به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) رمان «درخت مار» نوشته اووه تیم نویسنده سرشناس آلمانی، با ترجمه حسین تهرانی به تازگی توسط نشر چشمه منتشر شده است. تهرانی در این سال‌ها بسیاری از کارهای اووه تیم را به فارسی ترجمه کرده است. «درخت مار» در میان آثار اووه تیم، جایگاه مهمی دارد و می‌توان این رمان را جز پرفروش‌ترین کتاب‌های او به شمار آورد که به بیشتر زبان‌های دنیا ترجمه شده است. «درخت مار» داستان مهندسی آلمانی به نام واگنر است که برای فرار از مشکلات خانوادگی، مسئولیت پروژه‌ای را در یکی از کشورهای آمریکای جنوبی می‌پذیرد. سفر او به این کشور، واگنر را به قلب فساد سیستماتیک دولتی-نظامی می‌کشاند و واگنر که تا به حال تجربه مواجهه با چنین کارشکنی و ناعدالتی را نداشته است درگیر این ماجرا می‌شود. همچنین اووه تیم، در این رمان توجه ویژه‌ای به پیامدهای تخریب محیط زیست دارد که از این حیث او جزو اولین نویسندگان در پرداخت به این موضوع است. در ادامه گفت‌وگوی ایبنا را با حسین تهرانی می‌خوانید.
شما تا به امروز بیشتر کارهای اووه تیم را ترجمه کرده‌اید. از دلیل علاقه‌تان به ترجمه آثار تیم بگویید.
اووه تیم نویسنده برجسته‌ای است که در ادبیات آلمان و جهان جایگاه والایی دارد، گرچه معتقدم با وجود ترجمه و نشر آثار متعدد و درخشان از این نویسنده، هنوز برای تعداد زیادی از کتابخوان‌های کشورمان تقریبا ناشناخته است. این نویسنده هشتادساله سرگذشت عجیبی هم دارد که در شکل‌گیری شخصیتش نقش عمده‌ای ایفا می‌کند و آثارش هم متاثر از همین تجربیاتی است که پشت سر گذاشته است: در سال 1940 به دنیا آمده است، یعنی در بحبوحه جنگ جهانی دوم. پدر و برادر بزرگش در جنگ شرکت داشته‌اند. خانه‌شان در بمباران هوایی شهر هامبورگ از بین رفت، بنابراین در سه سالگی طعم آوارگی را چشیده است. برادرش در جنگ کشته شد، پدر مستبدش بعد از جنگ از ارتش بیرون آمد، در خرابه‌های شهر یک چرخ خیاطی پیدا کرد و برای امرار معاش به شغل تعمیر و دوخت پالتو پوست رو آورد و تنها پسرش را وادار کرد شغل او را یاد بگیرد تا بتواند کمک حال پدر باشد.
اووه تیم برخلاف خواسته‌اش، از خیر دیپلم و تحصیلات دانشگاهی گذشت، در دوخت پالتو پوست به درجه‌ی استادی رسید و بعد از مرگ پدر، مسئولیت اداره مغازه را که تا خرخره زیر بار قرض بود، برعهده گرفت و زمانی که کاروکاسبی‌شان رونقی گرفت و مغازه از زیر بار قرض بیرون آمد، مسئولیت اداره‌ی آن را به مادر و خواهرش واگذار کرد و برای گرفتن دیپلم به کالج براونشوایگ رفت. آنجا با بنو اونه زورگ همکلاس و دوست شد. بنو اونه زورگ همان دانشجویی است که در تظاهراتی که سال 1967 علیه شاه ایران در برلین برگزار شد، به دست نیروهای امنیتی کشته شد. بعد به دانشگاه رفت، در جنبش دانشجویی 1968 نقش فعالی بازی کرد، در نهایت از دانشگاه سوربن فرانسه دکترای فلسفه گرفت، مدتی عضو حزب کمونیست آلمان غربی بود ولی به نشانه‌ی اعتراض به عملکرد حزب کمونیست آلمان شرقی، از حزب جدا و منتقد سرسخت کمونیسم و کاپیتالیسم شد. و از سال 1971 به نویسندگی رو آورد. شما تقریبا در تمام آثار اووه تیم رد پای این تجربیات گرانبها را می‌بینید. اووه تیم نویسنده‌ای ضد جنگ و خشونت است، یک سوسیال دموکرات و مخالف سرسخت کمونیسم و کاپیتالیسم و استعمار، و با توجه به تاریخ تلخ و تاریک کشورش، مخالف قدرتمندتر شدن نقش کشورش در عرصه‌ی بین‌المللی. اینها نکات برجسته‌ای هستند که آثار او را، بسیار فراتر از یک رمان عادی، خواندنی می‌کنند. البته این نویسنده در زمینه‌ی ادبیات کودک و نوجوان هم فعال است و به تعداد فرزندانش، چهار کتاب کودک نوشته که با استقبال خیره‌کننده‌ای مواجه شده‌اند. طبعا من هم با توجه به همین مسائل به ترجمه‌ی آثار او رو آوردم و با تشویق و حمایت نشر چشمه، در مجموع ده اثر این نویسنده را ترجمه کردم که تعدادی با تاخیرفراوان مجوز چاپ دریافت کردند و تعدادی هم هنوز دارند خاک می‌خورند.
