به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- نشست «دیپلماسی عمومی و دیپلماسی مردم‌محور ایران» با حضور کوروش احمدی، کارشناس حوزه امور بین‌الملل و پژوهشگر دیپلماسی عمومی، ابراهیم حاجیانی، معاون مرکز استراتژیک ریاست جمهوری و محمدرضا دهشیری، معاون دانشکده وزارت امور خارجه در سرای اندیشه برگزار شد.

دهشیری در این نشست به بیان چالش‌ها و راهکارهای دیپلماسی عمومی مردم‌محور عنوان کرد: دیپلماسی عمومی به سه بخش قابل تقسیم است که من بخش چهارمی را به آن اضافه کردم. دیپلماسی عمومی فرهنگی، دیپلماسی مبادله،‌ دیپلماسی رسانه‌ای و دیپلماسی عمومی نظامی یعنی نقشی که نظامیان از تصویرسازی از یک کشور دارند.

وی در ادامه به بیان چالش‌های دیپلماسی عمومی مردم‌محور پرداخت و اظهار کرد: نخستین چالش، چالش نهادی است یعنی یک سلسله نهادهای متکثر در کشور وجود دارد که مکلف دیپلماسی عمومی در کشورند. کثرت این نهادها موجب تداخل کارکردی‌، ابهام در مسئولیت‌ها شده است. دومین چالش، چالش هویتی است که اساسا دیپلماسی عمومی کاری فرهنگی است یا سیاسی. و اینکه هویت در دیپلماسی عمومی برای چیست. ما در بحث هویتی با دو چالش روبه‌رو هستیم استثناگرایی فرهنگی و گذشته‌گرایی. سومین چالش، چالش ادراکی است یعنی دیپلماسی عمومی با بسیاری مفاهیم عمومی ختم شده است. مانند مفهوم روابط عمومی،‌ سنت تبلیغات بازرگانی، عملیات روانی.

وی افزود: ما دو سنت مستقل در کشور داریم که متفاوت از آنچه است که در جهان در حوزه دیپلماسی عمومی وجود دارد. نخست سنت تبلیغ و دوم سنت صدور انقلاب. چهارمین چالش، این است که نسبت دیپلماسی عمومی با سیاست خارجی چیست؟ آیا بخشی از سیاست خارجی است یا سیاست خارجی باید در خدمت دیپلماسی عمومی باشد. چالش بعدی چالش کارآمدی است.

این پژوهشگر در ادامه راهکارهایی نیز برای عملکرد بهتر در حوزه دیپلماسی عمومی مردم‌محور ارائه و عنوان کرد: نخست باید برای هماهنگی بین نهادها شورای عالی دیپلماسی عمومی زیر نظر ریاست جمهوری ایجاد شود. از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد و بین‌المللی استفاده شود و سپس مخاطب‌محوری را هم مورد توجه قرار دهیم و به قدرت شبکه‌ای در عصر جهانی شدن توجه کنیم.

افکار عمومی؛ مرکز ثقل دیپلماسی مردم‌محور

احمدی در این نشست مفهوم دیپلماسی عمومی را مورد بحث قرار داد و در این‌باره گفت: دیپلماسی عمومی نوعی از دیپلماسی است که مقابل دیپلماسی استاندارد و دولت به دولت شکل گرفته و به موازات آن عمل می‌کند. دیپلماسی استاندارد از کانال سفارتخانه‌ها پیش برده می‌شود در صورتی‌‌که دیپلماسی عمومی راهی است برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی از طریقی غیر از طریق دولت کشور هدف. این نوع دیپلماسی مستقیما با افکار عمومی کشور هدف کار می‌کند و از آن در جهت پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود سود می‌برد.

وی افزود: افکار عمومی مرکز ثقل و موضوع تعیین‌کننده در بحث دیپلماسی عمومی مردم‌محور است که از قرن هفدهم و با پروسه شهرنشینی شروع شد و شکل گرفت و بعد در قرن نوزدهم با رسانه‌ها جلو رفت. این افکار عمومی در کشور مقصد در تعیین سیاست‌های دولت متبوع خود تأثیر می‌گذارد. از سوی دیگر تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی کشورها می‌تواند در ارتباط با دیگر کشورها اثر داشته باشد.

این پژوهشگر با برشمردن انواع دیپلماسی عمومی اظهار کرد: دیپلماسی عمومی سنتی و دیپلماسی عمومی مردم‌محور دو نوع دیپلماسی عمومی را تشکیل می‌دهند. دیپلماسی سنتی در قرون 19 و 20 میلادی وجود داشت و محور کار دولت و دستگاه‌های دولتی و مأموران دولتی بودند. سرآمد این روش کشورهای سوسیالیستی و در رأس آن شوروی بود. این نوع دیپلماسی محدودیت‌های خاص خود را داشت و همین امر مانع پیشبرد اهداف آن بود.

