از منابع الکترونیک با کمبود امکانات رو‌به‌رو هستیم. اکنون هیچ کتابخانه بیمارستانی وجود ندارد که بخش خدمات الکترونیک نداشته باشد اما این بخش باید از نظر تعداد نیروهای متخصص و امکانات کتابخانه‌ای تقویت شود. مثلا سالن‌های مجهزتر و فضای بیشتری برای بخش خدمات الکترونیک کتابخانه‌های بیمارستانی اختصاص پیدا کند. 

کدام بیمارستان‌ها دارای کتابخانه‌های بهتری از نظر منابع و تجهیزات هستند؟
یکی از شاخص‌ترین بیمارستان‌هایی که در بخش کتابخانه‌ای متفاوت و بسیار به‌روز عمل کرده است، کتابخانه بیمارستان لبافی‌نژاد است؛ بیمارستانی که کتابخانه بدون کاغذ را برای کاربرانش تاسیس کرده و همه منابع این کتابخانه به صورت ایبوک، آنلاین و الکترونیک ارائه می‌شوند و از نظردسترسی به منابع الکترونیک و امانت منابع، بسیار پیشرفته است.

همچنین کتابخانه بیمارستان‌های امام خمینی(ره) و شهید رجایی که زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند و همچنین کتابخانه دانشگاه علوم پزشکی امام حسین (ع) جزء کتابخانه‌های پیشرفته بیمارستانی ما هستند و منابع چاپی و الکترونیکی خوبی دارند اما به جرات می‌توان گفت 50 درصد کتابخانه‌های بیمارستانی ما نیاز به بازنگری زیرساختی دارند. 
 
کمبود کتابدار پزشکی  در کشور چگونه باید مرتفع شود؟
وزارت بهداشت و درمان یک ارزیابی درباره نحوه توزیع نیروهای کتابدار پزشکی و تعداد کتابداران پزشکی در کشور انجام داده و بر اساس این ارزیابی، مثلا در قسمت جنوب شرق و شرق کشور به شدت با کمبود نیروی کتابدار پزشکی رو‌به‌رو هستیم. دانشگاه‌های علوم پزشکی این قسمت از کشور به شدت به جذب دانشجوی کتابدار پزشکی نیاز دارند اما توزیع عادلانه و رفع کمبود نیروی انسانی کتابدار پزشکی در کشور نیازمند یک فرایند و بورکراسی پیچیده در شورای گسترش معاونت آموزشی وزارت بهداشت است. این پیگیری‌ها باید از طریق برد تخصصی رشته کتابداری پزشکی و اطلاع رسانی صورت بگیرد تا در شورای گسترش معاونت آموزشی وزارت بهداشت دنبال شود که این فرایند یک بورکراسی پیچیده را طلب می‌کند.
 
برای ارتقا کتابخانه‌های پزشکی چه پیشنهادی دارید؟
مدیران کتابخانه‌های بیمارستانی باید تلاش کنند کتابخانه‌هایشان را از نظر امکانات و خدمات به استاندارد ملی کتابخانه‌های بیمارستانی تدوین شده در وزارت بهداشت و درمان نزدیک کنند. همچنین کتابخانه‌های ییمارستانی باید تلاش کنند اطلاعات مهم و مفید را در کوتاهترین زمان ممکن و با کیفیت‌ترین مدل، در اختیار کاربران قرار دهند. کتابداران پزشکی باید خودشان تغییر را شروع کنند و منتظر تغییر سیستم نمانند. یک کتابدار پزشکی باید تلاش کند، اعتمادسازی کند و منابع خوب را برای کتابخانه‌اش جذب کند.
 
کتابدار پزشکی باید نیازسنجی کند تا بتواند منابع مورد نیاز با گروه هدف خود را در کتابخانه بیمارستانی تامین کند. حتی در این نیازسنجی بر اساس استاندارد ملی کتابخانه‌های بیمارستانی، باید بیمار را به عنوان یکی از گروه‌های هدف در تامین منابع در نظر گرفت. بیماران ممکن است مدت طولانی در بیمارستان‌ها بستری باشند و باید شرایطی فراهم شود تا بیمار امکان استفاده از فضای کتابخانه‌ای یا امانت کتاب و مطالعه آن روی تخت خود را داشته باشند.

کتابخانه‌های بیمارستانی باید محیط متبوعی داشته باشند تا کادر درمان و بیماران با فراغت‌بال بتوانند از این محیط استفاده کنند. این محیط باید تهویه مناسبی داشته باشد و چیدمان کتاب‌ها به گونه‌ای باشد که افراد را به استفاده از کتابخانه ترغیب کند؛ نه این که یک محیط کوچک و نامناسب برای کتابخانه در نظر گرفت تا افراد فقط بتوانند به‌زور یک کتاب را بردارند و رغبتی برای حضور در کتابخانه وجود نداشته باشد. حتی کافی خوردن و استفاده از وای فای و محیط بزرگ مناسب از دیگر مشخصات یک کتابخانه بیمارستانی خوب است.