«درخت مار» در میان کارهای اووه تیم چه جایگاهی دارد؟
درخت مار جزو یکی از بهترین و پرمخاطب‌ترین آثار اوست که در تحکیم موقعیت او در مقام یک نویسنده‌ی معتبر بین‌المللی کمک شایانی کرد. در آلمان، این کتاب تابه‌حال بارها در تیراژ بسیار بالا تجدید چاپ شده و خواندنش همچنان به عنوان یک اثر ادبی خوب و آموزنده توصیه می‌شود.
واگنر یک مهندس آلمانی است که از دل یک نظم معین و مشخص به دل یک فساد سیستماتیک در کشور دیگری می‌افتد. نویسنده از قصد هم مشخص نمی‌کند نام این کشور چیست فقط اشاره به آمریکای لاتین دارد. این کشور در این داستان نماد چیست؟
نماد کشوری گرفتار جهل و خرافات و فساد و ارتشا. نماد کشوری که کمرش زیر بار حکومت نظامیان فاسد خم شده و منافع ملی‌اش فدای منافع کوتاه‌مدت مشتی آدم زالوصفت می‌شود. و نماد منفعت‌طلبی کشورهای غربی که بی‌توجه به شرایط سیاسی حاکم در یک کشور استبدادزده، فقط در فکر حفظ و بسط منافع خودشان هستند. البته در مورد این رمان باید به دو نکته اشاره کنم: نخست اینکه درست است که در کتاب از کشور خاصی نام برده نشده، ولی نویسنده با ذکر مناطق دیدنی و اشاره به حضور نازی‌ها، آدرس این کشور را به اندازه‌ی کافی داده است؛ آرژانتین. می‌دانیم که بسیاری از سران نازی بعد از شکست آلمان در جنگ جهانی دوم به این کشور گریختند و آنجا با هویت جعلی زندگی کردند. و نکته دیگر این است که ماجراهایی که در این کتاب رخ می‌دهند، واقعی ولی شخصیت‌ها تخیلی هستند. البته نویسنده مطابق ذوق ادبیاش به داستان شاخ و برگ داده است. خانم داگمار پلوتس، همسر اووه تیم، آرژانتینی الاصل است. اووه طی سفری که با همسرش به آنجا کرده بود، روزی برای آشنا شدن با فرهنگ مردم این کشور به تنهایی در شهر به گردش می‌پردازد و در ایستگاه اتوبوس با مهندسی آلمانی آشنا می‌شود و مرد هم داستان زندگی‌اش را برای او تعریف می‌کند.
شما تا به امروز بیشتر کارهای اووه تیم را ترجمه کرده‌اید. از دلیل علاقه‌تان به ترجمه آثار تیم بگویید.