احمدی ادامه داد: به موازات دیپلماسی عمومی سنتی، دیپلماسی عمومی مردم‌محور شکل گرفت که نقش دولت در آن صرفا از جهت تسهیل‌کنندگی یا ایجاد مانع کردن مطرح است. هرچه به جلو پیش می‌رویم این شکل از دیپلماسی عمومی بر شکل سنتی‌اش غلبه پیدا کرد. در دیپلماسی عمومی مردم‌محور گفت‌وگوی دوطرفه، صادقانه و منصفانه مبنای کار است. هدف اولیه هنرمندان، ورزشکاران و... دیپلماسی عمومی مردم‌محور نیست اما تأثیر ثانویه آن در کشورهایی است که در معرض آثار، داده‌ها و افکار این گروه قرار می‌گیرند.

وی با بیان اینکه در دیپلماسی عمومی تأکید بر دیالوگ و گفت‌وگوی دوطرفه است، عنوان کرد: دیپلماسی عمومی سنتی بر مبنای مونولوگ استوار است اما نکته مهم در دیپلماسی عمومی مردم‌محور تمرکز بر دیالوگ است. کنش‌گران در دیپلماسی مردم‌محور متنوع و متعدد هستند. نتیجه این نوع دیپلماسی وجهه‌ای است که از یک کشور در سطح بین‌المللی انعکاس پیدا می‌کند.

 دیپلماسی مردم‌محور به‌دنبال تولید جذابیت 

حاجیانی در این نشست توصیفی از فعالیت‌ها و اقدامات در حوزه دیپلماسی عمومی در چند دهه اخیر ارائه داد.

وی در این‌باره گفت: در دیپلماسی عمومی مردم‌محور به دنبال تولید جذابیت برای کشور هستیم تا یک تصویر اخلاقی از کشور و مردم آن در جهان ارائه دهیم تصویری که بر لایحه‌های مختلف جامعه اثرگذار باشد. عمده تمرکز در دیپلماسی مردم‌محور افکار عمومی است. آنچه که در چند دهه گذشته در این حوزه صورت گرفته است مبتنی بر یک سری از آرمان‌ها و ارزش‌ها بود. این اتفاق به چند دلیل صورت گرفت. نخست اینکه ویژگی ذاتی جهان‌گرایی در فرهنگ ایرانی از ابتدا وجود داشته است. در چند دهه گذشته به ویژه دوره پهلوی اول و دوم شدت گرفت. در دوره بعد از انقلاب با توجه به تمایلات ذاتی انقلاب‌ها در انتشار خود تشدید شد.

وی افزود: ما در طول این سال‌ها برای دیپلماسی فرهنگی گفتمان‌سازی کردیم در چند دهه گفتمان ضدسلطه را ایجاد کردیم در دوره‌های بعد ایده‌ای مطرح شد که به‌صورت رسمی و غیررسمی دنبال شد و آن ایده وحدت اسلامی بود تصور بر این بود که این گفتمانی فوق‌العاده و اثرگذار در جوامع اسلامی است. گفتمان حاکم دیگر بر عرصه دیپلماسی فرهنگی گفتمان مبتنی بر گفت‌وگو و عدم خشونت بود که از آن انتظار می‌رفت وجه صلح‌جویی ایران را در جهان منعکس کند. در تمام این سال‌ها تلاش کردیم تمدن و فرهنگ ایرانی از طریق سازوکارهای دیپلماسی عمومی انتقال پیدا کند. اما در این خصوص بسیار ضعیف عمل کردیم.

این کارشناس بین‌الملل در ادامه به ارزیابی فعالیت‌های صورت‌ گرفته در حوزه دیپلماسی فرهنگی ایران پرداخت و اظهار کرد: متاسفانه آنچه که باید در این زمینه اتفاق می‌افتاد یعنی ایجاد یک وجه مثبت از نظام، کشور و مردم ایران اتفاق نیفتاد. نظرسنجی‌های مختلف حاکی از این است که تلاش‌های ما در این زمینه مثمرثمر نبوده است. نکته دیگر تشدید اختلاف شیعه و سنی است که این موضوع در کشورهای مختلف جهان اسلام حائز اهمیت بسیار است. فعالیت‌های ما در این زمینه نیز به نتیجه دلخواه منجر نشد.

وی افزود: عمده این گفتمان‌ها اشاعه پیدا نکرده است و متاسفانه منجر به ارائه تصویر خشن از ایران شده است. نکته‌ دیگری که باید به آن اشاره کنیم این است که هیچ‌کدام از محصولات فرهنگی ما به‌جز سینما با اندک تسامح به برند تبدیل نشده است. از سوی دیگر ظرفیت‌های غریزی و ذاتی که درون فرهنگ ما وجود داشت دچار فرسایش شده است. البته توفیقاتی نیز در عرصه دیپلماسی مردم‌محور در طول دهه‌های گذشته کسب کرده‌ایم اما در یک ارزیابی کلی در این زمینه ضعیف عمل کرده‌ایم.

سی‌ویکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 22 اردیبهشت در مصلای بزرگ امام برپاست.