حسین فتاحی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره بازآفرینی و بازنویسی متون کهن برای کودکان و نوجوانان اظهار کرد: معمولا در بازآفرینی و بازنویسی متون کهن چند هدف دنبال می‌شود. هدف اول این است که از طریق این بازآفرینی‌ها و بازنویسی‌ها، بچه‌ها را با بزرگان ادبی آشنا کنیم. در کشور ما متون کهن خوبی از نظر مضمون و قصه وجود دارد که زبانش مناسب کودکان نیست و باید آن‌ها را به متن روان و قابل خواندن برای بچه‌ها بازگردانی زبانی کنیم.
این نویسنده و مترجم کتاب‌های کودک و نوجوان افزود: وقتی بچه‌ها قصه‌های قدیمی مانند مثنوی، گلستان و بوستان را می‌شنوند با شخصیت‌های بزرگ ادبی مانند سعدی و مولوی آشنا می‌شوند و این مساله آن‌ها را تشویق می‌کند تا بیشتر به این شخصیت‌ها و قصه‌هایشان علاقه‌مند شوند و وقتی بزرگتر شدند به دنبال اصل کتاب و متن اولیه بروند که این مساله بسیار مهمی است، زیرا همه افتخار فارسی‌زبانان این است که بزرگانی مانند مولوی، عطار، سعدی، فردوسی و حافظ دارند و هیچ کشوری به اندازه ما اینقدر بزرگ، ادیب و دانشمند ندارد، اما به خاطر فاصله زمانی زیادی که ایجاد شده، بسیاری از مخاطبان ما شاید نتوانند با این متون کهن ارزشمند ارتباط برقرار کنند و این بازآفرینی‌ها سبب می‌شود مخاطبان با تعداد زیادی از این متون ادبی آشنا شوند. ما نباید با ریشه‌هایمان قطع رابطه کنیم و بهترین راهش این است که آثار این بزرگان را بازآفرینی و بازنویسی کنیم.
غیرمستقیم‌‌گویی، سبب افزایش پذیرش در مخاطبان می‌شود
فتاحی گفت: از سویی دیگر با بازنویسی و بازآفرینی ادبیات کهن می‌توانیم مقایسه‌ای داشته باشیم بین ادیبانی که در گذشته داشته‌ایم و ادیبان و شاعران و نویسندگان معاصر و بررسی کنیم که از نظر مضمون، موضوع، واژه‌شناسی و غیره پیشرفت کرده‌ایم یا پسرفت و تا چه اندازه توانسته‌ایم از این میراث ادبی غنی بهره بریم. باید ببینیم که فردوسی، مولوی و سعدی چگونه در گذشته مفاهیم و ایدئولوژی‌ها را به‌صورت غیرمستقیم و در ساختار زیبای داستانی برای مخاطبان بیان کرده‌‌اند. وقتی که ما آثاری مانند مثنوی و گلستان را می‌خوانیم با مفاهیم اجتماعی و دینی بسیاری روبه‌رو می‌شویم، اما احساس نمی‌‌کنیم یک معلم و نصحیت‌کننده بالای سرمان ایستاده است. این غیرمستقیم‌‌گویی میزان پذیرش مطلب را در مخاطبان افزایش می‌دهد.
ادبیات کودک و نوجوان ما تک‌بعدی است
نویسنده رمان «بچه‌های سنگان» در ادامه سخنانش، ادبیات کودک و نوجوان حال حاضر کشورمان را ادبیاتی تک‌بعدی دانست که تنوع بسیار کمی در آن وجود دارد و بیان کرد: متون کهن ما از تنوع بالایی برخوردار است. این متون ساختاری می‌توانند به فعال کردن ذهن کودکان و همچنین افزایش تنوع در ادبیات کودک و ایجاد لذت کتاب خواندن در بچه‌ها کمک کنند. این تنوع سبب می‌شود ما دچار یکنواختی نشویم و هر یک از این آثار دنیای خاصی در ادبیات ایجاد کنند، اینگونه می‌توان مخاطبان را به کتابخوانی علاقه‌مند کرد.
وی همچنین با اشاره به آثار تولید شده در این زمینه گفت: نویسندگان ما تا حدی توانسته‌اند کودکان و نوجوانان را با ادبیات کهن آشنا کنند. ناشران و نویسندگانی که در این حوزه هستند، باید اقدام به تولید آثار شایسته و استفاده از این منابع غنی کنند و متنی مطابق نثر امروز و مناسب و جذاب برای مخاطبان بازنویسی و بازآفرینی کنند. این برگردان باید صحیح و اصولی و مطابق با ایده‌های نویسنده اصلی اثر باشد.