اووه تیم نویسنده برجسته‌ای است که در ادبیات آلمان و جهان جایگاه والایی دارد، گرچه معتقدم با وجود ترجمه و نشر آثار متعدد و درخشان از این نویسنده، هنوز برای تعداد زیادی از کتابخوان‌های کشورمان تقریبا ناشناخته است. این نویسنده هشتادساله سرگذشت عجیبی هم دارد که در شکل‌گیری شخصیتش نقش عمده‌ای ایفا می‌کند و آثارش هم متاثر از همین تجربیاتی است که پشت سر گذاشته است: در سال 1940 به دنیا آمده است، یعنی در بحبوحه جنگ جهانی دوم. پدر و برادر بزرگش در جنگ شرکت داشته‌اند. خانه‌شان در بمباران هوایی شهر هامبورگ از بین رفت، بنابراین در سه سالگی طعم آوارگی را چشیده است. برادرش در جنگ کشته شد، پدر مستبدش بعد از جنگ از ارتش بیرون آمد، در خرابه‌های شهر یک چرخ خیاطی پیدا کرد و برای امرار معاش به شغل تعمیر و دوخت پالتو پوست رو آورد و تنها پسرش را وادار کرد شغل او را یاد بگیرد تا بتواند کمک حال پدر باشد.
اووه تیم برخلاف خواسته‌اش، از خیر دیپلم و تحصیلات دانشگاهی گذشت، در دوخت پالتو پوست به درجه‌ی استادی رسید و بعد از مرگ پدر، مسئولیت اداره مغازه را که تا خرخره زیر بار قرض بود، برعهده گرفت و زمانی که کاروکاسبی‌شان رونقی گرفت و مغازه از زیر بار قرض بیرون آمد، مسئولیت اداره‌ی آن را به مادر و خواهرش واگذار کرد و برای گرفتن دیپلم به کالج براونشوایگ رفت. آنجا با بنو اونه زورگ همکلاس و دوست شد. بنو اونه زورگ همان دانشجویی است که در تظاهراتی که سال 1967 علیه شاه ایران در برلین برگزار شد، به دست نیروهای امنیتی کشته شد. بعد به دانشگاه رفت، در جنبش دانشجویی 1968 نقش فعالی بازی کرد، در نهایت از دانشگاه سوربن فرانسه دکترای فلسفه گرفت، مدتی عضو حزب کمونیست آلمان غربی بود ولی به نشانه‌ی اعتراض به عملکرد حزب کمونیست آلمان شرقی، از حزب جدا و منتقد سرسخت کمونیسم و کاپیتالیسم شد. و از سال 1971 به نویسندگی رو آورد. شما تقریبا در تمام آثار اووه تیم رد پای این تجربیات گرانبها را می‌بینید. اووه تیم نویسنده‌ای ضد جنگ و خشونت است، یک سوسیال دموکرات و مخالف سرسخت کمونیسم و کاپیتالیسم و استعمار، و با توجه به تاریخ تلخ و تاریک کشورش، مخالف قدرتمندتر شدن نقش کشورش در عرصه‌ی بین‌المللی. اینها نکات برجسته‌ای هستند که آثار او را، بسیار فراتر از یک رمان عادی، خواندنی می‌کنند. البته این نویسنده در زمینه‌ی ادبیات کودک و نوجوان هم فعال است و به تعداد فرزندانش، چهار کتاب کودک نوشته که با استقبال خیره‌کننده‌ای مواجه شده‌اند. طبعا من هم با توجه به همین مسائل به ترجمه‌ی آثار او رو آوردم و با تشویق و حمایت نشر چشمه، در مجموع ده اثر این نویسنده را ترجمه کردم که تعدادی با تاخیرفراوان مجوز چاپ دریافت کردند و تعدادی هم هنوز دارند خاک می‌خورند.
«درخت مار» در میان کارهای اووه تیم چه جایگاهی دارد؟
درخت مار جزو یکی از بهترین و پرمخاطب‌ترین آثار اوست که در تحکیم موقعیت او در مقام یک نویسنده‌ی معتبر بین‌المللی کمک شایانی کرد. در آلمان، این کتاب تابه‌حال بارها در تیراژ بسیار بالا تجدید چاپ شده و خواندنش همچنان به عنوان یک اثر ادبی خوب و آموزنده توصیه می‌شود.
واگنر یک مهندس آلمانی است که از دل یک نظم معین و مشخص به دل یک فساد سیستماتیک در کشور دیگری می‌افتد. نویسنده از قصد هم مشخص نمی‌کند نام این کشور چیست فقط اشاره به آمریکای لاتین دارد. این کشور در این داستان نماد چیست؟
نماد کشوری گرفتار جهل و خرافات و فساد و ارتشا. نماد کشوری که کمرش زیر بار حکومت نظامیان فاسد خم شده و منافع ملی‌اش فدای منافع کوتاه‌مدت مشتی آدم زالوصفت می‌شود. و نماد منفعت‌طلبی کشورهای غربی که بی‌توجه به شرایط سیاسی حاکم در یک کشور استبدادزده، فقط در فکر حفظ و بسط منافع خودشان هستند. البته در مورد این رمان باید به دو نکته اشاره کنم: نخست اینکه درست است که در کتاب از کشور خاصی نام برده نشده، ولی نویسنده با ذکر مناطق دیدنی و اشاره به حضور نازی‌ها، آدرس این کشور را به اندازه‌ی کافی داده است؛ آرژانتین. می‌دانیم که بسیاری از سران نازی بعد از شکست آلمان در جنگ جهانی دوم به این کشور گریختند و آنجا با هویت جعلی زندگی کردند. و نکته دیگر این است که ماجراهایی که در این کتاب رخ می‌دهند، واقعی ولی شخصیت‌ها تخیلی هستند. البته نویسنده مطابق ذوق ادبیاش به داستان شاخ و برگ داده است. خانم داگمار پلوتس، همسر اووه تیم، آرژانتینی الاصل است. اووه طی سفری که با همسرش به آنجا کرده بود، روزی برای آشنا شدن با فرهنگ مردم این کشور به تنهایی در شهر به گردش می‌پردازد و در ایستگاه اتوبوس با مهندسی آلمانی آشنا می‌شود و مرد هم داستان زندگی‌اش را برای او تعریف می‌کند.
.jpg)
شخصیت اصلی که همان واگنر است به گمانم یک انقلابی باشد. او برای تغییر شرایط حتی کارگران را تشویق به اعتصاب می‌کند. او مصلح است یا انقلابی؟
واگنر در اصل برای فرار از مشکلات خانوادگی، و برای ارتقا موقعیت شغلی خودش مدیریت ساخت این کارخانه را قبول می‌کند، ولی به هر حال انسان است و وقتی با ناعدالتی‌های حاکم بر محیط کار روبه‌رو می‌شود، می‌کوشد اوضاع را در حد توانش اصلاح کند.
واگنر می‌خواهد معیارهای تکنوکراتیک خود را در پروژه اعمال کند اما به زودی می‌فهمد که نمی‌تواند و درگیر یک خشونت سیاسی شدید می‌شود. نسبت «درخت مار» با سیاست در چیست؟
واگنر به‌عنوان یک فرد آلمانی یاد گرفته که پایبند نظم و قانون باشد. یاد گرفته که کارها را اصولی انجام دهد. ولی یاد نگرفته که وقتی از کشورش پا به بیرون می‌گذارد، باید ابتدا درباره‌ی کشور متبوع اطلاعات جمع کند و به آداب و سنن بومیان کشورهای دیگر احترام بگذارد. بنابراین مشکلات خیلی زود گریبانش را می‌گیرند و هرچه بیشتر تلاش می‌کند، بیشتر در باتلاق فرو می‌رود. از طرف دیگر، حاکمان مستبد در انجام پروژه‌های عمرانی فقط در فکر حفظ منافع شخصی خودشان هستند و به همین دلیل بیهوده‌ترین پروژه‌ها را به غیراصولی‌ترین شکل در نقاط مختلف کشور به مناقصه می‌گذارند و مدیران شرکتش فقط در کشور خودشان کار را اصولی انجام می‌دهند ولی در سایر کشورها فقط از قانون کسب سود حداکثری پیروی می‌کنند.