فتاحی ادامه داد: اما متاسفانه هر چیزی که با استقبال مردم روبه‌رو می‌شود، جایی برای سوءاستفاده ایجاد می‌کند و برخی افراد ناوارد، متون غلط و دور از واقعیت تولید می‌کنند، فقط به صرف این‌که آن‌ها هم کاری در حوزه ادبیات کهن انجام داده باشند. نویسنده باید متون کهن را به درستی درک و فهم کرده و با ساختار ادبی آشنا باشد تا متن خوبی تولید کند. با تولید این کتاب‌های بازاری مخاطب گریزان شده و سبب می‌شود گروهی از مخاطبانمان را که به ادبیات کهن علاقه‌مند هستند را از دست دهیم؛ البته این مشکل درباره متون دینی هم وجود دارد. براین اساس دستگاه‌های فرهنگی باید سازوکاری بیاندیشند و بر تولید اینگونه آثار نظارت بیشتری داشته باشند. همچنین باید تدابیری اندیشیده شود که خانواده‌ها بتوانند سره را از ناسره تشخیص دهند و آگاهی آن‌ها درباره متون خوب افزایش یابد و آثار بد و بازاری را نخرند. در حال حاضر فقط 20 درصد از کتاب‌های بازآفرینی و بازنویسی ادبیات کهن خوب و باکیفیت هستند و دیگر آثار تولیدی در این حوزه تقلید است و با معیارها و قوانین این حوزه مطابقت ندارد.
روش‌هایی برای آشنایی بچه‌ها با متون اصلی
مسئول دفتر ادبیات کودک و نوجوان حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، همچنین به امکان ایجاد شناخت در مخاطبان نسبت به متون اصلی پرداخت و افزود: با توجه به این‌که کلیت متن باید دارای زبانی ساده و قابل فهم برای مخاطبان باشد، اما بعضی از نویسندگان ابتکار خوبی به خرج می‌دهند و در پایان قصه، تکه کوچکی از متن را می‌آورند تا بچه‌ها با متن اصلی هم آشنا شوند یا این‌که در خلال متن به‌صورت پانویس، مطالب و اصطلاحات دشوار را توضیح می‌دهند. این کارها می‌تواند فضایی ایجاد کند که کودکان و نوجوانان در خلال مطالعه متن بازآفرینی شده با متن اصلی هم آشنا شوند و ببینند چه فاصله‌ای بین متن اصلی و متن بازنویسی شده وجود دارد. به‌عنوان مثال من در کتاب «سمک عیار» در عین بازآفرینی و حذف خیلی از اضافات، سعی کرده‌ام آهنگ متن ساختار جملات با آهنگ و ساختار اصلی بسیار نزدیک باشد و روح کار حفظ شود به گونه‌ای که مخاطب با خواندن نسخه بازنویسی شده از نسخه اصلی فاصله نگیرد.
وی «ده قصه از هزار و یک شب»، «داستان‌های شاهنامه»، «قصه‌های پروین اعتصامی»، «قصه‌های جوامع‌الحکایات»، «قصه‌های تاریخ بیهقی» و «قصه‌های مثنوی» را از دیگر آثارش درحوزه بازنویسی و بازآفرینی متون کهن معرفی کرد.
اولویت کار با تولید داستان‌های امروزی با ساختار و مفهوم مدرن است
به گفته فتاحی، اولویت کار در جامعه امروز ما با تولید داستان‌های امروزی با ساختار و مفهوم مدرن است. زیرا بچه‌ها از داستانی استقبال می‌کنند که بتوانند با آن ارتباط برقرار کرده و همزاد پنداری کنند، اما در عین حال باید ادبیات کهن را نیز برای بچه‌ها بازنویسی کنیم تا هم با متون گذشتگان و هم ادیبان این مرز و بوم آشنا شوند.
نویسنده کتاب «عشق سال‌های جنگ» تاکید کرد: در بازنویسی و بازآفرینی متون کهن باید توجه داشته باشیم مضامین و قصه‌هایی را انتخاب کنیم که هیچوقت کهنه و قدیمی نمی‌شوند و مسائلی را مطرح می‌کنند که بشر همواره با آن‌ها درگیر است؛ مضامینی همیشگی و ماندگار که تاریخ مصرف ندارد و دغدغه همه انسان‌هاست. بیان کردن این مسائل سبب جذب مخاطبان می‌شود. همچنین گاه راه‌حل‌هایی در متون کهن پیشنهاد می‌شود که همیشگی است؛ مانند اندیشیدن، گفت‌وگو کردن و غیره که می‌تواند منبع مناسبی برای پرداختن باشد.
درباره حسین فتاحی
حسين فتاحی، نویسنده، مترجم و منتقد کتاب‌های کودک و نوجوان، متولد ١٣٣٦ در يزد و دارای مدرک كارشناسی در رشته حسابداری است. وي در سه حوزه تأليف، ترجمه و بازنويسی آثار كلاسيک فارسی برای كودكان و نوجوانان آثار متعددی منتشر كرده كه «آتش در خرمن»، «پسران جزيره»، «عشق سال‌های جنگ»، «پری نخلستان‌ها»، «مدرسه انقلاب»، «كودک و توفان»، «اميركوچولوی هشتم» و بازنويسی «قصه‌های شاهنامه» و «سمک عيار» از جمله آن‌هاست.
سه‌شنبه ۲۳ شهریور ۱۳۹۵ - ۰۸:۰۰
نظر شما