در «درخت مار» به وضوح می‌توان احساسات آخرالزمانی را دید. برای مثال وقتی خدمتکار واگنر که یک زن اهل انجیل است خیره منتظر پایان جهان نشسته است. نظر شما در این باره چیست؟
همینطور است که می‌فرمایید. سوفی، خدمتکار واگنر که از اعضای یک فرقه مسیحی است، در طول داستان این حس را القا می‌کند. آن خانواده شش انگشتی هم که عضو فرقه‌ی دیگری از مسیحیت هستند، به این احساسات دامن می‌زند. در پایان داستان هم بارش شدید باران و «بند آمدن نفس دنیا» در همین راستاست.
با توجه به سالی که «درخت مار» در آلمان منتشر شد می‌توان آن را یکی از اولین رمان‌ها در توجه به محیط زیست و تخریب آن دانست؟
بله. در سال 1986، افکار عمومی دنیا با پدیده‌ی تخریب محیط زیست چندان آشنا نبود. اووه تیم در این کتاب اشارات خوبی به تخریب جنگل‌های بارانی و فرو نشست زمین و فرسایش خاک و به جا ماندن زمین سوخته می‌کند.
رمان «درخت مار» نوشته اووه تیم با ترجمه حسین تهرانی، در دویست و نود و چهار صفحه با قیمت پنجاه و شش هزار تومان توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.
واگنر در اصل برای فرار از مشکلات خانوادگی، و برای ارتقا موقعیت شغلی خودش مدیریت ساخت این کارخانه را قبول می‌کند، ولی به هر حال انسان است و وقتی با ناعدالتی‌های حاکم بر محیط کار روبه‌رو می‌شود، می‌کوشد اوضاع را در حد توانش اصلاح کند.
واگنر می‌خواهد معیارهای تکنوکراتیک خود را در پروژه اعمال کند اما به زودی می‌فهمد که نمی‌تواند و درگیر یک خشونت سیاسی شدید می‌شود. نسبت «درخت مار» با سیاست در چیست؟
واگنر به‌عنوان یک فرد آلمانی یاد گرفته که پایبند نظم و قانون باشد. یاد گرفته که کارها را اصولی انجام دهد. ولی یاد نگرفته که وقتی از کشورش پا به بیرون می‌گذارد، باید ابتدا درباره‌ی کشور متبوع اطلاعات جمع کند و به آداب و سنن بومیان کشورهای دیگر احترام بگذارد. بنابراین مشکلات خیلی زود گریبانش را می‌گیرند و هرچه بیشتر تلاش می‌کند، بیشتر در باتلاق فرو می‌رود. از طرف دیگر، حاکمان مستبد در انجام پروژه‌های عمرانی فقط در فکر حفظ منافع شخصی خودشان هستند و به همین دلیل بیهوده‌ترین پروژه‌ها را به غیراصولی‌ترین شکل در نقاط مختلف کشور به مناقصه می‌گذارند و مدیران شرکتش فقط در کشور خودشان کار را اصولی انجام می‌دهند ولی در سایر کشورها فقط از قانون کسب سود حداکثری پیروی می‌کنند.
در «درخت مار» به وضوح می‌توان احساسات آخرالزمانی را دید. برای مثال وقتی خدمتکار واگنر که یک زن اهل انجیل است خیره منتظر پایان جهان نشسته است. نظر شما در این باره چیست؟
همینطور است که می‌فرمایید. سوفی، خدمتکار واگنر که از اعضای یک فرقه مسیحی است، در طول داستان این حس را القا می‌کند. آن خانواده شش انگشتی هم که عضو فرقه‌ی دیگری از مسیحیت هستند، به این احساسات دامن می‌زند. در پایان داستان هم بارش شدید باران و «بند آمدن نفس دنیا» در همین راستاست.
با توجه به سالی که «درخت مار» در آلمان منتشر شد می‌توان آن را یکی از اولین رمان‌ها در توجه به محیط زیست و تخریب آن دانست؟
بله. در سال 1986، افکار عمومی دنیا با پدیده‌ی تخریب محیط زیست چندان آشنا نبود. اووه تیم در این کتاب اشارات خوبی به تخریب جنگل‌های بارانی و فرو نشست زمین و فرسایش خاک و به جا ماندن زمین سوخته می‌کند.
رمان «درخت مار» نوشته اووه تیم با ترجمه حسین تهرانی، در دویست و نود و چهار صفحه با قیمت پنجاه و شش هزار تومان توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.
نظر شما